06.01.1917
Efri deild: 13. fundur, 27. löggjafarþing.
Sjá dálk 21 í B-deild Alþingistíðinda. (732)
4. mál, Íslandsbanka leyft að auka seðlaupphæð
Karl Einarsson:
Jeg hefi ritað undir nefndarálit á þingskjali 60 með fyrirvara. Vil jeg nú leyfa mjer að gjöra stuttlega grein fyrir hvers vegna jeg gjörði það.
Fyrst og fremst er jeg í vafa um, að alveg nauðsynlegt hafi verið að gefa út bráðabirgðalög þau, sem hjer á að gjöra að lögum. En jeg skal játa það, að eftir þeim skýrslum, sem jeg hefi átt kost á að kynna mjer um þetta mál, þá hefði eitt af tvennu skeð, ef það hefði ekki verið gjört, annaðhvort hefðu viðskifti þau, sem Íslandsbanki gat með hægu móti annast, með aukinni seðlaútgáfu, ekki gengið eins greitt og orðið viðskiftamönnum óhagkvæmari og dýrari, eða bankinn hefði orðið að kosta nokkuð miklu til, sem sje, orðið í tæka tíð og jafnóðum að flytja innieignir sínar frá útlöndum heim.
Að þessu leyti hefi jeg getað undirritað það í greindu nefndarálitinu, sem sagt er um nauðsynina á bráðabirgðarlögunum. Jafnframt vil jeg taka það fram, að jeg tel þessa leið, að auka seðlaútgáfurjett bankans, svo að segja takmarkalaust, stórhættulega, og hefði ekki getað felt mig við hana, ef ófriðarástandið væri ekki, sem virðist hafa svo víðtæk og ófyrirsjáanleg áhrif á alt viðskiftalíf vort. T. d. má nefna hvernig fór haustið 1915. Það var þá vafalaust meining þingsins, að leyfa Íslandsbanka að gefa út það, sem hann nauðsynlega þurfti af seðlum. En hvernig fór? Nokkrum dögum eftir að þingi er slitið, kemur bankastjórnin og segist vera í standandi vandræðum, og 29. sept. (í sama mánuði og þinginu var slitið) voru gefin út bráðabirgðalög um aukning seðlaútgáfu. Og það er því að eins sem bráðabirgðarráðstöfun, að jeg get leyft frumvarpinu fram að ganga.
Jeg er sömu skoðunar og jeg var á þingi 1914, um það, að Landsbankinn eigi að fá að auka sína seðla, jafnframt Íslandsbanka, eftir því sem þörf krefur, og svo álít jeg, að tryggingin fyrir seðlunum eigi að vera meiri en hún er. Eina huggunin í þessu síðara tilliti er sú, að seðlarnir, eða aðalfúlga þeirra, eru skamman tíma í umferð. En að því er hitt atriðið snertir, þá verð jeg að lýsa því yfir sem skoðun minni, að Íslandsbanki yrði, þótt hann hafi einkarjett til seðlaútgáfu, að taka því skilyrði, að Landsbankinn öðlaðist þann rjett jafnframt, sem hverju öðru, ef hann vill fá aukningu á seðlaútgáfurjetti sínum. Annars er fróðlegt að athuga, hvað nefndin í háttv. Nd. skrifaði um þetta mál í nefndaráliti sínu um frumvarp til laga um aukinn seðlaútgáfurjett Íslandsbanka á þingi 1914. Þar er drepið á ýmislegt, sem þyrfti að laga í stjórn og fyrirkomulagi bankans, ef hann ætti til frambúðar að öðlast slíkan rjett, sem hjer ræðir um, og vísast til þess hjer, og skal jeg ekki þreyta háttv. deild á því, að tína það hjer fram, því að jeg lít á frumvarp þetta, sem hjer liggur fyrir, sem bráðabirgðarráðstöfun út úr neyð, enda verður næsta þing að gjöra eitthvað í málinu, þar sem ætlast er til að lögin gildi ekki lengur en til 1. des. þ. á. En það skal þó tekið fram, að ekkert af því, sem nefnt er í nefndaráliti þessu frá 1914, hefir verið framkvæmt eða reynt að framkvæma.
Þá var jeg enn fremur að hugsa um, er jeg skrifaði undir nefndarálitið með fyrirvara, að koma með breytingartillögu í þá átt, að bankanum yrði gjört að skyldu að greiða í landssjóð 6% vexti af þeim hluta seðlanna, sem ekki er trygður með málmforða og er í umferð eftir lögum þessum, en jeg mun hætta við það að þessu sinni, af sjerstökum ástæðum. En slíkt ákvæði hefði jeg talið mjög heppilegt, til þess að fyrirbyggja að seðlar væru gefnir út nema í brýnustu nauðsyn.
Að lokum skal bent á, að það eru að eins alt að 3 milj. kr., sem í senn hafa verið í umferð eftir bráðabirgðalögunum og lögunum frá 9. sept. 1915, og er það því rangt í ástæðunum fyrir frumvarpinu, er sú upphæð er talin 4 milj. króna.