17.08.1915
Neðri deild: 35. fundur, 26. löggjafarþing.
Sjá dálk 715 í B-deild Alþingistíðinda. (1469)
100. mál, seðlaauki Íslandsbanka
Bjarni Jónsson:
Jeg ætla ekki að halda neina ræðu um bankamál, því að um þau er jeg ófróður. Enda er mjer varla hent að koma fram á vígvöllinn, eftir að þessir fróðu menn hafa barist með svo miklum atgangi, að jafnan hafa sýnst þrjú vopn á lofti, og hefir ekki mátt í milli sjá. Mikið af því, sem þeir hafa talað um, hefir mjer virst vera langt fyrir utan þetta spursmál.
Jeg skal játa það um bankafyrirkomulagið hjer á landi, að jeg held að það þurfi að taka það alt til lagfæringar frá byrjun. Jeg held að það hafi verið rjett, sem þingið ætlaði einu sinni að gjöra, að taka 2 milj. kr. hluti í Íslandsbanka og leggja hann þann veg undir sig, svo að allur peningastofn í landinu lægi undir valdi þings og stjórnar.
Jeg skal taka það fram, að ástæðan til þess að jeg stóð upp er sú, að mig langaði til að beina fyrirspurn til nefndarhlutanna, sem hjer hafa talast við af svo miklum lærdómi. Jeg er ekki svo skilningsgóður, að jeg geti tekið á móti öllu, og þess vegna kem jeg með mína fyrirspurn. Jeg ætlaði eftir fyrstu ræðu þeirra að spyrja um, hvaða viðskiftaþörf það væri, sem krefðist aukinnar seðlaútgáfu. Jeg þykist nú hafa fengið vitneskju um að það sjeu sjerstaklega erlendu viðskiftin, sem gjörðu það æskilegt, að meiri seðlar væru til í landinu, svo að ekki þyrfti að flytja peninga inn. Jeg sje að báðir nefndarhlutarnir kannast við þessa þörf að því leyti, að báðir vilja heimila bankanum að auka seðlaútgáfu sína. Annar nefndarhlutinn vill að í staðinn fyrir hálfa miljón komi heil, trygð á sama hátt og sennilega með sömu vöxtum. Það sem ber á milli er þessi hálfa miljón fram yfir 2½ miljón, þar sem liggi málmforði fyrir helmingnum. Það er 250000 kr., sem barist er um. Mín fyrsta spurning til framsögumannanna er þá sú, hver hætta landinu geti stafað af því, að leyfð sje hálf milj. í stað 250 þús. kr. í ógulltrygðum seðlum. Jeg sje ekki, að það geti verið svo stór hætta, þegar um skamman tíma er að ræða, og ef það er rjett, að þörfin sje brýn, þá get jeg ekki sjeð ástæðu til þess, að taka upp lægri upphæðina, en ekki þá hærri. Jeg tek það fram, að með hvorri upphæðinni sem er, greiði jeg að eins atkvæði með því skilyrði, að heimildin standi ekki lengur en tekið er til í brtt., og að eftir þann tíma verði hún ekki framlengd út í loftið. Helst vildi jeg að landið næði föstum tökum á stofnuninni. Fram til 1917 finst mjer vera rifist um keisarans skegg, ef jeg skil rjett ræður beggja framsm.
Svo var það dálítið annað, sem jeg vildi sjerstaklega spyrja minni hlutann um. Ef menn verða tregir til að láta seinni helminginn, myndi hann þá vilja ganga inn á að borga 5% fyrir þennan seinni helming ?
Svo er það enn dálítil athugasemd út af orðalagi 2. liðs 1. gr. Þar stendur, að bankinn skuli í lok hvers mánaðar greiða vexti, 2% á ári, af upphæð þeirri, er seðlaupphæð sú, sem úti er í mánaðarlok, fer fram úr 2½ miljón króna. Mjer finst ekki tryggilegt að segja í mánaðarlok. Það mætti líklega koma því svo fyrir, að jafnan væri lítið úti af þessari upphæð í mánaðarlok. Mjer skilst, að með þessu fyrirkomulagi mætti hafa dálítið af vöxtum af landinu. Þetta er ekkert stóratriði, en að minni hyggju myndi það vera rjettlátara að öllu leyti að taka vextina eftir meðaltali. Jeg sit hjer við fætur þessara lærðu manna, og því spyr jeg þá um þetta. Að sjálfsögðu fer atkvæði mitt eftir því, hvað þeir segja hjer um. Til að neita hærri upphæðinni, þarf að fá upplýsingar um, hvort nokkur hætta geti af því stafað að heimila hana um svo stuttan tíma, en til þess að játa henni, verður maður að vita með vissu, að full þörf sje á svo mikilli aukningu.