11.08.1914
Efri deild: 37. fundur, 25. löggjafarþing.
Sjá dálk 225 í B-deild Alþingistíðinda. (1668)
82. mál, listaverk Einars Jónssonar
Karl Finnbogason:
Það vildi svo vel til, að Einar Jónsson kom hingað í gær, og átti jeg tal við hann í gærkvöldi um þetta mál, en hann gaf mjer engar verulegar upplýsingar, aðrar en jeg gaf hjer í gær.
Um verkin sagði hann það sama, nema að hin stærri væru eitthvað fleiri en jeg hjelt, 8–9. Skilyrðin eru þau sömu, verkin eru gefin landinu gegn því, að þau verði flutt heim og annast um geymslu þeirra.
Jeg get ekkert fullyrt um það, hvað mikill kostnaðurinn við flutninginn heim og geymslu í vetur muni verða, en sennilega er nægilegt að áætla hann 4000 kr.
Annars vil jeg taka það fram, að jeg gjörði þessa brtt. (469) nauðugur og að eins til þess að gjöra þeim til geðs, er endilega vildu hafa ákveðið hámark, og koma í veg fyrir að málið yrði drepið ; og ekki mun jeg deila á stjórnina, þótt hún kosti meira til, ef þess gjörist þörf.
Um geymsluna er það að segja, að ef ætlast er til að verkin væru höfð til sýnis, myndi þurfa 20x20 álna stofu og 8 álna háa, en ef til vill mætti hún þó vera nokkru minni, 12X15 álnir eða svo. Ef þau væru geymd í kössum, þyrfti herbergið ekki stærra en 8X8 álnir.
Jeg vil geta þess, að Björn Kristjánsson bankastj. bjóst við því, að geta lánað húsrúm fyrir kassana í vetur, þurran og góðan kjallara, þar sem þau væru geymd undir umsjón Einars Jónssonar, því að jeg býst við því, að hann dvelji hjer í vetur. Annars geng jeg þess ekki dulinn, að það kostar mikið að byggja listaverkunum hús, er þeim hæfi. En menn eru engu bættari, þótt þau verði flutt hingað heim, ef þau verða látin molna hjer niður, og sannarlega betra, að einhver útlendingur nyti þeirra, sem betur kynni að meta þau og með að fara.
Ef við með rjettu eigum að teljast menningarþjóð hjer eftir sem hingað til, hlýtur að koma að því áður en langt líður, að hjer verði reist hús fyrir listaverk, enda er nóg efni fyrir hendi frá þeim listamönnum, sem komnir eru og koma munu. Og listaverk Einars eru verðug byrjun; sæmir það ekki að gera listaverkin bókstaflega „útilegumenn“ eins og hjer hefir verið gjört — með útilegumann Einars, og listamennina og skáldin sömuleiðis, eins og nú er títt. Það er eftirtektavert, að yngri skáldin okkar og listamennirnir verða að „leggjast út“, fara utan og hafast þar við til að geta lifað og starfað eins og þeim er eðlilegt og nauðsynlegt. Þetta er raunar auðskilið og eðlilegt, en engu síður sorglegt. Þó er hryggilegast ef Íslendingar vilja ekki þiggja verk þessara olnbogabarna sinna, sem þau hafa unnið í útlegðinni, og vilja gefa föðurlandinu, sem flæmdi þau burt. Jeg gat þess, að jeg vildi ekki setja 4000 kr. hámark fyrir flutningi þeirra heim, því að jeg lít svo á, að stjórnin muni ekki leika sjer að, að flytja þau heim með meiri tilkostnaði en þörfin krefur, en jeg vil á engan hátt fyrirbyggja, að hægt verði að flytja öll verkin heim.
Jeg skal svo ekki fjölyrða þetta frekar, en vona að málið fái fram að ganga, því það er þjóðarnauðsyn og þjóðarsómi.