24.04.1911
Efri deild: -1. fundur, 22. löggjafarþing.
Sjá dálk 818 í B-deild Alþingistíðinda. (578)
89. mál, bygging jarða og ábúð
Júlíus Havsteen:
Eg get verið háttv. nefnd sammála um, að þetta sé vandamál, en ekki af sömu ástæðum, sem háttv. frs.m. hefir til síns máls. Eg álít, að þetta sé vandamál, af því að hér er verið að breyta systematískum lagabálk. Því að lögin um ábúð og afnot jarða frá 12. jan. 1884 eru systematísk lög, sem sé lög, sem innihalda úttæmandi reglur um það efni, er þau hljóða um. Hv. frsm. kannaðist líka við það í niðurlagi ræðu sinnar, að þetta væri mikið vandamál, því að hann vill ekki að frumvarpið verði afgreitt til fulls á þessu þingi. Að vísu talaði hann um, að afgreiða það til n. d. En því vill hann ekki eins hreinskilnislega leggja til að fella það strax. Það vil eg helzt gera að minni tillögu. Við vitum allir, hvernig lögin frá 12. jan. 1889 eru orðin til. Þau spunnust út af tilraunum þeim, sem gerðar voru 1880, til að semja Landbúnaðarlög, en menn komust ekki lengra en að lögin 12. jan. 1884 voru búin til; þau voru gerð af mestu vandvirkni, og sá sem mestan þátt átti í undirbúningi þeirra, var framúrskarandi búmaður og kunnugur búnaði hér á landi, enda mjög pennafær maður. Eg get ómögulega séð, að búnaðarhættir hér á landi hafi breyst svo á þessum alt að 30 árum, sem liðin eru frá því, að lögin 12. jan. 1884 komu út, að það þurfi nú að fara að breyta þeim. Eg fyrir mitt leyti álít bezt að láta þau standa eins og þau eru. Eg hef sjálfur haft tækifæri til að brúka lögin á meðan eg var amtmaður. og eg vissi til þess, að allir umboðsmenn voru sérstaklega ánægðir með þau, enda hafa aldrei orðið þrætur á því tímabili út af bygging og ábúð jarða.
Þegar eg lít á breytingarnar, sem nú á að gera á lögunum, þá get eg ekki álitið þær heppilegar. Eg skal fyrst nefna ákvæði um endurgjald fyrir unnar jarðabætur. Ef eg ber það ákvæði saman við
20. gr. laganna 1884, þá álít eg, að gömlu ákvæðin séu miklu betri og réttlátari, en ákvæði frumvarpsins. Eg get ekki álitið, að þessi nýju ákvæði í 1. gr. frumvarpsins komist í nokkurn samjöfnuð við 20. gr. laganna 1884. Þá skal eg minnast á 3. gr. frumvarps nefndarinnar. Þar segir í upphafi gr., að leiguliði ábyrgist ekki fyrningu. Þetta er gagnstætt fornri venju og lögum, sbr. 15. greinar laganna 12. jan. 1884. Í 2. málsgrein nefndrar greinar er skyldan til viðhalds húsum lögð á leiguliða. Þar stendur, að leiguliði skuli halda við húsum á jörðunni, og eru það eðlileg og sjálfsögð fyrirmæli. Hann fær álag á húsin, þegar hann kemur að jörðunni, og á að sjálfsögðu að skila húsunum í sama standi og hann tók við þeim. Ákvæði 3. gr. eftir tillögum nefndarinnar, geta ekki réttlát verið. Í sömu grein stendur fyrst, að leiguliði eigi að kosta viðhald húsa og það er alveg rétt. En ef þetta ákvæði er borið saman við síðustu eða 4. málsgrein greinarinnar, þá kemur fram ósamræmi; því þar er svo ákveðið, að ef bæjarhúsin eru orðin svo forn, að þau þurfi að endurbyggjast, þá megi jarðeigandi byggja húsin upp. Leiguliði þarf ekki annað en láta húsin öll falla, og fara svo til landsdrottins og segja honum til um, að nú eigi að byggja upp húsin.
Þá koma ákvæðin um kúgildin. Í hitt eð fyrrra lá hér fyrir þinginu frumvarp um afnám kúgilda. En hér er ekki farið eins langt. Hér sýnist vera ætlast til, að leiguliði geti ráðið því, hvort hann vill losna við kúgildin eða ekki. Eg álít að vísu, að það sé ekki hættulegt að leyfa slíkt, því fæstir leiguliðar geta leyst út kúgildin, þó þeir vildu.|
Eg fyrir mitt leyti held, að það sé best að láta kúgilda-„institiutionina“ standa eins og hún er. Hún hefir reynst vel og verið einn máttarstólpi landbúnaðarins um mörg hundruð ár. Svo er sagt, að kúgildi hafi tíðkast áður en Jónsbók var lögtekin 1281, en í öllu falli er víst enginn efi á því, að þau hafi komið til upp úr eymdarástandinu, sem „svarti dauði“ skapaði hér á landi. Vér getum ekki án þeirra verið. Að vísu eru þau ekki afnumin í frumvarpinu, en það er samt stigið stórt spor í áttina til þess.
Loks skal eg taka það fram, að bæði í frumvarpinu og tillögum nefndarinnar eru ákvæðin um það, hver lög eru numin úr gildi, alveg ófullnægjandi. Afnámsgreinarnarnar eru ekki út tæmandi. Það er aðeins talað um það, að 6. gr. í lögum 1884 skuli numin úr gildi og „önnur ákvæði er koma í bága við þessi lög“. Það er nokkuð bætt úr þessu af nefndinni, því þar er 20. gr. feld úr gildi líka. En samt finst mér þessi ákvæði alveg ónóg. Afnámsgreinar eiga að vera greinilegar og skýrar, helst alveg tæmandi, og sérstaklega er það áríðandi, þegar alþýðumenn eiga að brúka lögin.
Eg býst ekki við, að orð mín hafi mikla þýðingu, en eg stóð upp aðallega í þeim tilgangi eða í þeirri von, að geta komið því til leiðar, að þessar tvær greinar um kúgildin yrðu feldar.