05.04.1911
Neðri deild: -1. fundur, 22. löggjafarþing.
Sjá dálk 1030 í B-deild Alþingistíðinda. (1247)
108. mál, stjórnarskipunarlög
Framsögum. minni hl. (Jón Þorkelsson):
Það sem hefir komið okkur til þess að koma fram með br.till. nú, er það, að við gátum ekki felt okkur við deildaskiftinguna, eins og hún er í frumvarpinu nú. Efri deild verður, að okkar áliti, of afturhaldssöm, eins og frumvarpið gerir ráð fyrir að hún verði. Sú deild verður enn meiri stýflugarður fyrir framgangi mála, en hún er nú, með því að kosið verður til hennar með hlutfallskosningum um land alt til 12 ára og að hún verður órjúfanleg. Nú er alt þingið rjúfanlegt nema þeir konungkjörnu. Þetta fyrirkomulag þekkjum við, og það hefir gefist vel. Þessu fyrirkomulagi viljum við halda, að öðru leyti en því, að gera þá, sem nú eru konungkjörnir þjóðkjörna og að alt þingið sé rjúfanlegt, nema þessir 6 þjóðkjörnu, sem koma í stað þeirra konungkjörnu. Í efri deild ættu þá sæti 6 þingmenn kosnir með hlutfallskosningum um alt land og 8 þingmenn, sem kosnir væru af sameinuðu þingi til efri deildar. Það fyrirkomulag virðist heppilegast, sem nú er. Hitt fyrirkomulagið þekkjum við ekki og vitum ekki, hvernig það gefst, og það virðist alt of langt að hafa kjörtímann 12 ár. Það var stungið upp á við 2. umr. að hafa kjörtímann 6 ár, en það var felt. Nú stingum við upp á að hafa kjörtímann 6 ár, eins og kjörtími þeirra konungkjörnu er nú. Eg skal í þessu sambandi geta þess, að í öllum nálægum löndum er kjörtíminn styttri, en þetta frumvarp fer fram á. Hjá Svíum er hann lengstur, að Dönum sleptum. Þar er kjörtíminn 9 ár og er kosið 3. hvert ár, þriðjungur í einu. Í Niðurlöndum er kjörtíminn sömuleiðis 9 ár. Í Belgíu 8 ár, Frakklandi 9, Austurríki 6 ár o. s. frv. Okkur finst nú óþarfi að fara lengra en öll önnur lönd hafa farið. Þess vegna höfum við komið með varatillögurnar, ef hinar, á móti von okkar yrðu feldar, að kjörtíminn sé 9 ár og þriðjungur fari frá þriðja hvert ár. Þetta er kjarninn í breytingartillögum okkar og hinar tillögurnar standa flestar í nánu sambandi við þetta atriði.
Eg vil þá stuttlega minnast á 6. breytingartillöguna við 10. gr. Það er ekki ljóst í frumvarpinu, þegar hjón hafa óskilinn fjárhag og maðurinn verður gjaldþrota eða þiggur af sveit, hvort konan skuli halda rétti sínum eða ekki. Þetta höfum við viljað gera skýrara og nema burtu allan miskilning í því efni, að konan skuli halda öllum sínum réttindum, þó bóndi hennar verði gjaldþrota eða þiggi af sveit. Þetta er eins og það hefir verið, því að það eru nóg dæmi þess, að kona hefir rekið verzlun, þótt bóndinn hafi ekki mátt gera það.
Ennfremur höfum við gert lítilsháttar breytingu við 15. gr. um frumkvæði í fjármálum, að meiri hluti fjárlaganefndanna skuli vera nóg til þess að hafa tillögurétt í fjárveitingum. Okkur finst það hart, að 1 maður úr fjárlaganefndinni skuli geta orðið þess valdandi, að fjárlaganefndin geti ekki komið með uppástungu, ef hún er öll á einu máli að öðru leyti.
Við 22. gr. höfum við gert þá breytingartillögu, að »og landsstjórn« falli niður. Það vita allir, að orður og titlar hefir venjulega verið veitt hér eftir uppástungu landstjórnarinnar, þótt það heiti svo, að konungur veiti þessháttar.
Ennfremur höfum við stungið upp á því, og nefndin er því samþykk, að bæta inn í 23. gr. eftir orðin »í landinu«: til samþyktar.
Að síðustu höfum við stungið upp á, að ákvæði um stundarsakir fylgi frumvarpinu um konungkjörnu þingmennina, sem innan skamms munu verða útnefndir til 6 ára. En það er ekki tilætlunin með stjórnarskrárbreytingunni, að þessir þingmenn sitji næstu 6 ár, heldur að þeir fari frá, þegar stjórnarskrárbreytingin er að fullu samþykt og staðfest og þá séu kosnir þingmenn í þeirra stað og varaþingmenn með hlutfallskosningum um land alt.