18.03.1911
Neðri deild: -1. fundur, 22. löggjafarþing.
Sjá dálk 808 í B-deild Alþingistíðinda. (1172)
95. mál, vantraust á Kristján háyfirdómara Jónsson
Björn Þorláksson:
Eg ætla að leyfa mér að fara nokkrum orðum um þessa vantraustsyfirlýsingu. Hún er sprottin af því, að hæstv. ráðh. (Kr. J.) hafi ekki haft meiri hluta þingm. og sérstaklega ekki meiri hl. þjóðkjörinna þm. að baki sér, er hann tók á móti útnefningunni. Skipun ráðherra er að þessu leyti gölluð og vantraustsyfirlýsingin því á rökum bygð. Þingræði vort er eins og barn í reifum og verður því að fara varlega með það og taka rétta afstöðu, þegar við því er raskað. Að nokkur sé skipaður ráðherra, án þess hann hafi fylgi meiri hluta þjóðkjörinna þingmanna er ekki rétt, og allir háttv. deildarmenn munu kannast við það, að komi slíkt fyrir verði tafarlaust að mótmæla því.
En til mótmæla eru tvær leiðir. Önnur er vantraustsyfirlýsing, og skal eg fyrst tala um, hvað af henni leiðir. Setjum svo, að hún verði samþykt. Hvað tekur þá við? Mitt álit er, að þá geti ekki tekið annað við en þingrof, enda hefir og heyrst, að það stæði fyrir dyrum. Hvorki eg né flestir aðrir þingmenn, að því er eg hygg, þyrftum að kvarta yfir því að fá að hverfa aftur til heimila okkar. Við höfum nú setið hér heilan mánuð og ekki gert annað en þjarka og þrefa, en þingmálin hafa ekkert gengið. En af þingrofi leiddu nýjar kosningar og aukaþing, sem yrði að koma svo fljótt saman, sem leyfilegt væri, til þess, að landið fengi lögleg fjárlög. Þangað til yrðum við að búa við bráðbirgðafjárlög, sem eg býst ekki við, að neinn langi til að fá. Við höfum sorglega reynslu um slíkt ástand frá Danmörku.
Þegar aukaþing kæmi saman, yrði aðallega tekið fyrir eitt mál, nfl. breyting á stjórnarskránni, sem mörgum er áhugamál. Þegar stjórnarskrárbreyting væri samþykt, kæmi nýtt þingrof aftur og nýjar kosningar og mundi þá nýr gauragangur upp á líf og dauða byrja. Þetta mundi leiða af því, að vantraustsyfirlýsing væri samþykt. En þó okkur Íslendingum sé kært að standa í ófriði, þá hygg eg nú samt, að flestir séu búnir að fá nóg af þessu þrasi. Eg vil líka minna á kostnaðinn, sem af þessu mundi leiða. Eg get því ekki séð annað en það sé hreinn neyðarkostur að samþykkja þessa vantraustsyfirlýsingu. En það er líka óþarfi, því að til er önnur leið til mótmæla, sem ekki hefir í för með sér galla vantraustsyfirlýsingar. Mótmæli verða að koma fram, ef ráðherra hefir ekki fylgi meiri hluta þjóðkjörinna þingmanna, nema svo standi á, að enginn meiri hluti geti myndast í þinginu og konungur í bili útnefni ráðherra til að veita umboðsmálunum forstöðu, eða »Forretningsministerium« eins og Danir kalla það.
Þessi önnur leið til mótmæla, sem eg gat um, er rökstudd dagskrá, sem lýsir skoðun deildarinnar á því, sem fyrir hefir komið. Þá höfum við gert skyldu okkar til þess að slá varnagla við, að nokkur verði skipaður ráðherra eftirleiðis, sem ekki hefir að baki sér meiri hluta þjóðkjörinna þingmanna og jafnframt höfum við gefið fordæmi, sem er jafn áhrifamikið og regluleg vantraustsyfirlýsing.
Samkvæmt þessu vil eg þá leyfa mér að leggja fram svohljóðandi rökstudda dagskrá, sem eg vil biðja forseta að bera undir atkvæði:
»Þingdeildin telur ekki rétt, að nokkur sé skipaður í ráðherrasess, ef hann hefir ekki stuðning meiri hluta þjóðkjörinna þingmanna, nema ekki sé annars kostur, svo að í bili þurfi að skipa mann til að veita umboðsmálum forstöðu. En í því trausti að núverandi ráðherra framfylgi stjórnarskrárbreytingu á þessu þingi, tekur deildin fyrir næsta mál á dagskrá.«