02.03.1988
Efri deild: 64. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 5294 í B-deild Alþingistíðinda. (3533)
317. mál, ráðstafanir í ríkisfjármálum 1988
Karl Steinar Guðnason:
Hæstv. forseti. Frv. sem hér liggur fyrir er flutt til þess að tryggja stöðu atvinnuveganna sem hafa átt erfitt uppdráttar að undanförnu. Það er flutt til þess að koma í veg fyrir stöðvun atvinnufyrirtækja, til þess að koma í veg fyrir atvinnuleysi og annað er því fylgir.
Ég ætla að fara hér í nokkra þætti sem komu mér í hug. Einkum kveikti hv. 7. þm. Reykv. í mér í gær en tónn hans var allfrábrugðinn því sem þm. eru vanir að heyra hér í þingsölum, þeim tón þar sem verkalýðshreyfingin er nídd niður, ögranir eru í annarri hverri setningu, rætni, og einnig talað niður til forustumanna verkalýðshreyfingarinnar, þeirra sem njóta þess trúnaðar að hafa forustu þar. Hjá hv. þm. Svavari Gestssyni andaði hlýjum tón sem er allt öðruvísi en það sem maður er vanur að heyra hér í þingsölum. Hér standa menn upp sem aldrei hafa komið nálægt félagslegu starfi og þekkja ekki verkalýðshreyfinguna, starf hennar og hugsjónir af eigin raun, ætla henni allt hið versta og ég tala nú ekki um þeim sem gegna þar forustu. Séu gerðir kjarasamningar birtast spekingar, hver á fætur öðrum, til að segja til um það hversu mikla vitleysu menn hafa verið að gera, hvað allt hefði getað verið betra, hvernig mál hefðu öll verið betri ef farið hefði verið að þeirra ráðum. En hvergi voru þessi ráð til þegar menn stóðu í baráttunni, hvergi voru þau fyrir hendi.
Ég tek undir það sem hv. þm. Svavar Gestsson sagði í gær að það er mjög af því vonda að samstaða skuli ekki vera meiri innan verkalýðshreyfingarinnar. Því miður er það svo að samstaðan hefur verið að gliðna á síðustu árum og einstök sambönd eða verkalýðsfélög eða hópar hafa tekið sig út úr til þess að skara eld að sinni köku. Ég er viss um að ef verkalýðshreyfingunni tækist, líkt og henni hefur tekist á Norðurlöndum, að halda samstöðu og koma fram hugsjónum um betra og réttlátara þjóðfélag væri okkar þjóðfélag allt öðruvísi en það er í dag. Þeim sem hvað harðast ráðast á þá kjarasamninga sem hafa verið gerðir er í raun ekkert heilagt. Skiptir ekki máli í raun hvað verkafólk fær út úr samningunum heldur er það lenska að segja: Það hefði verið hægt að fá meira, þetta hefði getað verið betra. Þar liggur pólitískur tilgangur einn að baki, yfirleitt, og annað ekki. Ekki er það stuðningur við verkalýðshreyfinguna heldur miklu fremur stuðningur við þá foringja í Garðastræti sem helst vilja verkalýðshreyfinguna feiga.
Menn tala hér um það að þeir kjarasamningar sem nú eru gerðir skili engu og að búið sé að taka allt til baka aftur og jafnframt er sagt frá stöðu atvinnulífsins og sagt að sú staða sé alveg hörmuleg. Það þurfi að gera miklu meira. Mig langar til að vita hvað menn vilja þá gera mikið meira. Er það meiri gengisfelling sem menn eru að biðja um? Eru menn að biðja um svipað ástand og var hér áður þegar gengisfelling var næstum hvern einasta dag, verðbólga meiri en nokkurs staðar annars staðar í Evrópu og kjörin rýrnuðu jafnt og þétt? Eru menn að biðja um það að lánskjaravísitalan vaði svo yfir húsbyggjendur að heimilin bresti, þjóðfélagið fari í enn meiri mola en það gerði á sínum tíma þegar lánskjaravísitalan varð hvað verst og verðbólgan ægilegust? Það væri fróðlegt að vita hvernig menn vilja bæta hag atvinnulífsins ef þeir telja að hann sé svo slæmur jafnvel eftir þær aðgerðir sem nú er verið að gera.
Það er svo í kjarasamningum að þeir sem kjörnir eru til þeirra trúnaðarstarfa að gera kjarasamninga þurfa að taka á málum og gera það að lokum upp við sig hverju skal hafna og hvað skal velja. Sú ögurstund kemur alltaf þegar menn sitja við samningaborðið. Það varð samhljóða niðurstaða samninganefndar Verkamannasambandsins að ekki yrði komist lengra. Það greiddi enginn atkvæði á móti kjarasamningunum þrátt fyrir það að pólitískt litróf í hugum þeirra er þar sátu hafi verið afar skrautlegt. Það voru fjórir einstaklingar sem gerðu grein fyrir sínu atkvæði en annað skeði ekki í þeim málum.
Vissulega er það svo að þeir sem standa að kjarasamningum vildu alltaf komast lengra en þessi ögurstund sem ég talaði um kemur alltaf. Vilja menn taka því sem komið er, telja menn sig geta komist lengra eða ekki? Það var mat samninganefndarinnar að lengra yrði ekki komist án verkfalla og það var val samninganefndarinnar að fara þá leið. Það var líka ljóst þegar gengið var til þessara kjarasamninga að gengisfelling yrði nokkur og var tölunni 6% hreyft í okkar hóp.
En hvers vegna var það að samninganefndarmenn ályktuðu ekki harðlega gegn gengisfellingu? Það er vegna þess að mönnum er það ljóst, a.m.k. þeim sem þekkja mun á ýsu og þorski og vita um atvinnulífið í hinum ýmsu byggðum landsins, að hagur fiskvinnslu er afar slæmur. Við höfum horft upp á það að fjölmörg hús hafa verið lokuð að undanförnu og fólkið atvinnulaust. Það hefur aðeins haft atvinnuleysisbæturnar. Ég og félagi minn, Karvel Pálmason, viljum þess vegna samþykkja þessa gengisfellingu til að tryggja atvinnu þessa fólks og ég treysti því að svo verði.
Það má líka geta þess að þeir kjarasamningar sem gerðir voru hafa inni að halda mun fleiri atriði en fólk hefur yfirleitt getið um, kjaraatriði sem ekki eru mæld í prósentum í daglegu tali eða tali hér. Þar hafa náðst fram réttindaatriði sem skipta miklu máli, atriði sem verkalýðshreyfingin hefur verið að berjast fyrir í áraraðir.
Hvernig sem fer með samþykkt þessara samninga held ég því fram að á vettvangi verkalýðshreyfingarinnar hafi menn unnið af fyllstu heilindum fyrir sína umbjóðendur og farið nákvæmlega eins langt og unnt var án verkfalla. Það má vera að þeir sem sitja í þægilegum, hlýjum stólum við stofuhita daginn út og daginn inn kjósi að aðrir fari í verkföll og berjist fyrir sig en þetta var mat þeirra sem að samningunum stóðu að ekki bæri að fara þá leið.
Það er vissulega mikill vandi sem verkalýðshreyfingin stendur frammi fyrir. Það er að tryggja það að þeir kjarasamningar sem gerðir eru haldi. Síðustu kjarasamningar voru þess eðlis að lægstu launin voru hækkuð mest. Þau höfðu aldrei verið hækkuð eins mikið og við trúðum því að þar værum við að stíga skref sem yrði til þess að hækka í raun lægst launaða fólkið til frambúðar.
Því miður verð ég að segja að við urðum fyrir miklum vonbrigðum. Það er bitur reynsla sem við höfum af því að hækka sérstaklega lægstu launin. Sú reynsla markast af því að hinir sem á eftir koma og þeir sem betur eru launaðir klifra upp eftir bakinu á verkafólkinu, þeir krefjast ætíð þess að fá meira. Það talar hver maður um það að lægst launaða fólkið eigi að fá meiri kauphækkun en aðrir. Menn gera það gjarnan en þegar á herðir vill það fara svo að menn mæli það af engri alvöru, hugsi allt annað. Jú, það er rétt að hækka við lægst launaða fólkið svo framarlega sem ég sjálfur fæ hækkunina eða ívið meira. Þetta er vandi og bitur reynsla sem verkalýðshreyfingin hefur þurft að upplifa.
Svo var líka raunin í síðustu kjarasamningum, 1986. Það var varla að menn væru komnir frá samningsborðinu þegar þessar raddir fóru að heyrast. Þó dugðu samningarnir í nokkra mánuði, þar til fyrrv. ríkisstjórn fór að halda öðrum veislu og þessir kjarasamningar enduðu í því að þeir sem áður höfðu verið lægst launaðir, höfðu hækkað verulega upp, voru komnir á lægsta þrep aftur. Því miður er þetta reynsla sem við höfum þurft við að stríða. Ég vænti þess að þeir kjarasamningar sem nú eru gerðir megi nýtast á þann hátt að félagar Verkamannasambandsins geti haft af þeim kjarabætur og það er vissa okkar að svo verður. Ef verðlag fer yfir ákveðið strik eru þeir uppsegjanlegir og þá geta menn byrjað upp á nýtt að semja og gera enn betur. Ég vænti þess að til þess þurfi ekki að koma og er fyllsta ástæða til að ætla að það haldi.
Það væri freistandi að ræða í þessu tilliti, og það tengist þessum málum, um verkalýðshreyfinguna og menn hafa sýknt og hellagt verið að vitna í hana. Auðvitað er það hreyfing þar sem breytinga er þörf. Það er þörf á því að verkalýðshreyfingin breyti skipulagi sínu og aðlagist nútímanum meira en verið hefur. Það er þörf á því að verkalýðshreyfingin sem heild geti staðið saman um það að þeir sem verst eru settir fái mest, að þeir sem betur eru settir bíði þegar illa árar. Um það hefur engin samstaða tekist í verkalýðshreyfingunni og það er mikill vandi hreyfingarinnar. Það er líka mjög nauðsynlegt fyrir verkalýðshreyfinguna að búa svo um hnútana að fleiri komi að, hafi áhrif, geti sagt sína skoðun. Það vekur t.d. spurningar nú þegar við heyrum frá félagsfundum í verkalýðsfélögum um allt land þar sem tekin er afstaða til kjarasamninga um það hvaða vit sé í því að örfáir einstaklingar greiði atkvæði um kjarasamninga sem lúta að öllum félagsmönnum. Er ekki eðlilegt að viðhöfð sé allsherjaratkvæðagreiðsla í slíkum tilvikum? Ég hygg að sú stund sé upp runnin að það sé ástæða til að svo verði, að allir félagsmenn hafi á nokkrum tíma tækifæri til þess að greiða atkvæði um kjarasamningana. Þessi vandi fámennis á félagsfundum í starfinu er enginn einkavandi verkalýðshreyfingarinnar. Hann er hvarvetna í þjóðfélaginu. Það er líka hjá samvinnuhreyfingunni, í öllum pólitískum flokkum og félögum í landinu. En ég tel og vil árétta það að tími sé kominn til þess að nýjum aðferðum sé beitt við kynningu kjarasamninga og samþykkt þeirra eða það að fella þá.
Það er ástæðulaust að fara meira ofan í þessi mál hvað varðar verkalýðshreyfinguna. Ég ítreka það að mér fannst mjög ný tíðindi sá tónn sem birtist hjá hv. 7. þm. Reykv. í gær þegar hann ræddi um verkalýðshreyfinguna. Yfirleitt tala menn niður til hennar hér í þingsölum. Það var ekki gert af þeim ræðumanni.
Varðandi þær ráðstafanir sem verið er að framkvæma núna ítreka ég að þær eru gerðar með það að sjónarmiði að tryggja rekstur atvinnulífsins, koma í veg fyrir atvinnuleysi og tryggja lífskjörin geti áfram haldist í landinu við það stig sem um er samið í kjarasamningunum. Okkur var það náttúrlega ljóst sem við kjarasamningana vorum að við vorum að hverfa frá tímabili hvar kaupmáttaraukning hafði orðið meiri en nokkru sinni fyrr í langan tíma og þess vegna gerði það mjög erfitt fyrir þar sem séð var og er að staðan í atvinnulífinu verður ekki eins sterk á næstunni og hún var á síðasta ári. Hagur fiskvinnslunnar olli miklu um niðurstöður samninganna og markaði þá braut sem samninganefndarmenn gengu.
Það er sárt að taka afstöðu til þess að skera niður, það er það alltaf, en þegar þarf að taka ákvörðun til að ná saman endum taka menn ákvörðun þó þær geti verið óvinsælar og erfiðar og þess vegna er það og vegna þess tilgangs sem frv. hefur að ég hef lýst mig samþykkan því.