16.11.1987
Sameinað þing: 18. fundur, 110. löggjafarþing.
Sjá dálk 978 í B-deild Alþingistíðinda. (644)

103. mál, samgöngur á Austurlandi

Flm. (Jónas Hallgrímsson):

Herra forseti. Ég mæli hér fyrir till. til þál. á þskj. 107 um samgöngur á Austurlandi og hljóðar tillagan svo, með leyfi forseta:

„Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að láta fara fram rannsóknir á möguleikum til að koma á vegasambandi milli byggða á Austurlandi, sem samræmist þörfum og kröfum nútíðar og framtíðar, og gera áætlun um framkvæmdir, einkum við þá fjallvegi um miðbik Austurlands, sem erfiðastir eru yfirferðar á vetrum, m.a. með því að beita nútímatækni í jarðgangagerð. Byggðastofnun verði falið að hafa forgöngu um þessar rannsóknir og áætlanagerð í samráði við samtök sveitarfélaga í Austurlandskjördæmi, Vegagerð ríkisins og aðra þá sem hafa þekkingu á þessum málum. Við mat framkvæmda verði tekið fullt tillit til ávinnings atvinnulífs og félagslegrar þjónustu af bættum samgöngum.“

Herra forseti. Eins og fram kemur í tillögunni er hér á ferð gífurlega mikið hagsmunamál fyrir austfirskar byggðir. Það er okkur, sem sl. 10–15 ár höfum haldið fram fastmótuðum skoðunum um lausn tiltekinna örðugleika í samgöngum, mikil og óblandin ánægja að verða þess varir að merkja megi á allra síðustu árum nokkra hugarfarsbreytingu meðal þeirra sem um þessi mál fjalla innan stjórnsýslugeirans. Þessi breytta og batnandi afstaða lýsir sér m.a. í því að umræðan hefur tekið á sig meiri alvörublæ og að menn vilja taka valkosti eins og jarðgöng, vegsvalir og yfirbyggingu tiltekinna erfiðra vegkafla til skoðunar og samanburðar við hefðbundnar lausnir. Þessu ber vissulega að fagna.

Þá er vert að geta í þessu sambandi hinnar jákvæðu afstöðu sem lýsti sér í skipan svokallaðrar nefndar um jarðgangaáætlun sem fyrrv. samgrh. beitti sér fyrir, en skýrsla þeirrar nefndar kom út í mars á þessu ári og er að flestu leyti til fyrirmyndar.

Einnig er rétt að benda á ágæta og greinargóða skýrslu um jarðgöng á Vestfjörðum sem út kom á vegum Byggðastofnunar í júní á þessu ári, en höfundur hennar er Björn Jóhann Björnsson jarðfræðingur sem einnig er verkfræðingur að mennt. Þessa skýrslu Byggðastofnunar og samráðsaðila tel ég vera til hinnar mestu fyrirmyndar og að þær rannsóknir og lausnir sem þar koma fram séu það ítarlega og vel unnar að samgönguyfirvöld og fjárveitingavaldið megi treysta og geti farið eftir í meginatriðum. Frá eldri tíma liggja fyrir ýmsar aðrar skýrslur og gögn í aðgengilegu formi sem varða þetta mál og of langt yrði upp að telja hér.

Það er á sama hátt eindregin skoðun mín að vandamál byggðaþróunar á miðausturlandi og tenging þess við Vopnafjarðarsvæðið verði ekki leyst til frambúðar með öðru móti en gert er ráð fyrir á Vestfjörðum, þ.e. með gerð jarðganga. Þrátt fyrir sáralitlar staðbundnar jarðfræðirannsóknir má þó hiklaust gefa sér þær forsendur að jarðgangagerð sé vel framkvæmanleg á Austurlandi og að kostnaður þurfi ekki að fara úr hófi fram. Menn greinir að vísu á um kostnaðarþáttinn. Svokallaðir sérfræðingar hafa til skamms tíma haldið því fram að óheppileg gerð berglaga, og þar af leiðandi meiri kostnaður, allt að því útilokaði þennan möguleika. Þessum rökum hefur að mestu verið hnekkt upp á síðkastið og úrtölu- og efasemdarmönnum vil ég benda á að skoða reynslu Færeyinga í þessu efni. Af löngum kynnum mínum af aðstæðum í vegagerð þar í landi hef ég fyrir margt löngu sannfærst um að þeirra leiðir til lausnar þessara vandamála gætu í flestum tilfellum líka verið okkar lausnir eða hvers vegna í ósköpunum ættu aðstæður að vera með svo ólíku sniði hér þegar einungis u.þ.b. 300 sjómílur skilja þessi tvö lönd að?

Það þykir vitaskuld ekki við hæfi á hinu háa Alþingi að væna eina stétt manna eða starfsgrein um sofandahátt í starfi eða að embættismenn leyni eða neiti augljósum staðreyndum. Á hitt vil ég benda, og það með nokkrum rétti, að vissulega er svokölluðum sérfræðingum, og þar með taldir vegagerðarmenn, nokkur vorkunn þar sem þeir kunna að hafa haft af því áhyggjur að ef verulegum fjármunum yrði ráðstafað til jarðgangagerðar kæmi það niður á uppbyggingarhraða varanlegrar vegagerðar eða lagningar bundins slitlags umhverfis landið. En auðvitað er slíkur þankagangur allsendis út í hött. Hér þarf að sjálfsögðu að afmarka hæfilega tekjustofna til hvors verkefnis um sig. Því miður er ég þess sannfærður að neikvæð umræða og afstaða ráðandi manna í þessu efni fyrr hefur valdið miklum skaða á undanförnum árum, jafnvel svo að ýtt hefur undir að fólk flytjist burt af svæðinu. Það að sjá ekki fram á að komast frá heimkynnum sínum, t.d. frá Seyðisfirði eða Neskaupstað, á næsta flugvöll í annars vegar 26 km fjarlægð og hins vegar 70 km fjarlægð svo jafnvel dögum skiptir er að sjálfsögðu óverjandi nú á dögum.

Við fáum aldrei ungt fólk í nokkrum mæli til að sætta sig við þetta ástand og því síður að úrbætur komi e.t.v. eftir 20–25 ár eins og gengið er út frá í upphafi texta skýrslu nefndar um jarðgöng frá í mars 1987. Ósjálfrátt verður manni á að hugsa til lausnarinnar, sem svo oft er bent á af þeim sem ekki vita hvaðan verðmætin koma eða á hverju Íslendingar lifa almennt, að flytja þetta „afdalafólk“ eða „vesalinga“ utan af landi bara í eina stóra blokk á Stór-Reykjavíkursvæðinu. Þar með væri vandamálið úr sögunni. Og hér er vissulega komið að kjarna málsins. Hvað mundi slík byggðaröskun, ef af yrði, í rauninni þýða og hver ætti að fjármagna atvinnuuppbyggingu og afkomu þessa fólks í hinum nýju heimkynnum að ógleymdum yfirgefnum verðlausum eignum í heimabyggðinni?

Ég vek athygli á því að slíkir óheillahlutir hafa gerst á Íslandi og þeir geta endurtekið sig fyrr en varir sé ekki full aðgát höfð. Það að tryggja góðar samgöngur innan þessa svæðis yrði mesta bylting til bóta í aðstöðu almennings og atvinnulífs sem hægt væri að hugsa sér. Ég legg þunga áherslu á að hér er ekki um kjördæmapot að ræða heldur réttláta kröfu um nútímaleg vinnubrögð. Arðsemi þessara framkvæmda má undir engum kringumstæðum mæla í sparnaði umferðar, heldur ekki síður í hagkvæmum áhrifum á byggðaþróun, aukinni hagkvæmni atvinnufyrirtækja, dreifingu og notkun á vöru og þjónustu, sparnaði sem leiddi af sameiginlegri félagslegri þjónustu og þá ekki síst heilbrigðisþjónustu. Enginn vafi er á að þessi breyting mundi hafa í för með sér stórbætta aðstöðu til fjölþættrar menntunar og menn fengju notið sameiginlegra menningarviðburða án þess að þurfa að vera svo mjög háðir duttlungum náttúruafla á fjöllum uppi eins og nú er raunin.

Það er út af fyrir sig ekki óeðlilegt að lögð sé mikil áhersla á arðsemi framkvæmda í ákveðinni forgangsröð. Þetta á ekki síður við um vegaframkvæmdir en aðrar framkvæmdir. En við mat á arðsemi vegaframkvæmda er mér tjáð að notað sé afar einfalt kerfi. Reiknaður er sparnaður umferðar af vegabótum annars vegar og sparnaður Vegagerðar ríkisins hins vegar. Með þessu móti tel ég að ekki mælist nema hluti arðseminnar og e.t.v. minni hlutinn.

Tilgangur vegagerðar er í mínum huga að þjóna atvinnulífi og félagslegum þörfum fólks. Meginhluti arðseminnar ætti því að skila sér í sparnaði til handa atvinnulífi og félagslegri þjónustu. Það eru til mýmörg dæmi um mikla arðsemi á þessum sviðum sem komið hefur í ljós þegar samgöngur hafa verið stórbættar milli staða. Því er lögð áhersla á að þessi atriði verði skoðuð vel þegar framkvæmdir þær sem hér er um fjallað verða metnar til arðsemi. Hvers vegna skyldu menn ekki taka inn í arðsemisþáttinn beinan sparnað við endurbyggingu og viðhald dreifikerfis rafmagns og síma og hugsanlega samnýtingu annarra veitukerfa, sparnað við styttri og auðveldari lagnir rafmagns, fyrirsjáanlega lögn ljósleiðara með gífurlegum kostnaði ef fara á yfir fjöll og firnindi, dreifingu hljóðvarps og sjónvarps o.s.frv.?

Jafnframt þurfa menn að hafa í huga að það sem var talið fjarstæðukennt og útilokað í gær gæti verið orðinn fýsilegur kostur í dag, svo örar eru tækniframfarir nútímans og þar er jarðgangagerð ekki undanskilin.

Eins og till. ber með sér er lagt til að Byggðastofnun verði falið að hafa forgöngu um rannsóknir þessar og gerð framkvæmdaáætlunar. Má í því sambandi vísa til sambærilegra vinnubragða sem viðhöfð voru og útfærð sameiginlega af þeirri stofnun og Fjórðungssambandi Vestfirðinga við gerð skýrslunnar um jarðgöng á Vestfjörðum á sl. vetri, svo sem fyrr er fram komið.

Byggðastofnun er sem kunnugt er ekki tæknileg sérfræðistofnun á sviði vegamála. Byggðamál og byggðaþróun verða þó ekki slitin frá efnahags- og félagsmálaþætti og má því ætla að þessi stofnun hafi meiri skilning og yfirsýn en e.t.v. aðrar sérhæfðar ríkisstofnanir, enda ætti Byggðastofnun að búa yfir meiri þekkingu og færni til að meta aðstæður og möguleika á að ráða fram úr vandamálum þessa landsvæðis, enda sérfræðistofnun á því sviði. Þá ætti ekki að spilla reynsla ýmissa starfsmanna í hvers konar áætlunargerð. Ég tel því að með því að hafa samráð við aðrar opinberar stofnanir og þá aðra sem veitt geta þekkingu, ráðgjafa og sérfræðinga, innlenda og erlenda, á þessu sviði sé Byggðastofnun best til þess fallin að meta raunverulega arðsemi og gagnsemi þessara nauðsynlegu umbóta í samgöngum á Austurlandi sem segja má að snerti flesta þætti mannlegs samfélags.

Hæstv. forseti. Ég legg til að þessu máli verði vísað til atvmn.