03.04.1911
Neðri deild: -1. fundur, 22. löggjafarþing.
Sjá dálk 189 í B-deild Alþingistíðinda. (952)
111. mál, fjárlög 1912-1913
Jón Þorkelsson:
Eg er nú ekki mjög syndugur að breyttill. við þennan kafla. Á að eins tvær. Sú fyrri er við 15. gr. og fer fram á fé til útgáfu alþingisbókanna gömlu. Sögufélagið hefir farið fram á 2000 kr. styrk til útgáfu þessara bóka, sem er ómissandi verk fyrir sögu og réttarsögu landsins. Er beiðni félagsins prentuð með tillögunni, og er þar flest hið nauðsynlegasta tekið fram þessu viðvíkjandi. Eg skal geta þess, að þetta mál er ekkert nýmæli hér á þingi. Það kom víst þegar fram á ráðgjafarþingunum og vakti Jón Pétursson máls á því. Löngu seinna var farið fram á það, að bækur þessar skyldi taka að gefa út á 50 ára afmæli þingsins og þótti vel fara á því, að þingið gerði þá sinni eigin sögu nokkura slíka minningu. Þetta var árið 1894; fórum við hæstv. núverandi ráðherra (Kr. J.) fram á, að veittur væri 2000 kr. styrkur á ári til þess að bækurnar yrðu útgefnar. Stjórnin tók vel í málið og ætlaði til þessa verks 2000 kr. hvort árið á næsta fjárlagafrv., en alþingi sá sér ekki fært að veita fé til þessa í það sinn. Eg skal geta þess, að gefa má út óslitin sögugögn alþingis frá 15701800, þegar landsyfirrétturinn kom í stað þingsins. Eg hugsa, að enginn, sem nokkuð skyn ber á þessa hluti, geti neitað því, að það er ómissandi fyrir sögu landsins í nær öllum greinum, að þessi gögn séu gefin út. Nú eru bækurnar margvíslegar að frágangi. Sumar afskriftir þeirra eru að eins í ágripi, en aðrar fyllri, svo að nákvæman samanburð þarf margra handrita, áður en bækurnar verða gefnar út. Eg og allir aðrir, sem hlynna vilja sem mest að sögu landsins, verð að leggja mestu áherzlu á, að þetta nái fram að ganga. Og það eru tilmæli mín til háttv. þm., að unna mér þeirrar sæmdar, að fá þessu máli komið nú fram.
Önnur brtill. mín er um fjárveitingu til Einars Jónssonar málara. Hann er mér og öðrum að góðu kunnur, lærði í fyrstu trésmíði og húsamálningu, en hefir nú tekið upp málaralist tilsagnarlaust, og segja þeir, sem vit hafa á, að honum farist það vel úr hendi og muni taka miklum framförum, ef hann yrði tilsagnar aðnjótandi. Hann er snildarmaður að náttúrufari og eg hygg því, að styrk til hans muni vera vel varið. Einar er kominn af merku og gáfuðu fólki. Hann er bróðir Hjalta skipstjóra, sem mörgum er kunnugur. Eg þarf ekki að fara mörgum orðum um mál þetta Það er nægast að geta þess, að verk Einars og góðar framfarir af sjálfsdáðum sýna sig.
Þá eru ýmsar aðrar tillögur, sem eg verð að fara nokkrum orðum um. Það er þá fyrst breyt.till. frá nefndinni þess efnis, að færð skuli niður laun aðstoðarmanns við skjalasafnið, úr 1000 kr. niður í 800 og sömuleiðis þykja 1000 kr. ofmikið fé til þess að gera við og binda inn skjöl og bækur safnsins. Þá upphæð á líka að færa niður í 800 kr. Það er annars nokkuð undarlegt, þegar altaf er verið að vitna til verkfræðings landsins viðvíkjandi vegaspottum og brúagerðum, að eg, sem er nokkurs konar verkfræðingur skjalasafnsins, hefi alls ekki verið spurður um álit mitt á þessu máli af nefndinni. Satt að segja, veit eg ekki hvaða ástæða er til þess, að gera nokkurn mun á lægri bókaverði við Landsbókasafnið, sem á að hafa 1000 kr., og aðstoðarskjalaverði við Landsskjalasafnið, sem aðeins á að fá 800 kr. Mér þykir það óþarfur mikill munur, þegar litið er á störf þeirra. Lækkun bókbandsstyrksins niður í 800 kr., hlýtur að stafa af ókunnugleika. Menn vita ekki, hvernig safnið lítur út. Mikið liggur þar í hrúgum, sem hvorki er hægt að geyma eða lesa, nema það sé innbundið og það sem fyrst, til að forða því skemdum. Eiginlega þyrfti stærri upphæð, en eg hefi samt ekki séð mér kleift, að fara fram á hærra en 1000 kr. Eg rek mig hér á 68. br.till. nefndarinnar. Fjárlaganefndin talar þar um Fornmenjasafnið, en bætir því við, að Þjóðmenjasafnið skuli opið o. s. frv. Þetta er dálítil ósamkvæmni, en bendir þó á það, að samsetningin »þjóð« í slíkum heitum, sem áður hefir ekki mátt heyrast, virðist vera að komast inn í menn. Við 71. lið (við 15. gr. 5), er stungið upp á því, að í stað »þjóðmentasafnsins« komi »bókhlaðan«. Í gildandi fjárlögum heitir húsið »Safnahús«. Í því er geymt þjóðbókasafnið, skjalasafnið, fornmenjasafnið og náttúrugripasafnið. Þetta á alt að heita »bókhlaðan«! Á húsið sjálft er höggvið inn í granít: »Landsbókasafn«, vegna þess, að hin fyrverandi stjórn flýtti sér að setja það inn, jafnvel þótt henni væri bent á það í tíma, hvað óviðeigandi það væri. Nú á víst líka til virðingar við Landsbókasafnið, að kalla húsið »bókhlöðu«. Eg vil stinga upp á því, að nefndin taki þessa tillögu sína, sem hún kveðst hafa frá landsbókaverði aftur. »Þjóðmentasafn« er gott orð hjá háttv. þm. Barð. (B. J.), en samt var hann á móti orðinu þjóðbókasafn. (Björn Jónsson: Landsbókasafn var gott og gamalt nafn, sem var búið að vinna hefð á sig). »Safnahúsið« er líka góða og gamla nafnið, og þó breytti stjórnin því.
Þá er eg með breyt.till. við 16. gr. um tillag til rannsóknar á járnbrautarstæði austur í sýslur. Hæstv. ráðherra (Kr. J.) hefir mælt með þessari fjárveitingu, svo eg þarf eigi að fara fleirum orðum um hann.
Þá verð eg að fara nokkrum orðum um till. okkar þm. Rvk., um 6000 kr. styrk til »Fiskifélags Íslands«, sem stofnað var í vetur. Það er ekki óeftirtektarvert, hve mikið er gert upp á milli landbúnaðarins og fiskiveiðanna. Það er stöðugt verið að ausa meiru og meiru fé í landbúnaðinn til styrktar og verðlauna handa einstaka mönnum, en ekkert er gert til þess að hlynna að fiskiveiðunum. Eg segi þetta ekki til þess, að hnýta í landbúnaðinn, en landið stendur og fellur jafnt með báðum þessum atvinnuvegum. Fyrir nokkrum árum var gerð tilraun til að koma slíkum félagsskap á, og komst það svo langt, að samin voru lög um slíkt félag, en það varð þó ekki fyr en í vetur, þegar Skrifstofa sjálfstæðismanna fór að gangast fyrir málinu, að félag þetta var stofnað í verki. Það var í byrjun febrúarmánaðar. Háttv. deild hefir fengið í hendur lög félagsins, og tilætlunin er sú, að það nái smátt og smátt yfir alt landið, eins og Búnaðarfélagið. Félagið er víðtækt og nær að öllu leyti til allra greina útvegs og þar að lútandi viðskifta. Stjórn félagsins fór fram á 12 þús. kr. styrk, en við flm. höfum ekki séð okkur fært að biðja um meira en 6000 kr. hvort árið. Það hefir verið talað um, að ekki væri þorandi að veita félagi þessu, sem alveg væri nýstofnað, og vart tekið til starfa, svo háan styrk, einkum þegar menn þektu ekki, hverjir væru í stjórn þess. Eg skal nú gera grein fyrir, hverjir það eru: Formaður er Hannes Hafliðason, sem lengi var formaður fyrir sjómannafélaginu Öldunni, varaformaður Tryggvi Gunnarsson, sem hefir verið formaður í útgerðarmannafélaginu, Framfarafélaginu o. fl. félögum, en í stjórn félagsins eru að öðru leyti Magnús Magnússon skólakennari, Jón Magnússon í Skuld, Mattías Þórðarson skipstjóri, Geir Sigurðsson skipstj. og í varastjórn: Sigurður Jónsson í Görðunum og Jón skipstjóri Ólafsson. Úrskurðarmenn: Þórhallur biskup, síra Jens Pálsson og síra Ólafur Ólafsson. Endurskoðendur: Magnús lögfræðingur Sigurðsson og Brynjólfur tannlæknir Björnsson. Sést af þessu, hvílíkt mannval stýrir félaginu. Til sjávarútvegs er á fjárhagstímabilinu alls varið 32 þús. kr., en til landbúnaðar 152 þús. kr., ?: 120 þús. kr. meira til landbúnaðar en sjávarútvegs. Sjá allir, að þetta er hinn mesti ójöfnuður. Þar við bætist svo, að greiða verður útflutningsgjald af fiski og lýsi, en aftur á móti eru veitt verðlaun fyrir útflutt smjör.
Eg er meðflytjandi á brtill. á þgskj. 419, um styrk til handa Guðjóni Samúelssyni til að stunda nám á listaskólanum í Kaupmannahöfn. Ekki þekki eg þennan mann að vísu, en eg þekki föður hans, sem er merkur borgari hér í Reykjavík; en ef til vill mun samþingismaður minn mæla fram með þessari breyt.till., því slíkt kemur meir til hans, er hann hefir meiri verklegri þekkingu en eg, og pilturinn smiður.
Þá skal eg minnast nokkuð á viðskiftaráðunautinn. Stjórnin hefir stungið upp á 12 þús. kr. til viðskiftaráðunauta, en fjárlaganefnd lagt til að fella þann lið alveg niður. Aftur kemur háttv. þm. Dal. (B. J.) með breyt.till., um að hækka þá fjárveitingu. Eg skal minna á það, að á síðasta þingi var þessi fjárveiting veitt alveg í ákveðnum tilgangi. Ráðunauturinn átti aðallega að gefa sig við viðskiftum og því, er þar að lýtur, en hann átti einnig að skifta sér af fleiru. Viðskiftaráðunauturinn hefir sætt miklum árásum, og eru þær, að mínu áliti ómaklegar og sprottnar af flokksofstæki. Þessi fjárveiting er í raun réttri stórmerkileg og áríðandi, hún er vísir til þess, að vér förum sjálfir að hafa á höndum utanríkismál vor, því að viðskiftin eru nú vor einu utanríkismál; þau eru og sérmál vor samkvæmt stöðulögunum og hlýðir því eigi að takmarka eða synja um fjárveitingu þar til, af þeirri ástæðu, að með því sé seilst út yfir takmörk mála vorra, þau er Danir hafa viðurkent að vér ráðum. Menn hafa ekki, að mér finst, með rökum geta fundið ráðunaut þeim, sem nú er, neitt verulegt til foráttu. Eg legg ekki svo mikið upp úr því, þótt til þessa starfs væri valinn lítt framfarinn verzlunarmaður. Starf ráðunautsins er svo margvíslegt og að ýmsu leyti í öðru fólgið en að flakka um með sýnishorn af vörum í skjóðu.
Enn er eg riðinn við lánbeiðni handa Iðunni. Ætla eg samþingismanni mínum að mæla með henni.
Ýmsir hafa mælt fram með fræðimönnum vorum, einkum Helga Péturss. Eg vil taka það fram um nafna hans Jónsson grasfræðing, að hann er einkar maklegur styrks; er mér kunnugt um það, að hann er einhver sá duglegasti og reglusamasti maður á sínu reki.
Einn póstur er það, sem landsstjórnin leggur til að veita, en fjárlaganefnd að fella, og eg vildi mæla með að veittur yrði, þótt klerkum stæði það nær en mér, en það er fé til turns á Hóladómkirkju. Það munu menn vita, að Hólakirkja var reist með samskotum erlendis frá, en féð hrökk illa til, svo að ekki var hægt að setja turninn á, og komst því kirkjan ekki í það horf, sem hún átti að koma. Það er því ekki nema sanngjarnt og sæmilegt, að skinna kirkjuna upp og setja turn á hana.
Háttv. 1. þm. Eyf. (H. H.) og hæstv. ráðherra (Kr. J.) hafa mælt fram með því að heimila Dönum ? botnvörpusektanna; hafa þeir tínt þar margt til, tjáð og talið. Segja þeir, að Danir hafi af góðmensku sinni við kvabb Íslendinga bygt nýtt skip, er kostaði ½ milj., oss til verndar. En aðrir segja, að Danastjórn hafi viljað fjölga herskipum sínum, en átt erfitt uppdráttar í ríkisþinginu, og notað svo Íslendinga til þess að geta fengið styrk til þess. Þessi er önnur hlið málsins. Háttv. 1. þm. Eyf. (H. H.) tók það fram, að fyrst hafi þess verið farið á leit, að breytt yrði lögunum frá 1898, um botnvörpusektir, á þá lund, að Danir fengi kvóta í sektunum; en er Danastjórn voru talin tormerki á því, hafi verið valin þessi leið, að fara í kringum lögin frá 1898, og veita Dönum hlut úr sektunum á fjárlögunum. Sami háttv. þm. gat þess ennfremur, að það færi illa saman að vera sjálfstæðismaður og neita þó um þetta. Þar til er því að svara, að úr því að Danir vilja vera að vasast í þessu, hví má þá ekki lofa þeim að gera það fyrir ekki neitt. Það var sagt á ríkisþingi Dana í fyrra, að það væri réttur og skylda Dana, að halda hér uppi strandgæzlu. Á þá að meta það til sjálfstæðis, að vér förum að halda uppi rétti Dana móti oss sjálfum? Þingin 1905 og 1907 veittu þessa upphæð. Þingmenn voru þá hinir sömu bæði þingin, og höfðinginn eða ráðherrann og hinn sami. Hitt er ekki að furða, þótt þingið 1909 liti öðru vísi á málið. Það var þá skýrt fram tekið af þm. Barð (B. J.), fyrv. ráðherra, að þessi fjárveiting til Dana mætti ekki eiga sér stað. Þá voru og síðar greinir um það, hversu þetta væri tilkomið, hvort Hannes Hafstein hefði sem ráðherra gert nokkurn samning um þetta við Dani eður eigi. Nú er það víst, að þar um hafa engir samningar skráðir verið, að eins samtal munnlegt. Nú hefir fyrverandi ráðherra (B. J.) lagt til að veita þessa upphæð, en skýrt um leið frá því, að hann hafi ekkert þar um samið, heldur að eins lofað að styðja þetta, ?: bera það upp á þingi. Og þingið er sjálfrátt, hvað það gerir.
Eg tók eftir því, að hæstv. ráðherra (Kr. J.) gat þess, að þetta væri örðugt viðfangsefni fyrir ráðherrann. Eg skil það ekki. Það er engin skylda af hálfu vor Íslendinga, að greiða Dönum einn einasta eyri fyrir strandgæzlu. Það er algerlega á valdi þingsins, hvort það vill veita nokkurt fé eða ekki. En það er allólíklegt, að þingið veiti fé nú til þess, er það hratt því í fyrra og fjárveitingin hefir mætt mikilli mótspyrnu hjá þjóðinni. Botnvörpusektirnar hafa um síðustu fjárhagstímabil, síðan Dönum var heimilaður hluti úr þeim numið nær 120 þús. kr., eða jafnvel meira heldur en tillagið, sem Íslendingar fá úr ríkissjóði Dana á einu fjárhagstímabili.
Við 15.18. lið 16. gr., hefir fjárlaganefndin lagt til að setja hin sömu skilyrði við iðnskólann og verzlunarskólann, sem feld voru í gær við Flensborgarskólann og kvennaskólann. Vona eg, að þessar tillögur fái svipuð afdrif. Erindi hefir komið fram frá Iðnaðarmannafélaginu um það, að ef þessi skilyrði væru sett fyrir styrknum, yrði hann ónógur. Félagið hefir bygt skólanum sérstakt hús í þeirri von, að styrkurinn yrði annmarkalaus.
Ekki skal eg skifta mér af smjörbúum né skáldastyrk.
Háttv. 1. þm. Eyf. (H. H.) sagði um Boga Melsteð, að það væri ilt að straffa þennan mann vegna stjórnmálaskoðana, því að þótt hann væri ekki skemtilegur í skrifum, hefði hann aldrei kastað sér út í dagsins stríð. Eg vil ekki segja neitt ilt um þann mann. En eg veit ekki, hvað er að kasta sér út í dagsins stríð, ef það er það ekki, að skrifa hverja greinina á fætur annari í fjölda blaða? Eða segja annað eins og það í formála fyrir síðasta Íslandssöguhefti, að Ísland hafi aldrei »ríki« verið, heldur bara »land«, en hvert goðorð hafi hins vegar verið ríki. Þetta kalla eg að kasta sér út í dagsins stríð, og það tilefnislaust. Enginn bað þig orð til hneigja, og ótilkvaddur mátti hann þegja. Og svo er spektin og mannvitið í kenningu þessari. Ísland með sameiginlegu löggjafar- og dómsvaldi fyrir alt landið er ekki þjóðríki af því, að það samanstendur af smáfylkjum, smáríkjum. Sviss er þá víst svo sem ekki ríki, eða Þýzkaland né Bandaríkin, langt frá því. Þegar því líkar kenningar koma fram tilefnislaust á slíkum stað, ætla eg, að segja megi, að sá, er með fer, hafi kastað sér út í stríð dagsins Háttv. 1. þm. Eyf. (H. H.) hefir verið óheppinn í þessu og sýnt, að hann hefir ekki fremur lesið formála en bækur þessa höfundar. Annars skal eg ekki segja til né frá um þessa styrkbeiðni. Það kynni að metast óvildarorð frá mér, ef eg færi að mæla í móti henni.
Þá skal eg víkja að lánbeiðni Ólafs Jónssonar myndamótara. Þetta lán tel eg mjög sanngjarnt, samanborið við margt annað, er landssjóður styður með lánum. Það er ilt, að þurfa að sækja alla slíka hluti til annara landa. Fyrir þá skuld getum vér ekki fylgst með atburðunum, fyr en miklu seinna en aðrar þjóðir. Frá þessum manni liggja fyrir þinginu sýnishorn, og eru þau svo vel gerð sem þau, er bezt eru annarsstaðar. Það er hvorttveggja í senn sómi og gagn að hlynna að slíku. Hér er nóg verkefni handa slíkum manni. Eg skal benda á það, að 1914 eru 300 ár liðin frá því að Hallgrímur Pétursson fæddist. Ættum vér Íslendingar þá að sýna þann manndóm, að láta ljósprenta hið merkilega rit, Passíusálmana, í frumriti, sem varðveitt er í Landsbókasafninu. Aðrar þjóðir mundu gera sér efni úr slíku. Eg skýt þessu fram nú, þótt eg hafi ekki vogað að bera fram tillögu til fjárveitingar í þessu skyni nú; en þetta getur verið til athugunar síðar meir.
Það gæti verið ástæða til að fara út í fleira, en með því að fundur hefir staðið alllengi, vil eg ekki lengja umræðurnar að þessu sinni.