08.07.1913
Neðri deild: 6. fundur, 24. löggjafarþing.
Sjá dálk 97 í C-deild Alþingistíðinda. (83)
38. mál, stjórnarskipunarlög
Lárus H. Bjarnason:
Eg stend aðallega upp til þess, að láta í ljósi undrun mína á, að stjórnin skuli ekki hafa lagt fram frumv. til stjórnarskrárbreytingar.
Eg skildi svo þingið 1912, sem það væri vilji þess, að stjórnin beittist fyrir stj.skr.fr.varp svo framarlega sem ekki fengist góðar undirtektir hjá Dönum um sambandsmálið, en nú eru vonir flestra um það strandaðar.
Það voru ekki einungis frv. flytjendur 1912, — heldur allur þá verandi miklu meiri hluti Alþingis.
Því til sönnunar vil eg leyfa mér að lesa nokkur orð upp úr nefndaráliti meiri hlutans, sbr. Alþt. 1912 Á. nr. 236, bls. 571–72:
“En verði sú niðurstaða á þessum málaleitunum af Íslands hálfu, að samningar ekki takist Við Danmörku, þá má ganga að því vísu, að stjórninni verði þau úrslit kunn svo löngu fyrir næsta Alþingi, að hún geti undirbúið og lagt fyrir þingið frumvarp um þær breytingar á núgildandi stjórnarskrá, er hún telur líklegt að sæmilegur meiri hluti Alþingis muni samþykkja.„
Þingsályktunartillagan sjálf var á þessa leið:
“Neðri deild Alþ. ályktar að skora á landsstjórnina að leggja fyrir næsta Alþingi frv. til breytinga á stj.skrá landsins, svo framarlega, sem þá verður ekki fengin vís von um góðar undirtektir af hendi Dana undir nýja samninga um sambandsmálið á grundvelli frumvarps millilandanefndarinnar frá 1908„.
Hér má og skírskota til tillögu minnar á þgskj. nr. 368, Alþt. 1912 A. bls. 484. Tillagan hljóðar á þessa leið:
Neðri deild Alþingis ályktar að skora á landstjórnina, að leggja fyrir næsta Alþingi frumv. til breytinga á stjórnarskrá landsins, svo framarlega, sem þá verður ekki fengin vís von um góðar undirtektir af hendi Dana undir nýja samninga um sambandsmálið, á grundvelli frumvarps millilandanefndarinnar 1908.
Fyrri tillögunni var að vísu vísað á bug með rökstuddri dagskrá og tillaga mín varð úti í bræðingsmollunni. En þær eru þó báðar skír vottur um skoðun Alþingis meirihlutans 1912, enda ber rökstudda dagskráin, sem verður að skoðast í ljósi tillagnanna, að sama brunni. Rökstudda dagskráin stendur í B-deild Alþt. 1912 og hljóðar svo:
Með því að til stendur að leita samkomulags Við Dani um sambandsmálið á grundvelli frumv. millilandanefndarinnar 1908 með þeim breytingum, er samkomulag fæst um, bæði inn á við og út á við, en það mundi að sjálfsögðu leiða til stjórnarakrárbreytingar, þá telur deildin ekki rétt, að gera samþykki um stjórnarskrármálið að þessu sinni og tekur því fyrir næsta mál á dagskrá.
Loks átti eg tal við mann, sem megnugur hefði verið þess, að láta von Alþingis 1912 rætast að þessu leyti, og sagði hann mér að hann ætlaði að taka upp stjórnarskrárfrumvarp alþingis 1911, ef samningatilraunirnar við Dani um sambandsmálið strönduðu. (Ráðherrann: Hvar er það prentað). Hvergi, en hv. ráðherra er jafn persónulega kunnugt um, að þetta er satt, og sjálfum mér.
Úr því að stjórnin hefir brugðist Von minni, tel eg vel farið, að frumvarpið er fram komið, og kann flutn.m. þakkir fyrir. Eg mundi sjálfur hafa borið fram stjórnarskrárfrumv., ef aðrir hefðu ekki orðið fyrri til. Annað mál er það, hvað í frumvarpinu hefði átt að standa, en það á ekki við að ræða um það fyr en við aðra umr. Þó má minna á, að tæplega er rétt að setja þau ákvæði í frumvarpið, sem mjög geta orkað tvímælis, hvort samþykt yrðu af þinginu eða konungi. Sé Alþingi áhugamál að koma fram þeim breytingum, sem lengi hafa verið taldar nauðsynlegar, svo sem kosningarrétti og kjörgengi kvenna, afnámi konungkjörnu þingmannanna o. fl., þá ætti það eigi að spilla þeim breytingum með því að taka inn í frumvarpið ákvæði, sem mjög er tvísýnt um að samþykt verði.
Eg endurtek, að það er vel farið, að frumvarpið er komið fram, og bæti við að eftir minni skoðun ætti Alþingi að samþykkja fullnaðar-frumvarp. Það er nauðsynlegt af fleiri en einni ástæðu.
Eg hefi góða von um, að líkt frumv. nái fram að ganga, að minsta kosti í þessari deild.