01.05.1911
Sameinað þing: -1. fundur, 22. löggjafarþing.
Sjá dálk 118 í B-deild Alþingistíðinda. (68)
87. mál, fjáraukalög 1910 og 1911
Jón Þorkelsson:
Eg á hér litla breytingartillögu, sem menn hafa séð og mun eg lítillega minnast á hana. En ekki skal fara langt út í deiluna um loftskeytin. Það fer fyrir mér sem mörgum öðrum, að eg hefi ekki svo góða þekking á því máli, sem skyldi.
Hæstv. ráðherra flutti þá fregn, að öll Vestur-Skaftafellssýsla austur að Síðu riði sem einn maður gegn þessu frumvarpi.
(Ráðherra: Eg tók ekki svo djúpt í árinni).
Jæja, það getur verið, en hann hafi að eins sagt, að almenningur þar væri máli þessu mótfallinn. Eg get vel trúað því, að hann segi þetta satt, eftir því sem málinu horfir nú við. Eins og frumvarpið er nú, er ekki ætlast til þess, að nein stöð verði á Síðunni, heldur eiga þær að vera í Vík og Hornafirði. Eg skil það því vel, að Síðumönnum þyki sér ekki mikið gagn að því sambandi, sem frumvarpið ætlast til. En ef stöð hefði verið á Síðunni, býst eg við, að annað hljóð hefði orðið í bjöllunni. Það hefir mikið verið talað um, hvað það kostaði að koma Hornafirði í símasamband við Austfjörðu. Eg skal ekki fara langt út í þá sálma, eg hefi ekki vit á málinu, öðruvísi en svo, að eg er nokkuð kunnugur í Skaftafellsýslum og mér getur ekki blandast hugur um það, að það eina samband, sem þeim verður komið í, er loftskeytasamband. Það má að vísu án efa leggja símalínu yfir Mýrdals-, Skeiðarár- og Breiðamerkursand. En hvað lengi mundi sú lína standa? Á sumum af þessum söndum, svo sem Skeiðarársandi, má búast við, að öll mannvirki sópist burt 4. eða 5. hvert ár. Annaðhvort verður því þar að leggja símann í sjó eða hafa loftskeyti og þá hygg eg það vafalaust, að loftskeytin séu tiltækilegri.
Háttv. 4. kgk.þm. eg held, að eg nefni rétt á honum númerið gat þess, að landsímastjórinn, sem hann hefir alt sitt vit úr, hefði áætlað, að tekjur af Vestmannaeyjasímanum mundu „áreiðanlega“ nema 34 þús. kr. tekjum á ári. Eg skal ekki rengja þetta, því að eg kann ekki að greina þetta svo grandgæfilega sem skyldi. En hins vil eg þó geta, að ég hefi séð það, að áætlanir símastjórans eru ekki allar þannig vaxnar, að eg telji þær öruggar. 1909 áleit hann, að símasamband milli Vestmannaeyja og Eystri-Garðsauka myndi kosta 42 þús. og 500 kr. Þar af áttu Vestmanneyingar að leggja til 8 þús. kr.. Nú í ár á þessi sama símasambandslína ekki að kosta nema um 37000 kr. Sambandið er nú í ár 5200 kr. ódýrara en í hitt eð fyrra. Þetta þarf nú í sjálfu sér ekki að vera mjög undarlegt, því að vera má, að ýms efni til símans hafi lækkað í verði. En 1909 segir hann, að það geti ekki komið til mála að leggja sæsímann annarstaðar en þar sem styzt sé milli eyja og lands. Nú liggur fyrir önnur áætlun frá símastjóranum, sem hann hefir gert í haust. Það er ekki ólærdómsríkt að bera þessar tvær áætlanir saman. Báðar áætlanir er um, hvað kosti landsími frá Eystri-Garðsauka til sjóar, þangað sem minst sé fjarlægðin. 1909 áætlar hann 700 staura, 1911 500 staura; 1909 1000 ísolatora og króka, sem kosta 55 au., 1911 1200 ísolatora, sem kosta 0,50 hver; 1909 8 tons járnþráð (16000 pd.) á 2400 kr., 1911 ekki nema 6½ járnþráðartons, (13000 pund) á 1625 kr.; 1909 þarf einn verkstjóra í 90 daga og eru honum ætlaðar 6 kr. á dag eða alls 540 kr.; en 1911 þarf einn verkstjóra í 60 daga, sem fær 8 kr. um daginn, alls 480 kr.; 1909 gerir hann ráð fyrir 15 starfsmönnum í 80 daga, það eru alls 4200 kr. í kaup; 1911 er gert ráð fyrir 15 starfsmönnum í 50 daga með alls 2625 kr. í kaup; 1909 er ferðakostnaður 460 kr., 1911 er hann 150 kr.! 1909 kosta tjöld og áhöld 400 kr. en 1911 200kr. Það kann vel að vera, að þetta sé ekki óeðlilegt, því að 1909 getur verið, að landið hafi ekki verið búið að tilleggja sér svo mikið af áhöldum sem 1911. Hitt geta eg líka skilið,. að það kunni að vera nokkur verðmunur á ýmsu, er til símans þarf, og að það ráði því, að áætlunin er önnur 1909 en 1911. En nú kemur það allra merkilegasta að mínu áliti, og það fæ eg ekki með nokkru móti skilið. 1909 var „kabel“-lengdin 13 þúsund metrar, en 1911 er hún orðin 12 þúsund metrar; styzta vegalengd milli lands og eyja hefir styzt um 1000 metra á tveim árum. Komi nú þessu hver saman, sem það getur. Eg get það ekki. Þessi áætlun landsímastjórans er gerð, að sögn símastjórans sjálfs, þegar það tók að kvisast, að stjórnin hefði í ráði að bera fram tillögur um að koma á loftskeytasambandi milli Reykjavíkur og Vestmannaeyja. Þegar loftskeytatilboðið kemur fram, minkar því kostnaður við símasamband um 5200 kr. Eg ætla nú ekki að draga neinar ályktanir af þessu. Það geta þeir gert, sem það vilja. En kunnugt er það, að símastjórinn annast sjálfur öll innkaup til símans, en ekki stjórnarráðið. Hann hefir meðal annars, svo menn vita, haft samband við „Eletrisk Bureau“ í Storthingsgaden í Kristjaníu. Eg ætla, svo sem eg hefi sagt, ekki að draga neinar ákærandi ályktanir út af þessu á hendur símastjóranum. En eg vildi, að þessi orð yrðu stjórninni til eftirþanka, og jafnframt skjóta því til hennar að hafa sem nákvæmast eftirlit með innkaupum í heild sinni til allra bygginga og mannvirkja, sem landið kostar. Það má virðast skylt og með því verður og bezt komið í veg fyrir tortrygni í garð einstakra manna.
Þá sný eg mér að breytingartillögu minni. Eins og háttv. þingmenn vita, fer hún fram á það að veita forseta sameinaðs þings 1200 kr. til þess að fara til Frakklands og vera þar við 1000 ára hátíð Normandís. Það hefir komið boð frá forstöðunefnd þessarar hátíðar, sem eg skal leyfa mér að lesa upp í íslenzkri þýðingu
(Júlíus Havsteen: Megum við ekki heyra það á frönsku?)
Eg hugsa h. háttv. þingmaður skilji frakkneskuna ekki betur en íslenzkuna. Að öðru leyti ætla eg mér ekki að fara að standa neitt „examen“ fyrir háttv. kgk. þm. nr. 1. Bréfið er svo í íslenzkri þýðingu.
„Vér biðjum yður, herra forseti, að gera hátíðanefnd okkar þá æru að vera í París þá tvo daga, sem verða kóróna 1000 ára hátíðar Normandís. Yður verða ætluð sæti við hin ýmsu hátíðahöld“.
Eins og menn vita, hefir efri deild að nokkru leyti viljað að slíku boði væri sint, þar hefir verið samþyktur ferðastyrkur til eins einstaks manns til Frakklandsferðar. Hann var settur þar inn við síðustu umræðu málsins, og sá liður hefir aldrei komið til umræðu í neðri deild. Nú þykir mönnum fara illa á því, þegar búið er að veita einstökum manni styrk, að þá sé neitað um styrk til fararinnar handa einum manni af þingsins hendi. Háttv. þm. Dal. (B. J.) er að öðru leyti búinn að taka það fram, sem hér um þarf að segja, því að það þarf ekki að skýra það fyrir háttv. þingi, hvernig hér stendur á. Sumir landnámsmenn voru náfrændur Göngu-Hrólfs, sem tók lén og ríki í Normandí fyrir 1000 árum. Bróðir hans var Hrollaugur, sem nam Hornafjörð, og frá honum er komið mikið kyn og merkilegt. Af honum var kominn Ari fróði, Gissur jarl, Oddaverjar og Sturlungar. Frá Göngu-Hrólfi sjálfum eru og komnar miklar ættir hér á landi, og fjöldi manna þeirra, er nú eru lífs vor á meðal, eru niðjar hans, flestir í 30.33. lið, svo sem eg tók fram við umræðu þessa máls í neðri deildinni.