31.07.1917
Neðri deild: 21. fundur, 28. löggjafarþing.
Sjá dálk 1201 í C-deild Alþingistíðinda. (3585)
97. mál, hámarksverð á smjöri
Bjarni Jónsson:
Já, mjer þótti í sjálfu sjer í aðra röndina dálitið vænt um að sjá þessa till., þótt jeg í hina röndina verði að játa, að hún kemur fram um seinan. Jeg hygg ekki rangt að halda því fram, að verðlagsnefndin hafi farið óviturlega að ráði sínu, er hún ákvað hámarksverðið á smjörinu, af því að hún ákvað það á því einu, en ekki jafnframt á öðrum vörutegundum. Það er vitanlegt öllum, að forn er sá siður í landi hjer að selja vörur fyrir vörur. Fyrir 20 árum fóru að rísa hjer upp vitringar, sem kváðu þennan eldgamla sið, vöruskiftaverslunina, vera skrælingjahátt, ósamboðinn vorum tímum. Það ætti að greiða peninga og heimta peninga fyrir vörurnar. Vitringar þessir gerðu krónuna að nokkurs konar sól, sem geislarnir stöfuðu frá í allar áttir. Nú eru þessir krónugeislar farnir að styttast, og nú er verið að hverfa aftur til þessa skrælingjaháttar, sem vöruskiftaverslunin hjer á landi var nefnd svo viturlega. Afleiðing þess, að hámarksverð var sett á smjörið eitt, hefir orðið sú, að bændur hafa farið halloka í viðskiftum, í samanburði við útgerðarmenn eða fiskeigendur. Það eru margir bændur vestur í Dölum, sem eru vanir að kaupa skreið vestur undir Jökli, og greiða andvirðið í smjöri. Það hefir verið kvartað undan því í mínu kjördæmi, að vegna þessa hámarksverðs á smjörinu, hafi bændur orðið að láta 3 fjórðunga af smjöri fyrir eina vætt af fiski, í stað þess, að annars hafa þeir aldrei þurft að láta nema 2, sem að fornu mati var talið nægilegt. Margir bændur í Dalasýslu hafa stórskaðast á þessum viðskiftum, eftir því, sem hægt er að tala um stórskaða á svo litlum viðskiftum.
Jeg sje ekki, að úr því að lagt var hámarksverð á eina vörutegund, hvers vegna ekki var lagt á allar og ákveðið, að fornt lag skyldi gilda í öllum vöruskiftum. Það hefði ekki heldur þurft að ákveða til peninga hámarksverð á öðru en smjöri, og aðrar vörur síðan miðaðar við það, ettir fornum hætti. Það hefði verið hyggilegt, ef þessi verðlagsnefnd hefði haft yfirlit yfir viðskifti allra landsmanna, en ekki fest alla athygli sína á einu kauptúni hjer úti á landshorni.
Það hefði t. d. ekki verið nóg, að verðlagsnefnd hefði sett fast verð á blautfisk, því að hann er lítil verslunarvara milli sjávar og sveita, en öðru máli er að gegna um saltfisk eða harðfisk. Versta afleiðing þessa frumhlaups verðlagsnefndarinnar á eina vörutegund er án efa sú, sem hv. flm. (S.S.) drap á, að það hefir fælt fjölda bænda frá að færa frá. Jeg gerði mjer það að skyldu, þegar jeg fór vestur í Dali í vor, að leggja ríkt á við alla bændur, sem jeg hitti í kjördæmi mínu, að færa frá. Þeir sögðust hafa ætlað að klífa þrítugan hamarinn til þess, en ekki treyst sjer til þess, þegar hámarksverðið var lagt á smjörið. Þetta er slæm afleiðing, því að það næringargildi, sem við þurfum móti öllu því skyri og smjöri, sem að öðrum kosti hefði verið framleitt heima í landinu, verður nú að kaupa afardýru verði, ef það þá fæst, og flytja það á afardýrum skipum til landsins, í stað þess að taka það heima hjá sjer, sem er gamall og góður landssiður. Þetta hefir alt skemst vegna fyrirhyggjuleysis verðlagsnefndar, enda hefir hún ekki sjeð út fyrir landamerki Reykjavíkur. Jeg geri alls ekki þær kröfur, að sveitamenn eigi að fá óhóflega hátt verð fyrir vörur sínar, en jeg vil ekki heldur láta þá standa ver að vígi en aðra. Jeg kæri mig ekki heldur um að níðast á Reykvíkingum, að sjálfum mjer meðtöldum, en þeir eiga þó ekki heimtingu á, að ein vörutegund sje tekin út úr öllu samhengi, til hagnaðar fyrir einhvern hugsaðan kaupanda. Það hefir ekki heldur komið þeim, sem til var ætlast, að notum, nefnilega fátæklingunum, því að vörurnar hefir ekki verið að fá. Jeg og heimili mitt varð að borða þurt töluverðan tíma, því að jeg get ekki lagt mjer til munns vagnfeiti frá Ameríku, enda þótt einhverri smjörlitarögn kunni að vera blandað saman við. Svo heyrði jeg, að stjórnin hefði rofið hámarksverðið og keypt smjör af rjómabúunum fyrir kr. 1,80 pd., og þá gerði jeg það líka. Jeg trúi því ekki, að stjórnin láti verðlagsnefnd líðast að setja hærra verð á rjómabúasmjör en smjör frá góðum heimilum, þar sem hreinlegar húsfreyjur, sem vel kunna verk sitt, gera sjálfar smjörið. Jeg vil eins vel borða smjör frá slíku þrifaheimili eins og frá einhverju og einhverju rjómabúi.
Hefði átt að tala um þessa till. í vor fyrir fráfærur, hefði jeg greitt henni atkvæði, en nú er það orðið um seinan, því að enginn smalar nú fjöll til að færa frá. Jeg vil nú samt mælast til þess við stjórnina, að sett verði fast verð á allar íslenskar afurðir, og ákveðið, að farið skuli eftir fornu lagi, annaðhvort með því að setja fast verð á vættina eða alinina, og láta svo ganga jafnt yfir allar vörutegundir eftir því, eða þá á vörutegundirnar.
Hvað hinu viðvíkur, að sjávarútvegsmenn eða sveitamenn níðist á hungruðu fólki, þá hefir aldrei verið farið fram á það af kjósendum mínum. Þeir hafa aldrei heimtað ósanngirni í annara garð, en þeir vilja ekki heldur láta ganga á rjett sinn. Það væri rjett að semja viðbót við hegningarlögin um okur á hallæristímum, og setja menn í steininn, sem er sú nýjasta reykvíska fyndni, ef þeir selja ofdýrt. Það ætti ekki að fara svo, að menn gætu orðið ríkir á því að kaupa jörð fyrir hupp eða síðu, eins og munnmælin segja að borið hafi við í hallæri á fyrri öldum. Jeg held, að hámarksverð sje þýðingarlaust þar, sem framboð er minna en eftirspurn, nema því að eins, að það nái yfir allar vörur. Þá getur löggjafarvaldið þvingað peningaverðið og haldið því stöðugu, en það gæti orðið dýrt. Það gæti þá t. d. rekið að till. minni um, að landssjóður seldi vörur sínár ódýrar en þær hafa kostað, og ef eftir fornu lagi væri farið, yrði stjórnin að bera hallann, ef hún tæki ekki þá vöru fyrir vöru.
Jeg sje ekki annað, ef við eigum að forðast okur, en að stjórnin verði að semja nýja grein við hegningarlögin og leggja við þungar refsingar, ef um auðsætt brot væri að ræða, en reikna ekki ofnáið. Það held jeg væri betra en allar aðrar aðferðir til að tryggja skaplegt og sanngjarnt verð.