13.03.1911
Neðri deild: -1. fundur, 22. löggjafarþing.
Sjá dálk 1327 í B-deild Alþingistíðinda. (1617)
67. mál, réttur kvenna
Jón Þorkelsson:
Það vita allir, hve mikils virði kvenfólkið er fyrir mannfélagið og þjóðfélagið og hversu ómissandi, og hve mikið mannkynið á því að þakka. Það er því hvorki vonlegt né vinsælt verk að rísa gegn því, sam menn ætla að kvenfólkinu komi vel eða láti vel í eyrum þess:
„Stoðar ei að erta fljóð að, er nema bætt sé það.“
En alt um það sýnist mér að menn eigi ekki að missa alls vits og athugunar á þeim málum, er konur snerta, þó að konur sé góðar og verðar mikils. Það hefir undrað mig, hversu það er eins og menn hafi hér í deildinni heldur glatað einurð sinni í máli því, er nú liggur fyrir hér. Hér hefir minna gætt athuga en andartakslauss jákvæðis.
Það er haldinn horskra manna háttur að vanda sig í návist kvenna, og teldi eg þá ekki síður samboðið vitrum mönnum að vanda sig á málum þeim, er varðar mikils skyldur kvenna og réttindi, að þar sé gætt mundangs, hleypidómalausrar nærgætni og frjálslyndis, en jafnframt skyldugrar og skynsamlegrar varfærni.
Lítils af þessu hefir mér þótt kenna hér í deildinni. Hefir mér fundist mest bera á einróma geipan um það, að öll ákvæði frumvarps þessa væru sjálfsögð, svo að manni gæti dottið í hug að hér væri að eins það haft fyrir augum að geðjast eyrum hinna óvitrari kvennanna. Og ef til vill er frumv. þetta flutt fyrir fólkið og mælt með því fyrir fólkið. Og sé ekki svo, þá er það einkennilegt, að háttv. flutnm. þess (H. H.), sem stóð fyrir stjórn þessa lands frá 1904–1909 eða í 5 ár, hreyfði allan þann tíma hvorki legg né lið, til þess að fá máli þessu framgengt.
Var það ekki svo nauðsynlegt þá eða ástæður til þess brýnar eða eru þær komnar síðan? Eg get þess í þessu sambandi, að nú stendur þannig á, að dóttir hins háttv. flutningsmanns er komin í Mentaskólann, en hitt skal eg láta ósagt, hvort þetta atvik hafi vakið hjá hinum háttv. flutningsmanni áhugann nú á þessu máli og nauðsyn þess. Minna mætti og, ef til vill á það, að þessi 5 ár, sem hann sat í ráðherrasætinu, þá vildi svo til, að einstæðings ekkja ein hér í bænum var að kosta dóttur sína til náms og hún þurfti vitanlega alls þess styrks með, sem hún gat fengið. En allan þann tíma var ekkert gert frá stjórnarinnar hálfu í þessu máli. Gott er því víst, að tilefni er nú fengið til þess að bæta úr þessu.
Eg verð að skjóta því að háttv. þm. Dal. (B. J.) sem er vanur að tala skarplega og skýrt, að eg græddi ekkert á ræðu hans. Konuna í Breiðafirði hafði eg heyrt talað um áður.
1. grein frumvarpsins álít eg alveg sjálfsagða. Hún er til stórmikilla bóta og mun stuðla mjög að því, að kvenfólkið verði í orðsins sanna skilningi mæður barna sinna.
Eins og háttv. 1. þm. N.-Múl. (J. J.) tók réttilega fram, hefir það verið aðalhlutverk kvenfólksins að ala og ala upp kynslóðirnar og annast hag heimilisins. Þetta stórvirki hefir á konunum hvílt alt til þessa og þetta afrek hafa þær af hendi leyst. Ef konan nú færi að vasast í mörgu öðru, er hætt við, að barnauppeldið sæti á hakanum hjá henni. Og óhollar afleiðingar af því eru hverjum manni auðsæjar. Og uppeldisstörf geta karlmenn ekki leyst af hendi nándarnærri eins fullkominn hátt né með annari eins nákvæmni og nærgætni sem konur.
Það er sú hætta, sem stafar af því, ef farið er að víkka verkahring kvenmannsins á óeðlilegan hátt, að það hafi skaðlegar afleiðingar fyrir þjóðfélagið. Þær geta farið að slá slöku við einstök þeirra kvennaverka, sem karlmenn eru ekki færir um að leysa af hendi. Jafnframt er það athugavert, að í 3. gr. frv. stendur, að konur skuli hafa sömu skyldur og karlmenn. Þetta álít eg mjög óheppilegt, ekki af því, að konan sé ekki eins gáfuð og skörp að skynjan og karlmaðurinn — það er þvert á móti fullreynt, að konan hefir meira »Instinkt«, þ. e. sér meir án þess að hyggja að því en karlmenn, — heldur af því að það eru mörg verk, sem eru kröftum kvenmannsins ofvaxin. Háttv. 1. þm. N.-Múl. (J. J.) gat þess, að ef konum væri veitt embætti, gætu þær hindrast í að gegna skyldum sínum af orsökum, sem karlmenn fötluðust ekki af.
Margt annað, sem eg ætla mér ekki að fara að tína til, mætti nefna, svo sem það, að konur ættu að gegna læknisstörfum í erfiðum héruðum, að vera úti í byljum, fara yfir hálfófærar ár eða fjallgarða í hörkum og snjóum o. s. frv., það væri ónærgætni í hæsta máta að ætlast til þess. Hitt er satt, að konur geta í sumum embættum verið færari en karlmenn, t. d. betri fræðarar manna á æskuskeiði. Kvenhöndin er natin og nærgætin og styður með ótrúlegu þreki og þoli kynslóðirnar á óbjargaárunum.
Háttv. þm. Dal. (B. J.) tók það fram, að bezti formaðurinn á Breiðafirði hefði verið kvenmaður. Eg trúi þessu vel, en valdast er þó, hvort það hefir t. d. verið formaður á hákarlaskipi, eða hún hefir verið færust í því að stýra á milli eyja. Á Breiðafirði er það altítt, að konur hafa, svo lengi sem menn muna, þegar frá barnæsku vanist á að róa á milli eyja og eg hefi sjálfur haft þá ánægju, að systir háttv. þm. Dal. (B. J.) hefir ferjað mig þar um sundin.
Það má nefna fleiri dæmi um sjómensku og »karlmensku« kvenna, t. d. Þuríði formann og Þórdísi reiðmann. En til að stýra hafskipum á vetrartíma eru þó líklega karlmenn færari.
Eg þarf ekki að skýra fyrir mönnum, hvað heimilin missa, ef karlmenn ættu að fara að annast alt innan bæjar, ljósaverkin, skamta o. þv. l., það er öllum ljóst. Konan hefir það takmark að stjórna heimilinu, það er raunar takmarkað ríki, en þar er hún drotning og ríkið er voldugt, þótt takmarkað sé, og mikið undir komið, að því sé vel stjórnað. Eg veit eigi, hvað í þessu efni gæti jafnast á við hönd kvenmannsins, ef þær ætti að fara, að sinna öðrum störfum. Það hefir verið sagt, að í kristnum fræðum myndi ekkert vera því til fyrirstöðu, að konur gegndu prestsstörfum. Eg hugsa nú samt, að alt frá upphafi kristninnar og fram á þennan dag hafi það hvergi þótt hæfa. Hjá heiðnu þjóðunum aftur á móti þekkja menn dæmi til slíks, bæði hjá Grikkjum og Rómverjum og líka hér á Norðurlöndum. Það voru hinar svonefndu hofgyðjur, sem þóttu þá fjölkunnugar og ekki góðar viðureignar. Við könnumst allir við Jómalahofið á Bjarmalandi, þar sem hofgyðjan var hið versta forað og ill viðfangs. Í kristninni þekkir maður ekkert til slíks, nema hvað konur gengu oft í klaustur og forstöðumaðurinn var þar kona og kölluð abbadís.
Það er og athugavert, að konur hér á landi hafa eigi fyr en á seinni árum fengið neina verulega mentun, en nú setja menn óðum dætur sínar á skóla. Þar sem nú sumum þykir hlýða að setja nokkra mentun sem skilyrði fyrir kosningarrétti og meiningin er víst, að allar konur fái almennan kosningarrétt, virðist mér það vera nóg athugunarefni að sinni, svo að ekki verði meir en mátulegt meyjarstig í þessum efnum. Það er bezt að taka þetta alt smám saman. Hitt er rangt að leggja nú strax konum sömu skyldur á herðar og karlmönnum, en það á að gera með þessum lögum. Eftir þeim er hægt að heimta af konum, að þær vaði klofsnjó norður á Hornströndum í lækningaferðum og er það ekki mjög nærgætið. Margar konur eru án efa betur fallnar í læknastöðu en karlmenn, en það verður þá að vera á þeim stöðum, þar sem torfærur eru eigi altof miklar, t. d. í kaupstöðum. Við eigum að veita konum það, sem veitandi er með skynsemi, en við eigum ekki að gera það glapræði, að skylda þær til þess að leysa það af hendi, sem þær orka ekki.