23.03.1911
Neðri deild: -1. fundur, 22. löggjafarþing.
Sjá dálk 599 í B-deild Alþingistíðinda. (1075)
87. mál, fjáraukalög 1910 og 1911
Bjarni Jónsson:
Það var þessi breyt.till. viðvíkjandi háskólanum, ásamt þeim fögru orðum, er háttv. 2. þm. Árn. (S. S.) fylgdi henni úr garði með, sem knúði mig til þess, að þreyta háttv. deild með nokkrum orðum, þótt eg ætlaði mér ekki að tala meira að sinni.
Hann talar svo oft, sá háttv. þm. um lærða menn og tilgang þeirra til hins og þessa, og gefur jafnvel í skyn, að eg og aðrir lærðir menn ætlum okkur allir að verða kennarar við þennan háskóla. Eg held, að þótt við yrðum það allir, og þótt við hefðum allir þennan eina háttv. þm. að lærisveini, þá yrði samt efamál, hvort hann yrði nokkru betur að sér, þegar hann kæmi frá þeim síðasta, en þegar hann kom til þess fyrsta En því vil eg beina til allra, eldri og yngri, lærðra og ólærðra, að það kemur dálítið hjákátlega við, að vera sí og æ að hamast að þessum lærðu mönnum, þar sem það kemur aldrei fyrir, að nokkur þeirra sjálfra minnist þess. Eg þekki engann, sem ofmetnist af því, og geri lítið úr öðrum, ólærðum, mönnum. Því fer svo fjarri, að jafnvel þessi háttv. þm. hefir einmitt á þessu þingi verið tekinn upp í tölu lærðra manna af öðrum háttv. þm., og álít eg það ekki nema vel til fallið um jafn sprenglærðan búfræðing og hann er. Það er undarlegt, þegar hann er að tala um alla þá spillingu, er leitt hafi af lærðum mönnum hér á þinginu. Það sýnist eins og hann hafi ekki vitað það, að maðurinn, sem situr við hlið hans maðurinn, sem er traust hans og athvarf í öllum málum að hann er líka lærður maður. Hann hefir líklega ekki tekið eftir því, af því að hann veit að hann er bóndi, annars hefði hann ef til vill farið gætilegar, því að þaðan hefir hann þó alt hið bezta, sem hann hefir til málanna lagt. Og þótt eg ætli mér ekki að fara að gjalda honum nú alt það, sem hann hefir sagt í garð okkar lærðu mannanna, af því viti og snild, sem honum er í munn lagin, þá get eg ekki stilt mig um að segja það, að eg álít það óvirðingu og ósamboðið þessu þingi, að menn séu sí og æ að halda kjörfund hér í deildinni. Því að hvað á alt þetta hjal að þýða um eyðslusemi og kröfur lærðu mannanna? Hvað getur það verið annað en það, að hér sé verið að mælast til þess við kjósendur í Árnessýslu, að þeir taki sparnaðarmanninn Sigurð búfræðing fram yfir hina eyðsluseggina?
Eg skal nú hverfa frá þessu, en eg vona að þessi háttv. þm. láti nú lærðu mennina í friði fyrst um sinn, annars kann að vera að svo megi brýna deigt járn, að bíti. Og þótt hann sé mikill maður, og tali oftar en við allir til samans, þá gæti svo farið, að hann ætti fult í fangi, ef allir lærðir menn í deildinni vildu leggja í það, að þakka honum fyrir síðast.
En viðvíkjandi tillögu þeirri, sem sami h. þm. Árn. hefir borið fram, þess efnis að laun háskólakennara byrji 1. okt. en ekki 1. júní, þá er það mér ekkert kappsmál. Hitt er það, þótt eins og þm. sagði, það ykji ekki á virðingu Jóns Sigurðssonar, þótt háskólakennararnir borðuðu fyrir landsfé þennan tíma, þá er þó á hitt að líta, að það sýndi að minning Jóns Sigurðssonar ætti einhvern stað í pyngju manna við hliðina á hjartanu. En tillaga sú, er eg ber hér fram leysir alla hnúta. Þá verður háskólasetningin helguð minningu Jóns Sigurðssonar, en laun kennaranna sparast til 1. okt. þ. á.
Eg hefi áður látið í ljósi, að háskóli væri eitthvert hið bezta fyrirtæki, sem landið gæti í ráðist; en auðvitað kostar það eitthvað, eða vill háttv. 2. þm. Árn. benda mér á, sem til framfara horfir, sem fæst fyrir alls ekki neitt, og það kemur fyrir lítið, að gaspra um framfarir; þær fást aldrei, hvorki veraldlegar né andlegar fyrir ekkert, hvorki hér né í öðrum löndum, og það er áreiðanlegt, að það situr illa á þeim mönnum, sem tala um sjálfstæði þessa lands, að telja eftir hvern eyri, sem til þess gengur að vinna að því, og eitt hið versta verk, sem eg þekki er það, þegar verið er að slá á aumustu strengi þjóðarinnar með því að reyna að gera það ægilegt, hversu mikið hún þurfi að borga fyrir sjálfstæði sitt og mentun. Hver á að borga fyrir það, að borgarar þessarar þjóðar eigi kost á að verða þjóðlega mentaðir og sjálfstæðir menn? Hver nema þjóðin sjálf. En eg skal ekki tefja tímann með þessu.