08.09.1915
Efri deild: 55. fundur, 26. löggjafarþing.
Sjá dálk 917 í B-deild Alþingistíðinda. (1016)
121. mál, þegnskylduvinna
Karl Finnbogason:
Hjer er um mjög merkilegt mál að ræða, hiklaust merkilegasta málið, er legið hefir fyrir þessu þingi. Málið er fjármál og framkvæmdarmál, en það er líka, og á það legg jeg mesta áherslu, uppeldismál, menningarmál og þjóðræktarmál,
Áreiðanlega er það mentandi, að vinna undir góðri stjórn, og það er misbrestur á, að menn kunni það á voru landi. Mjer þykir það undarlegt, að hv. 2. þm. Skagf. (J. B.), sem er gamall búnaðarskólastjóri, skuli vera í vafa um það, hvort gott sje og holt fyrir einstaklinginn að vinna undir góðri stjórn eða ekki. (Jósef Björnsson: Jeg hefi aldrei dregið það í vafa). Svo leit þó út, eftir orðum háttv. þm.
Jeg býst ekki við því, að landið græði fje á þegnskylduvinnunni, þó hún yrði upp tekin, en það fær mikla vinnu, miklar framkvæmdir, og góða og duglega borgara. En auðvitað er, að þetta kostar landið eitthvað; þó má ekki láta hugfallast fyrir það. Það er algild regla, að ekkert fæst fyrir ekkert, og gjald verður að greiða fyrir það, sem gott er, því hærra sem það er eftirsóknarverðara.
En um leið og þetta mál er menningarmál, þá er það líka viðkvæmt mál og varasamt mál, því það snertir svo mjög tilfinningar manna — er svo persónulegt.
Það heyrast nú svo margar raddir um að eigi megi takmarka persónufrelsi manna; hver einstakur maður segist vilja hafa óskoraðan rjett til þess að gjöra, hvað honum best líkar, og vinna hvar sem er. Menn mundu því berjast á móti þegnskyldulögum á líkum eða sama grundvelli og á móti bannlögunum.
Sjálfsagt er því að fara að öllu varlega, og undirbúa málið með viti og varfærni.
Tillaga sú, er hjer liggur fyrir, fer fram á það eitt, að álits þjóðarinnar verði leitað um það, hvort hún vilji láta lögbjóða þegnskylduvinnu eða ekki. Og jeg sje ekki eins mikla hættu í því fyrir málið, eins og háttv. 2. þm. Skagf. (J. B.), þótt jeg játi, að hún geti verið nokkur. Þetta er heppileg leið til þess að fá þjóðina til að íhuga og athuga málið sem best. Því afleiðingin af því, að kjósendur eiga að greiða atkvæði um það, hlýtur að verða sú, að þeir taki málið til nánari og rækilegri yfirvegunar en ella. Þetta er bein afleiðing af spurningu þeirri, sem beint er til þeirra, og sem þeir verða að svara játandi eða neitandi.
Því mun jeg greiða atkvæði með till., og vænti að svo gjöri fleiri, en jeg gjöri það þó með hálfum hug, því jeg er ekki óhræddur um, að þjóðaratkvæði gæti orðið misbrúkað.
Háttv. 2. þm. Skagf. (J. B.) tók það fram, að ef meiri hluti kjósenda landsins yrði á móti þegnskylduvinnunni, þá yrði það til þess að hindra framkvæmd málsins um ófyrirsjáanlega langan tíma. Þetta er naumast rjett. Málinu stafar engin veruleg hætta af því, þótt meiri hluti verði því andvígur við fyrstu atkvgr. um það. Og sú hugsun um málið og þær umræður, sem færu fram um það, vegna þess, að atkvgr. yrði ákveðin og framkvæmd, mundi skýra málið. Og jeg treysti því, að skýring þess verði einmitt til að hrinda því áfram, en ekki til að tefja það.
Í annan stað er það ekkert aðalatriði, að þegnskylduvinna komist á strax. Hitt er mest um vert, að hún komist á einhvern tíma — auðvitað helst sem fyrst og verði þá að gagni, nái tilgangi.
Verði meiri hluti með því strax, að þegnskylduvinna sje lögboðin, þá er málinu alvarlega hætta búin. Þá gæti það orðið, sem síst skyldi, að lítill og skammsýnn meiri hluti keyrði lög á þjóðina, sem fjölmennur og harðsnúinn minni hluti yrði andvígur. Og þá gæti svo farið, að við fengjum endurlesna söguna um bannlögin. Þau komu áreiðanlega of snemma. Og reynslan af þeim ætti að gjöra oss hygna í þessu máli.
Þetta mál verður að fá nægan tíma, til þess að afla sjer fylgis. Það verður að koma til sjerhvers kjósanda, svo hann gjöri sjer grein fyrir því, og þá er þetta besta leiðin. Það er best að spyrja hiklaust, þá verða menn að hugsa svör sín.
Yrði meiri hluti kjósenda strax með þegnskylduvinnunni, álít jeg, að þingið ætti að athuga málið og semja en ekki setja lög um það. Þau lög mætti þingið ekki afgreiða, fyrr en þjóðin hefði samþykt þau með nýrri atkvgr. Ef þjóðin vildi ekki samþykkja þau lög, sem þingið semdi fyrst, þá ætti að breyta þeim að vilja hennar og tillögum, þar til þau næðu samþykki meiri hluta kjósenda. Og sá meiri hluti yrdi að vera mjög mikill, helst 9/10 allra kjósenda í landinu. Með þeim hætti fengist svo góð trygging, sem verða má, fyrir því, að lögin komi að fullu gagni, og framkvæmd þeirra yrði til þeirra heilla og nytsemda fyrir þjóðina, sem ætla má að orðið geti.
Að berja frv. um þetta fram með valdi, væri mjög misráðið og óheppilegt í alla staði.