17.03.1988
Sameinað þing: 61. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 5840 í B-deild Alþingistíðinda. (3938)
291. mál, tjón Norræna fjárfestingarbankans af gjaldþroti Kongsbergs Våpenfabrikk
Dómsmálaráðherra (Jón Sigurðsson):
Hæstv. forseti. Ég ætla að fara nokkrum orðum um spurningarnar þrjár sem hv. fyrirspyrjandi hefur beint til okkar sameiginlega, mín og ráðherra norræns samstarfs hér á landi, Matthíasar Á. Mathiesens.
Í samþykktum Norræna fjárfestingarbankans er ákveðið að lánin skuli veita gegn fullnægjandi tryggingum. Það er hvergi minnst sérstaklega á ríkisábyrgðir í þessum samþykktum. Bankaráð Norræna fjárfestingarbankans metur hverju sinni hvað teljist vera fullnægjandi trygging fyrir láni. Íslensku fulltrúarnir í stjórn bankans og aðrir bankaráðsmenn samþykktu tvö lán til Kongsbergs Våpenfabrikk, annað árið 1977 og hitt árið 1984. Þessi lán runnu til þess að fjármagna þá deild fyrirtækisins sem framleiðir hluta í bíla, einkum fyrir sænska bílaframleiðendur. Sú starfsemi er sjálfstæð innan fyrirtækisins.
Með hliðsjón af stöðu fyrirtækisins, eins og kom fram hjá hæstv. samgrh., og með tilliti til þess að ríkið norska á öll hlutabréfin í félaginu þá taldi bankaráðið að fullnægjandi tryggingar væru fyrir lánum þótt þær hefðu ekki sérstakt form. Á þessum árum tók þetta fyrirtæki lán á alþjóðlegum fjármagnsmörkuðum án formlegra ríkisábyrgða.
Sú afstaða norska ríkisins að telja sig ekki bera ábyrgð á greiðsluskuldbindingum félagsins gagnvart erlendum lánardrottnum hefur komið nokkuð á óvart, eins og kom fram í máli hæstv. samgrh., og hefur reyndar sætt gagnrýni á hinum alþjóðlega fjármagnsmarkaði. Ég vil taka það fram að fyrirtækið hefur enn ekki verið tekið til gjaldþrotaskipta og nú er unnið að því að ná samkomulagi við lánardrottnana um endurgreiðslu á hluta af útistandandi láni. Skilanefnd sérstök sem með þetta mál fer hefur boðið bankanum að endurgreiða 35% af kröfunni, en bankinn hefur þegar í sínum ársreikningi fyrir árið 1987 afskrifað 70% af henni. Þannig verður tapið í mesta lagi nokkru minna en þegar hefur verið ætlað fyrir.
Til þess að svara spurningunni um það hversu mörg lán hafi verið afgreidd í stjórn bankans án ríkisábyrgðar eða hliðstæðrar tryggingar þá tel ég heppilegast að svara þeirri spurningu með því að greina frá því hvernig útistandandi lánsfé bankans skiptist. En það skiptist þannig að 26% eru með ríkisábyrgð, 20% eru með tryggingum frá ríkisstofnunum eða sveitarfélögum, 20% með tryggingum frá hlutafélögum sem eru að meira en 50% í eigu ríkis eða sveitarfélaga, 3% með bankatryggingum og 31% eru lán til stórfyrirtækja ýmist með fasteignaveði eða án sérstakra trygginga, en þó oft, eins og reyndar í dæminu Kongsbergs Våpenfabrikk, með svokölluðu neikvæðu veðsetningarákvæði, þ.e. fyrirtækið lofar að veita engum betri tryggingar en bankanum. Þetta er algeng tryggingaraðferð þegar stór fyrirtæki eiga í hlut.
Varðandi það hvers vegna ekki hefur verið skýrt hér á Alþingi frá því tjóni sem bankinn kynni að verða fyrir vegna þessa gjaldþrots eða greiðsluerfiðleika sem Kongsbergs Våpenfabrikk hefur lent í, þá hefur þegar komið fram frá fyrri svaranda að það liggur ekki nákvæmlega fyrir hvert tjón bankans verður, hins vegar er ljóst að það hafa verið afskrifaðar 6 millj. sérstakra dráttarréttinda (SDR). Ég vil minna á að þrátt fyrir þessa afskrift er hagnaður af rekstri bankans árið 1987 34 millj. sérstakra dráttarréttinda (SDR). Þetta er fyrsta tap á útláni sem bankinn verður fyrir frá árinu 1976. Ég bendi líka á að banki af þessu tagi gæti ekki sinnt sínu hlutverki sem fjárfestingarbanki fyrir norrænan iðnað ef hann krefðist ríkisábyrgðar á sérhverju láni, enda er hluti af hagnaði bankans árlega lagður til hliðar til að mæta hugsanlegum töpum.
Ég minni líka á það að ársskýrsla bankans var lögð fyrir þing Norðurlandaráðs í Osló í síðustu viku og þar fóru fram skoðanaskipti um lánveitingar hans, m.a. milli hv. fyrirspyrjanda og mín. Hvorki eftirlitsnefnd bankans né Norðurlandaráð hefur gagnrýnt þessi lán, hvorki nú né þegar þau voru veitt.
Það getur ekki talist ástæða til þess að gefa hér á þingi sérstaka skýrslu um hverja skuld sem tapast kynni en að sjálfsögðu er greint frá slíkum málum í ársskýrslu bankans sem er öllum aðgengileg.