29.04.1909
Neðri deild: -1. fundur, 21. löggjafarþing.
Sjá dálk 519 í B-deild Alþingistíðinda. (1150)
1. mál, fjárlög 1910 og 1911
Jón Jónsson (S.-Múl.):
Háttv. 2. þm. Árn. (S. S.) hefir komið fram með till. þess efnis að lækka lánsheimildina til verksmiðjufélagsins á Akureyri, úr 60 þús. niður í 50 þús. kr., en hækkar aftur um 10 þús. krónur lánsheimildina til kornforðabúra.
Eg skil ekki, hvers vegna háttv. þm. fer fram á þessa hækkun til kornforðabúranna. 10 þús. kr. er víst nægilegt fé til að byrja með, og mér finst engin sanngirni mæla með því að dregið sé úr hinni upphæðinni til þess að hækka þessa. Eigi verksmiðjufélaginu að verða verulega gagn að láninu, þarf það að vera svona mikið, eins og frv. ætlast til. Þetta var upplýst greinilega í Ed. þar sem sæti á einn af stjórnendum verksmiðjufélagsins, og hann þekkir auðvitað betur til en háttv. 2. þm. Árn. (S. S.).
Eins og við var að búast gerði hv. framsm. (Sk. Th.) tilraun til að hrekja það sem eg sagði. Samt held eg að honum hafi ekki tekist að raska þeim grundvelli, sem eg bygði á. Og margt af því, er hann lagði mesta áherzlu á, var hreinn og beinn útúrsnúningur. Eg benti að eins á nokkrar tölur úr fjárlagafrumv. og stjórnarfrumv., bar þær saman, og dró út af þeim réttar ályktanir, og lýsti yfir því, að vér, minni hlutinn á þessu þingi, vildum ekki taka á okkur ábyrgðina af fjárlögunum, eins og þingið ætlar að ganga frá þeim, og mundum heldur ekki sækjast eftir hlutdeild í heiðrinum.
Háttv. framsm. heldur því fram, að ekki verði hjá því komist að stöðva um stundarsakir ýms mestu nauðsynjastörf landssjóðsins, af því að fé sé ekki til, eða að það sé fast. Þetta er algerlega rangt, og eg sýndi glögt fram á það áðan, að öllu þessu mikla fé, sem þingið nú hefir svift frá framfarastörfunum, ætlast það til að varið sé til ýmislegs annars, sem landssjóður er ekki að lögum skyldur að veita fé til. Eg sýndi fram á þetta með fullum rökum, og sömuleiðis á það, að eftir allan þennan »sparnað«, verða útgjöld landssjóðsins eins mikil og hin fráfarandi stjórn ætlaðist til. Hér er því í raun og veru ekkert sparað; jafnmiklu fé er eytt til ýmislegs miður nauðsynlegs, en lögboðin nauðsynjastörf landssjóðsins látin bíða. Þetta er afar-auðskilið og einfalt.
Eg er á móti þannig lagaðri fjármálapólitik, af því eg er sannfærður um að hún er stórskaðleg fyrir landið, og því vísaði eg ábyrgðinni af mér og þeim flokki, er eg fylgi. Háttv. framsm. sagði að ræða mín hefði verið fyrirtaks kjósendaræða, eða til þess að láta birta hana í »Reykjavík« eða »Lögréttu«. Það yrði þá víst í fyrsta sinn, að mér hlotnaðist sá heiður að þingræður mínar væru prentaðar í blöðum. Hv. framsm. (Sk. Th.) og eg erum svo gamalkunnugir, að hann veit vel, að það er ekki mín veika hlið að fylla þingtíðindin með þessar svonefndu »kjósendaræður«, og hann segir þetta víst í gamni. En hvað ætli mætti segja um þessar sparnaðaræður háttv. framsm. sjálfs, og ýmsra af flokksmönnum hans, sem oftast eru með »sparnaðinn« á vörunum á þessu þingi, ætli það sé ekki kjósendaræður? Þeir þurfa víst sumir fremur á slíkum ræðum að halda, en eg.
Það er algerlega rétt hjá háttv. frms. (Sk. Th.) að einkenni góðrar stjórnar lýsi sér ekki hvað sízt í sparnaði á fé landsins. En getur nokkur bent á það í gerðum þessarar nýju stjórnar, og háttv. meiri hlutans í heild sinni, er sanni, að hér sé um nokkra sparsemi að ræða í raun og veru? Nei, það er víst ómögulegt.
Hv. framsm. var eitthvað að tala um það, að einkenni góðrar löggjafar væri það, að bæta sem mest hag hinna mörgu smáu, og er þetta auðvitað fallega mælt. En hvernig kemur þessi hugsun fram í þessum fjárlögum? Eg sé hana hvergi, eg sé hvergi hlynt sérstaklega að smælingjum landsins, nema ef hann skyldi meina »þá lítilsigldu«. Nei, aðalhugsjón þessa frumv. er sú, ef hugsjón skyldi kalla, að skera niður vegina, brýrnar og símana, sem til gagns eru fjöldanum, og jafnvel, að því er snertir brýr og vegi, til gagns skepnunum, og þær eru þó verulegir smælingjar.
Það er ekki rétt, að eg hafi lastað styrkveitingar til Flensborgarskólans og kvennaskólanna. En eg vil slá því föstu, að fyrst og fremst sé landssjóði skylt að framkvæma það, er honum ber samkvæmt lögum. Hitt eigi fremur að sitja á hakanum, þótt þarft sé, og eg skal enn taka það fram, að með því að taka þessa skóla svona algerlega upp á landssjóðinn, er ekki að eins eytt allstórri fjárupphæð í bráð, heldur er þar með tekin upp á bak landssjóðsins mjög þung byrði um ókomin ár. Eg heyri að einhver nefnir Eiðaskólann. Það er ekki sambærilegt, þar sem sú fjárveiting er að eins í eitt skifti.
Það er sannfæring mín, að hollast sé fyrir oss að hafa sterka framtakssama stjórn, og láta hana hafa sem mest frumkvæði í löggjöfinni, og trúa henni fyrir sem mestu. En mér skildist háttv. framsm. halda fram því gagnstæða, að bezt væri að stjórnin yfirleitt hefði sem takmarkaðast vald og þjóðin réði mestu. Okkur hefir oft áður borið milli um þetta merkilega atriði, og líklega er til lítils að við förum að þrasa um það nú. Líklega bregður hann mér ekki um, að eg sé að tala til að geðjast kjósendum, þegar eg held fram þessari skoðun, og betur geðjast almenningi væntanlega að hans skoðun en minni. Enda er það drengilega gert af honum að halda uppi þjóðræðismerkinu, þar sem nú er svo komið, að fáir sýnast vilja kannast við þjóðræðisnafnið, og stefnan sjálf sýnist vera komin í fyrirlitning hjá þeim, er fyrir skemstu hófu hana með stóryrðum og fagnaðarlátum.