11.09.1917
Neðri deild: 57. fundur, 28. löggjafarþing.
Sjá dálk 2184 í B-deild Alþingistíðinda. (2272)
171. mál, verð á landssjóðsvöru
Sveinn Ólafsson:
Máli þessu er nú svo komið, að upphaflega till. á þgskj. 590 hefir ekki getað öðlast samþykki háttv. bjargráðanefndar. Leggur hún á móti till. og vill vísa henni frá með rökstuddri dagskrá. En þar sem margir okkar flm. till. álítum, að ekki væri mikil bót að dagskránni, þá komum við fram með brtt. á þgskj. 868.
Háttv. bjargráðanefnd hefir það þrent einkum á móti upphaflegu till., að vörur mundu stíga hjer á suðvesturhorni landsins, að vörur mundu falla ótilhlýðilega í verði úti um land, og að erfitt mundi verða að reikna út, hve mikið skyldi leggja á vörurnar, þar sem miða ætti við væntanlegan flutningskostnað. Skulu nú þessar þrjár ástæður nánar athugaðar.
Fyrsta ástæðan, að vörur mundu hækka hjer syðra óhóflega í verði vegna flutningskostnaðarins út um land, er að eins grýla. Meiri hluti vörunnar selst hjer og til nærsveita, svo að flutningskaup lendir að eins á minni hlutanum. Auk þess ætti heildsöluverð landssjóðsverslunarinnar, borið saman við smásöluverðið hjer, sem almenningur býr við, að geta borið flutningskostnaðinn að miklu. Landssjóður seldi þá hjer með smásöluverðinu. Sjálfsagt yrði afleiðingin sú, að dálítil hækkun yrði á þessu landshorninu, en lækkun yrði á hinu að sama skapi, og hvernig sem þessu er velt, þá missir þjóðarbúið einkis í; að eins kæmu byrðarnar nokkru jafnara niður.
Önnur ástæðan var sú, að vörur myndu lækka úti um land og kaupmenn yrðu kann ske að leggja árar í bát. Þetta er ekki alls kostar rjett. Kaupmenn úti um land hafa oft selt með lægra verði en landssjóðsverslunin, svo að ekkert þyrfti að óttast, þótt verð á landssjóðsvörum yrði dálítið lægra. Þeir munu alls ekki þess vegna missa hvötina til að afla sjer varnings frá útlöndum. Að öðru leyti er þessari ástæðu háttv. nefndar svarað með því, sem sagt var um fyrsta atriðið.
Þá er þriðja ástæðan, að örðugt verði að jafna flutningskostnaðinum niður, af því að fyrirfram verði eigi sjeð, hve mikið eða langt þurfi að flytja. Jeg fæ ekki sjeð, að aðferð þessi yrði mjög ólík því, sem alment er hjá kaupmönnum. Þeir geta ekki heldur áætlað fyrirfram allan kostnað við vörusendingar og geymslu. Þeir láta sjer nægja, og verða að láta sjer nægja, áætlun eftir venju og líkum. Strax, er farmur kemur, er hægt að ætlast á um, hve mikið af honum verður flutt út um land, og eftir því er hægt að fara nokkuð nærri um kostnaðinn. En mismunur um nokkur hundruð króna í slíkri verslun, sem veltir miljónum, skiftir engu. Rösklega áætlaður flutningskostnaður auðgar landssjóð dálítið, en laklega áætlaður skaðar. Í báðum tilfellum stendur þjóðarbúið jafnrjett.
Brtt. á þgskj. 868 fer milliveg, og ættu fleiri að geta sætt sig við hana en hina upphaflegu till. Þar er ætlast til, að helming flutningskostnaðar verði jafnað á alla vöruna, en hinn helminginn greiði kaupendur úti um land. Við þetta ættu þeir, sem óttuðust verðhækkunina hjer í Reykjavík og nágrenninu, að geta sætt sig, og till. í þessari mynd tekur til alls þorra landsmanna. Þetta verður og auðveldara í framkvæmdinni, og eins og áður er tekið fram verður með þessu náð til flestra landsmanna. Eftir upphaflegu till. er ráðgerð sala hvarvetna á landinu með sama verði, sem reyndar er óframkvæmanlegt bókstaflega og kemur því stjórninni í vanda.