03.05.1911
Neðri deild: -1. fundur, 22. löggjafarþing.
Sjá dálk 1040 í B-deild Alþingistíðinda. (1251)
108. mál, stjórnarskipunarlög
Framsögum. meiri hl. (Jón Ólafsson):
Herra forseti! Meiri hl. nefndarinnar hefir leyft sér að koma fram með nokkuð margar breytingartillögur að tölunni til, en ekki miklar að efninu til. Fyrsta breyt.till. er ekkert annað en orðabreyting, og sama er að segja um hina næstu. Þriðja brtill. er þess eðlis, að hún getur væntanlega ekki komið til atkvæða fyr en á eftir hinni fjórðu.
En aðalbreytingarnar eru fólgnar í brt. við 9. og 10. gr. Meiri hl. vildi sem sé ekki víkja frá því fyrir nokkurn mun, sem verið hafði grundvallaratriði hjá honum, og það er að efri og neðri deild verði kosnar hvor í sínu lagi og hvor á sínum grundvelli, eða með öðrum orðum, hann vill ekki, að Ed. sé að neinu leyti kosin af Nd. Upphaflega tillagan var sú, að þingmenn Ed. skyldi kjósa til 12 ára, en sá tími var af þessari háttv. deild lækkaður niður í 9 ár. Háttv. Ed. hefir nú fært hann aftur upp í 12, og vill nú meiri hluti miðla málum og binda þetta við 10 ár, einu ári lengur en samþykt var hér og tveim árum styttra en háttv. Ed. vildi hafa. Önnur br.till. er í sambandi við þessa, sem sé sú, að kjósa skuli 7 þm. 5. hvert ár og varamenn um leið. Tölu þm. í deildunum, 14 og 26, vildi nefndin ekki fara að breyta. Aðrar brtill. nefndarinnar, sem efni snerta, eru allar í sambandi við þetta, nema ein, sem er við 15. gr. Hún er tvískift, aðaltill. og varatill. Aðaltill. er sú, að þar sem stendur að meiri hluti fjárlaganefndar skuli hafa frumkvæði í fjármálum, þá sé þar bætt við: »eða minni«, þannig að bæði meiri og minni hluti hafi það. Og ef hún nær ekki fram að ganga, þá er það varatillaga, að öll sú klausa falli burtu.
Við 20. gr. er ein brtill. Þar stendur í frumv., eins og það kom frá háttv. Ed., að maður, sem er utan kirkjufélags skuli gjalda til barnafræðslu það sem hann annars hefði goldið til kirkjumálanna. Meiri hl. vill nú breyta þessu svo, að menn borgi þetta til háskólans, eða einhverra styrktarsjóða við hann. Okkur fanst ósanngjarnt að þeir, sem svo eru sinnaðir í trúarefnum, séu neyddir til þess að styrkja neitt það, sem óbeinlínis getur orðið til eflingar því, sem þeir hafa viljað losna við að styrkja. Þá er 23. gr. Hún er um það, að þá er breytt er stjórnarskránni, skuli þing rofið og nýjar kosningar fram fara á næsta ári. Nefndin hefir nú bætt aftan við þetta ákvæðinu um það, að sú skuli og verða meðferð væntanl. sambandslaga. Þetta virtist okkur eðlilegt, því að ekki er minna um þau lög vert, svo að þjóðin á eins að eiga heimting á því að ráða fram úr þeim með nýjum kosningum.
Loks er í niðurlagsgreininni atriði, sem meiri hlutinn, og eg býst við minni hlutinn líka, vill fella burtu.
Þá býst eg við að eg hafi nefnt allar efnisbreytingar okkar við frumvarpið. Þá hafa komið fram 3 aðrar breytingartillögur. Er þá fyrst að nefna brtill. minni hluta nefndarinnar við 2. málsgr. 12. gr. frumvarpsins, um kjörgengi til alþingis. Vilja þeir að kjörgengur maður hafi verið heimilisfastur á Íslandi að minsta kosti síðasta árið. Þessu er meiri hlutinn á móti, því ekki virðist sanngjarnt, að Íslendingur, sem fer utan um eitt ár missi fyrir það kjörgengi. Þá er 2. málsgr. 11. gr. Þar er sett það skilyrði fyrir kosningarrétti, að menn séu fæddir hér á landi, eða hafi verið búsettir hér í 5 ár. Oss finst ekki ástæða til að gera það að skilyrði, að menn hafi verið búsettir hér síðustu 5 árin, því ósanngjarnt virðist vera að svifta menn kosningarrétti, þótt þeir hafi farið utan um eitt ár.
Þá er breyt.till. minni hlutans við 17. gr. Vilja þeir að alt þingið dæmi um kjörgengi allra þingmanna. Þessu erum vér mótfallnir. Vér viljum, að hvor deild dæmi um kosning sinna þingmanna.
Þá er breyt.till. við 23. gr. Þeir vilja ekki láta nægja kosningar til alþingis, heldur vilja þeir hafa alþýðu atkvæði. Það er sama sem að kollvarpa allri lýðþingsstjórn (öllu demokratíi) að leggja það vald í hendur alþýðu, og slíkt málsskot er á móti öllu eðli þingstjórnar. Eg nefndi um daginn dæmi þess, að erlendis, þar sem málsskot hefir verið reynt hefir það gefist þannig, að sama daginn hafa kjósendur greitt atkvæði alveg ofan í sjálfa sig. Á því byggist öll þingstjórn, að þjóðin sé fær um að kjósa þá menn, sem hún treystir, en hitt er almenningur vitanl. ekki bær um, að dæma um einstök atriði vandsaminna laga. Á þessu eru allar fulltrúakosningar bygðar, og finn eg svo ekki ástæðu til að tala meira um það.
Þá, hefir komið fram breyt.till. frá h. 2. þm. Árn. (S. S.), sem fer fram á það, að í stað 17. júní eða næsta virkan dag komi lögmæltan dag. Nefndin er ekki á móti því, að þessi breyt.till. fái góðan byr.
Þá eru breytingartillögur tvær á þgskj. 853. Fyrst er breyt.till. við 16. gr. Mér sýnist það vera orðaröð önnur, en efni alveg það sama, og finst mér standa á sama, hvort sú breyt.till. kemst að eða ekki. Sú fyrri á sama þgskj. er við 11. gr. Sú tillaga fer lengra en allar hinar, því þar stendur að enginn hafi kosningarrétt, sem þegið hafi sveitarstyrk 10 síðustu árin. Sýnist það ekki vel sanngjarnt, ef hann hefir verið endurgoldinn. Svo hefi eg ekki ástæðu til að taka meira fram. Þjóðin óskar að stjórnarskráin verði endurskoðuð á þessu þingi. Eg get játað, að mér er ekki alt að skapi, sem í frumvarpinu stendur, en eg geri mig ánægðan með það og vil bíða betri tíma. Þjóðinni yrðu það stór vonbrigði, ef hér væru gerðar svo miklar breytingar, að þær næðu ekki fram að ganga. Þótt vér samþykkjum frumvarpið, þá mætti þó breyta því á aukaþingi, og sú óánægja, sem fram kæmi gegn því mundi leiða til rækilegrar íhugunar. Ef það félli nú, þá yrði það tekið fyrir á næsta þingi. Þyrfti þá einu þingi fleira til þessa, og mundi það leiða til mikils kostnaðar. Þetta er ekki flokksmál, það hefir sýnt sig, og eg vænti að það verði svo við atkvæðagreiðsluna, að þar komi ekkert flokksfylgi fram.