26.04.1909
Neðri deild: -1. fundur, 21. löggjafarþing.
Sjá dálk 1767 í B-deild Alþingistíðinda. (2247)
111. mál, Landssjóðshluttaka í Thorefélaginu
Eggert Pálsson:
Eg býst við, að sumir kunni að líta svo á, að sveitamenn séu ekki svo vel að sér í viðskiftafræði, að þeim farist að tala í slíku máli sem þessu. En með því að málinu er svo háttað, að vér sveitamenn, sem sitjum hér á þingi, verðum að greiða atkvæði um það, þótt þekking vor nái skamt í viðskiftafræði, þá finst mér eg vera knúður til þess að láta álit mitt í ljósi, áður en til atkvæða kemur.
Það, sem sérstaklega kemur mér til að taka til máls eru orð háttv. framsögum. meiri hlutans (B. Kr.) við 1. umr. Hann sagði meðal annars, að það væri tilgangur þessa frumv. að gera það kleyft, að flytja utan og koma á markaðinn afurðum landsins, sem nýjustum, hvort sem væru afurðir sjávarútvegs eða landbúnaðar. Þess vegna skoraði hann beinlínis á fulltrúa landbúnaðarins hér á þingi að styðja þetta mál. Eg skal játa, að það væri mikilsvert spor, ef hægt væri að koma afurðum landsins þannig á markaðinn og mundi verða til þess, að þær hækkuðu í verði. En þrátt fyrir það get eg hvorki aðhylst frumv. í því formi, sem það er nú í, né heldur breyt.till. á þingskj. 632. Því að þótt munurinn á frumv. og breyt.till. sé mikill á pappírnum, þá er hugsunin sú sama; asninn er hér sem annarsstaðar auðþektur á eyrunum, þótt hann hafi haft hamskifti. Munurinn er sá, að með breyt.till. er stjórninni veitt heimild til að kaupa þau skip, sem henni sýnist, en með frv. er henni falið að semja við Thore-félagið. Nú munu allir ráða í það, hvernig stjórnin muni líta á þessa heimild, og því getur engum dulist, að munurinn er enginn nema á pappírnum. Eg skal þó ekki neita því, að ef frumv. hefði í öndverðu komið fram í þessari mynd, hefðu ef til vill eg og aðrir fáfróðir menn á viðskiftafræði, fremur ginst til þess, að verða því fylgjandi, en nú er öllum vorkunnarlaust að sjá við lekanum.
Eg skal nú taka fram ástæður þær, sem sérstaklega eru því valdandi, að eg get ekki greitt þessu frv. atkvæði mitt. Þær eru: 1., sé eg ekki, að nauðsynlegt sé að taka þessu tilboði Thore-félagsins til að koma í framkvæmd hugmynd hins háttv. framsm. (B. Kr.) um að flytja afurðir landsins nýjar á útlendan markað; 2., dylst mér ekki áhættan, sem í þessu er fólgin fyrir landssjóð.
Viðvíkjandi fyrra atriðinu, þá skal eg geta þess, að það er því síður ástæða til að mynda nýtt félag til þess að fá 12 skip með kælirúmi, þar sem full ástæða er til að ætla, eins og líka er gefið í skyn í nefndarálitinu, að Sameinaða félagið muni gefa kost á Botníu til ferðanna þannig útbúinni. Eg skal í þessu sambandi taka það fram, að mér er alveg sama við hvert félag samið er, og tek als ekki til mín orð hins háttv. framsm. (B. Kr.) um það, að svo líti út, sem Sameinaða félagið eigi sér eins konar lífsábyrgðarfélag á þessu þingi. Annars eru þau orð hins háttv. framsm. (B. Kr.) fullkomlega tvíeggjað sverð, og gætu gefið mönnum tilefni til þess, og það ef til vill með meira rétti, að snúa þeim upp á vini þessa frumv. og segja, að þeir væru í lífsábyrgðarfélagi fyrir Thore.
Þá kem eg að hinu atriðinu; áhættunni. Það er kunnugt um kaupmenn, þegar illa gengur, að þá reyna þeir að mynda stór félög og selja hluti sína. Eg skal ekkert segja um það, hvort hagur Thorefélagsins stendur með blóma; mér er það ekki kunnugt. En það er ekki að undra, þótt bæði mér og öðrum hrjósi hugur við slíku spori. Það hefir að vísu mátt heyra þau meðmæli með frumv., að tilboðið sé sprottið af eintómri föðurlandsást. En eg ímynda mér, að ekki séu margir Íslendingar þeir, er að félaginu standa. Að vísu er forstöðumaður félagsins Íslendingur; en þótt hann sé mikill ættjarðarvinur, sem eg hefi enga ástæðu til að rengja, þá er ekki víst, að eigin hagsmunir sjálfs hans lúti í lægra haldi fyrir ættjarðarástinni svo mjög, að hann gefi ættjörðu sinni stórgjafir, og er hann óskemdur af mínum orðum þó. En þar að auki er þess að gæta, að hann er ekki einn eigandi félagsins, og verður sem forstöðumaður fyrst og fremst að gæta þess, að hlutur félagsmanna sé ekki fyrir borð borinn. Enda hefir mér virst á ummælum sumra meðhaldsmanna frumv., að þeir væru ekki als kostar ósmeikir um, að hagur félagsins væri ekki sem beztur. Skal eg í því efni skírskota til orða hins gætna manns, hv. þm. Snæf. (S. G.). Hann gat þess, að ef vér höfnuðum þessu frv. nú, væri sennilegt, að oss væri einskis annars kostur í framtíðinni en að semja við Sameinaða félagið. Með þessu virðist mér hann gefa óbeinlínis í skyn, að Thorefélagið, sem slíkt, sé feigt, að það muni hætta að starfa innan skams, með öðrum orðum, að hagur þess sé ekki sem beztur.
Háttv. framsm. (B. Kr.), sem er ósmeikari að taka tilboði félagsins, lagði mikið upp úr því, að herra Tulinius væri dugnaðarmaður, og að hann yrði sennilega formaður félagsins. En þótt sá maður sé duglegur, þá er hann þó dauðlegur, og ekki er víst, hversu hans nýtur lengi. En hver tekur þá við? Mér mun verða svarað því, að völ muni þá verða á öðrum dugnaðarmönnum. En hver getur fullyrt, að þeirra manna sé völ, sem þessu starfi séu vaxnir? Því ef alt er komið undir þessum eina manni nú, þá er hætt við, að svo verði einnig í framtíðinni.
Háttv. framsm. (B. Kr.) sagði, að landssjóður mundi draga sig í hlé, ef útgerðin borgaði sig ekki. Eg skal játa það, að þótt hér sé um að ræða mikið fé eftir vorum mælikvarða, þá mundi landssjóður standast nokkurn veginn, þótt hann tapaði því. En ef nokkuð bjátaði á, mundi landssjóður missa meira, því að við svona löguð fyrirtæki hætta menn ekki í lengstu lög, heldur reyna til að láta þau ganga ár eftir ár, þótt illa beri sig, í þeirri von að rétta þá og þegar við haginn aftur. Af þessum ástæðum get eg hvorki greitt atkvæði með frumv. óbreyttu né breyt.till. á þgskj. 632.