22.08.1913
Neðri deild: 41. fundur, 24. löggjafarþing.
Sjá dálk 1628 í C-deild Alþingistíðinda. (1113)
38. mál, stjórnarskipunarlög
Framsögum. minni hl. (Bjarni Jónsson:
Eg þarf að gera fáeinar athugasemdir út af orðum háttv. 1. þm. S.-Múl. (J. ÓL), þeim er hann mælti til mín í gær undir fundarlok.
Hann sagði, að eg væri ekki sjálfum mér samþykkur, er eg færi ekki fram á það, að þingið væri haft óskift. En svo er í rauninni og er ætlast til, að Ed. Sé nokkurs konar nefnd líkt og í Noregi. Í þingaköpunum á síðan að ákveða, hversu þessu sé nánara fyrirkomið en ekki í stjórnarsskránni. Er þar með girt fyrir töf málanna og trygður betri undirbúningur, en að öðru er mér sama um, hvort menn sofa hér í þrjár umræður eða fjórar.
Sama háttv. þm. þótti nauðsynlegt að láta kvenfólkið biða í 71/2 ár eftir kosningarrétti, en svo reiknaði hann nú að þessi 15 ára tími væri. En eg reikna svo, að 15 sé jafnan 15. Háttv. þingm, óttast byltingar af hálfu kvenfólksins, nema því að eins að konur fái réttinn smám saman. En óttast háttv. þm. þá ekki byltingar af höndum þeirra sem bíða verða? Eg skil ekki þessa röksemdaleiðslu. Háttv. þm. undraði það, eins og hann sagði, að meðan umræður væru um þetta mál, sæist ekkert pils á áheyrendabekkjum, og þóttu honum því konur ekki eiga réttinn skilið, er þær sýndu slíkt áhugaleysi. Ýmist óttast háttv. þm. svo áhuga kvenna, eða hann bregður þeim um áhugaleysi. Hér rekur sig hvað á annars horn. Sér nú ekki háttv. þm. sjálfur, að röksemdir hans stangast eins og hrútar? Hann gerði lítið úr því, sem háttv. 1. þingm. Eyf. (St. St.) sagði, að margur gæti dáið, eina og allir skilja, á þessum tíma áður hann fengi rétt sinn, og ekki væri þeim bættur skaðinn, sem dauður er. Menn skilja ef til vili ekki, að menn deyi ánægðari, ef fengið hafa rétt þann sem þeir eiga kröfu til, en eg skil það vel.
Þá veik sami háttv. þm. að br.till. við 20. gr. um, að látar kirkjugjöld utanþjóðkirkjumanna falla til háskólans. Sagði hann, að ekki væri til neins að halda þessu fram, af því, það félli 1911. Eg veit ekki, hvernig hægt er að koma nokkurri tillögu fram, er inir langsterkustu fylgismenn snúast í móti. Háttv. þm. var með þessari tillögu 1911 og er með henni enn. Hér þarf ekki að spyrja Dani. Fylgi því háttv. þm. þeirri skoðun, sem hann fylgir í hjarta sínu, þótt sannfærður sé um það, að rangur málstaður vinni.
Eg vil benda á það, að yfirleitt hníga mínar tillögur að því, að fella tillögur meiri hl., þær sem koma í bág við frv. En varatillögur hefi eg komið með, þar á meðal um það, sé hlutbundnum kosningum verði kosið þeirra 6 konung — kjörnu manna stað, sem nú eru. Á þá tillögu er langbest að fallast, því að það gengur aldrei fram, að fækkað verði kjördæmum, svo sem meiri hlutinn vill. það vilja kjósendur jafnt því sem sig að drepa. Eg hefi aldrei heyrt ákveðnari mótstögn en gegn þessu. Menn bera það betur, að þau sæti, sem ráðherra hefir áður skipað menn í, verði skipuð á þessa leið; eru þá kjósendur engu sviftir og Ed. ekki meiri grautur en áður. Svo að háttv. l. þm. S.-Múl. (J. Ól.) þarf ekki að segja, að þetta brjóti nokkura grundvallarreglu, þar sem engin grundvallarregla hefir í þessu verið. Hinar breytingarnar eru afleiðingar þessarar allflestar; hefi eg farið sem næst meiri hl. til þess að gera sem minst rask og sýna samvinnufúsleik minn.
Gleymst hefir mér að geta einnar br.till. frá mér um það, að á eftir »landritari« komi: »eða skrifstofustjóri á 1. skrifstofu«. Ef svo kynni að fara, að landritarastarfið verði lagt niður, verður að hafa ákvæði um það, hver forustuna skuli hafa í stað ráðherra.
Eg hefi sagt það í nefndarálitinu, að ilt væri að svifta dómara kjörgengi, en það er málum necessarium. Í mínu kjördæmi var það vilji manna, að svifta líka kjörgengi þá dómara, sem fara með umboðsstörfin, og jafnvel bankastjóra. Hvorugt hefi eg þó sett í frumv. né br.till. mínar, er því mitt kæra hjarta tvískift. Það rýrir traust dómaranna hjá almenningi, að þeir taki þátt í deilum manna um landsmál, sérstaklega meðan vér eigum baráttu við aðra þjóð. Þar er baráttan sárari og hvassari en í innanlandsmálum. Mér þótti í aðra röndina leitt að leggja til að svifta nokkurn mann kjörgengi. Hitt tel eg sanngjarnt. að þeir sem fengið hafa dómaraembætti án þess að þetta skilyrði væri þeim sett, fái að halda rétti sínum áfram minni ástæðu tel eg vera, að gera undanþágu um búsetuna, ekki af því, að eg vilji amast við þeim þingmanni, sem nú á hér þingsetu og búsettur er utanlands heldur vegna þess, að þetta ákvæði er sjálfsagt. Ef þessi maður og aðrir, sem utanlands eiga heima, þykjast svo mikið hafa að vinna fyrir fósturjörðina, að hún megi ekki missa þeirra, þá flytji þeir hingað; það er þeim ekki meinað. Það geta orðið aðrir en þingm. Stkj., sem hér fái þingsetu áður fram gangi þetta mál, t. d. Knud Berlin. (Jón Ólafsson: Hann hefir ekki kosningarétt). Það hefir þm. Stjk. (V.G.) ekki heldur. (Jón Ólafsson: Berlin kann ekki íslenzku). Mér sýnast þeir þó skilja hvor annan í »Reykjavík«, hann og háttv. 1. þingm. S.-Múl., sem annars er miklu geðbetri í dag en í gær, þegar eg tók fram í fyrir honum. (Jón Ólafsson: Eg er dauður). Verður ódauðlegur eftir er hann hefir fengið 3 þús. kr. verðlaun fyrir það, er hann orti Íslendingabrag, sem hann vildi nú aldrei kveðið hafa.