23.08.1917
Neðri deild: 41. fundur, 28. löggjafarþing.
Sjá dálk 176 í B-deild Alþingistíðinda. (39)
1. mál, fjárlög 1918 og 1919
Fjármálaráðherra (B. K.):
Mjer dettur ekki í hug að rekja hvert einstakt atriði í hinni löngu ræðu háttv. frsm. (M. P.). Hann furðar á því, að stjórnin skuli taka sjer það nærri, að háttv. nefnd segir í áliti sínu, að til þess að gera fjárlagafrv. tekjuhallalaust hafi stjórnin sett sjálfsagða útgjaldaliði vitanlega oflága og slept óhjákvæmilegum útgjaldaliðum úr frv.; og að þetta leiði ekki til annars en villa mönnum sýn á fjárhagsástandinu og varna þeim fullkomins yfirlits. Mjer finnast þetta óneitanlega þung orð, og því gerði jeg athugasemd við þau. Þó mun ekki vera vert að deila lengur um þau. Háttv. deild hefir nú heyrt ástæður þær, er báðir málsaðiljar hafa fram að bera, og verður hver og einn að kveða upp dóm sinn eftir þeim, eftir því sem honum finst rjettast.
Þá vill háttv. frsm. (M. P.) afsaka fjárveitinganefndina fyrir það, að hún hafi haft dýrtíðarástandið fyrir augum og blandað því inn í fjárveitingatillögur sínar, með því, að aðrar nefndir hafi gert hið sama. Auðvitað hefir samgöngumálanefnd farið fram á aukinn styrk til flóabáta af því, að rekstrarkostnaður þeirra væri meiri nú en áður.
En það er alt annað. Eins er það alt annars eðlis að leggja til, að hækkað sje tillag til spítalanna, vegna dýrtíðarinnar, en hitt, að veitt sje fje til að auka atvinnu, og það var þetta, sem jeg átti við.
Þá sagði háttv. frsm. (M. P.), að stjórnin hefði átt að taka það fram, að ástandið væri annað nú en það var í febrúar, þegar hún samdi fjárlögin. Þetta gerði jeg glögglega í fyrri ræðu minni.
Enn sagði háttv. frsm. (M. P.), að breytingar nefndarinnar gerðu eigi annað eða meira en að uppfylla lögmælt gjöld. Jeg get ekki alls kostar fallist á þetta. Flest mun það vísu mega teljast nauðsynlegt, sem hún mælir með að veitt sje, en lögmælt gjöld getur það ekki talist alt. Á undanfarandi þingum hafa jafnan komið fram ýmiskonar styrkbeiðnir, og langflestar sjálfsagt þannig vaxnar, að ástæða hefði verið til, að þeim væri veitt einhver úrlausn. En vegna fjárhagsins hefir jafnan orðið að synja fleiri eða færri af þeim. Aftur hafa aðrar verið teknar til greina; verður þó ekki sagt, að það hafi verið gert af því, að þar hafi verið um lögmælt gjöld að ræða. Eins er nú. Háttv. nefnd mælir með, að veitt sje fje til ýmislegs þess, sem ekki verður sagt að sjeu lögmælt gjöld. En nú veit háttv. nefnd, að tekjurnar standa sjálfsagt ekki í neinu rjettu hlutfalli við væntanleg gjöld á næsta fjárhagstímabili. Fyrir því finst mjer háttv. nefnd hefði átt að fara nú sem allra gætilegast í fjárveitingar að þessu sinni til alls þess, sem nokkra bið þolir.
Svo ætti það að vera, en það hefir verið dálítið öðruvísi á undanfarandi þingum, því að tekjuáætlunin hefir orðið oflág, því að tekjurnar hafa farið fram úr henni, en því er ekki treystandi nú, því að nú stendur öðruvísi á en vanalega.
Þá afsakaði hv. framsm. (M. P.) það, að nefndin hefði ekki haft samvinnu við stjórnina, og sagði, að það hefði komið fyrir, að allir 3 ráðherrarnir hefðu mætt á fundi hjá nefndinni. Það er satt, að það hefir einu sinni komið fyrir, að við höfum allir komið á nefndarfund, en það var einn af allra fyrstu fundum hennar, og þá var talað um fjáraukalögin. Sameinaðir höfum við aldrei komið á fund hjá nefndinni, síðan hún fór að tala um fjárlögin. Hvort hinir ráðherrarnir hafa talað við nefndina, veit jeg ekki, en jeg heyrði, að atvinnumálaráðherrann sagði, að hún hefði ekki talað við hann um vegina, og hefði þó staðið allra næst að kalla hann til ráðagerða áður en brtt. voru gerðar við þann kafla.
Þá sagði hv. framsm. (M.P.), að nefndin hefði ekki viljað ómaka eða tefja stjórnina. Jeg er nefndinni þakklátur fyrir þá vorkunsemi, en jeg man þó, að jeg bað nefndina að kalla til mín, ef hún þyrfti einhverjar upplýsingar, og jeg hefi aldrei haft þær annir eftir kl. 4 á daginn, að jeg hefði ekki getað komið á fund til nefndarinnar, ef hún hefði óskað þess. Hv. framsm. kvartaði enn fremur undan því, að stjórnin skrifaði seint svar við því, sem hún væri spurð að. Ja, það er nú nokkuð þyngra »apparat« að skrifa en að tala.
Þá sagði hv. framsm. (M. P.), að nefndinni hefði verið ókunnugt um, hvað farið hefði milli hagstofustjórans og mín. Það hefði hann getað fengið að vita, ef hann hefði snúið sjer til einhvers af ráðherrunum. Þá sagði hann enn fremur, að alt kæmi í sama sjóð. Það er nú að vísu rjett, en það gefur þó alveg ranga hugmynd um fjárhaginn, ef þeim einstöku liðum er ekki haldið hverjum út af fyrir sig. Háttv. framsm. hjelt því fram, að það hefði verið regla undanfarið að taka inn í fjárlög öll þau útgjöld, sem landssjóði bæri að borga lögum samkvæmt. Jeg get bent honum á, að svo er ekki, því að í 3 ár voru ekki teknar inn í fjárlög 100,000 kr., sem landssjóður átti samkvæmt öðrum lögum að borga til Landsbankans, og er það þó stór upphæð.
Þá talaði hv. frsm. (M. P.) um að fella styrkinn, sem Kjósarhreppsbúar hafa haft til að leita sjer læknis, en það eru 300 kr., og kvað nefndina ekki vilja fara út á þann hála ís, því að það mundi draga þann dilk á eftir sjer, að stórar upphæðir yrði að veita úr landssjóði í framtíðinni til samskonar styrks. En nú hefir nefndin einu sinni farið út á þennan hála ís, því að hún hefir samþykt slíkar fjárveitingar, og meira að segja fært styrkinn til Hólshreppinga upp, og þingið er fyrir löngu komið út á þennan hála ís. Hann sagði enn fremur, að það yrði að bæta þessum nýja styrk við til Flateyjarhrepps, af því að þar væri yfir sjó að sækja til að leita læknis. Það stendur nú einmitt alveg eins á í Kjósinni, því að þótt það megi fara landveg til að vitja læknis, þá er oft farið sjóveg og það er jafnvel ódýrara. Það er því ekki vegna fyrirdæmisins, heldur af einhverjum öðrum ástæðum, að nefndin vill ekki taka til greina vilja allrar stjórnarinnar í þessu atriði.
Þá fullyrðir hv. framsögumaður (M. P.), að tillögur nefndarinnar fari nær sanni en áætlun stjórnarinnar. Það getur vel verið, að svo sje, eins og útlitið er nú, en það getur enginn sagt, hvernig útlitið verður 1918, og ekki einu sinni hvor fer nær því rjetta.
Þá talaði hv. framsögumaður (M. P.) um hækkunina til sjúkrahúsa og sagði, að hún stafaði af verðhækkuninni, sem orðin væri. Það nær engri átt, að liðurinn geti farið upp úr 6000 kr. upp í 15000 kr. vegna verðhækkunarinnar einnar saman. (M. P.: Það er fært saman á báðum árunum.). Nú, þá getur það verið sennilegt, og þá fell jeg frá því. Ferðastyrkur lækna segir hv. framsm. (M. P.) að sje tekinn inn í fjárlögin samkvæmt ósk landlæknis. Það getur vel verið, en mjer finst ekki sjálfsagt, að stjórnin þurfi að fara eftir tillögum einstakra embættismanna. Ef það er rjett, að Guðmundur Thoroddsen ætli ekki að sækja um embætti í Danmörku, hefi jeg ekkert við styrkinn til hans að athuga.
Þá sagði háttv. framsm. (M. P.), að ef það hefði verið meining stjórnarinnar, að laun póstmanna væru oflág, hefði hún ekki átt að láta þingið hræða sig frá að hækka þau. Úr því að póststjórnin sætti sig við og vildi taka tillit til þarfarinnar á að spara, þá finst mjer, að sjálfsagt hafi verið fyrir stjórnina að taka tillit til útlitsins, eins og það er, þótt hv. þm. gleymi því tíðum, eins og þeir gleyma því hjer í salnum oft og einatt, undir hvaða ástandi við lifum.
Þá er skrifstofukostnaður vegamálastjórans, sem beinlínis voru fastir samningar um við stjórnina. Verkfræðingurinn hefir fært alveg sömu ástæður við stjórnina, og jeg fæ ekki skilið, að það sje svo mikil vinna við vegamálin, að það fáist ekki næg aðstoð á skrifstofuna fyrir 1500 kr.
Viðvíkjandi því atriði, að drýgra sje að veita stórar upphæðir til vegagerða, þá er jeg alveg á sama máli og háttv. framsm. (M. P.), að það sje ekki tilvinnandi, að senda marga menn í einhverja átt til að vinna fyrir litla upphæð. Jeg spurði einmitt vegamálastjórann, hvaða upphæð mætti ætla minst til vegagerða, svo að ekki væri skaði að, og hann sagði 10,000 kr. Jeg spurði hann þá að, hvort það væri skaði að ætla á einstaka stað 8000 kr., og áleit hann það ekki, því að sennilega mætti draga af vinnukraftinum sem því svaraði. Hitt er rjett, að þegar nálega er búið að leggja einhvern veg, þá er dýrt að skilja eftir lítinn spotta, sem ef til vill kostar ekki nema 12000 kr. En jeg veit ekki til, að svo hafi staðið á hjer.
Viðvíkjandi Jökulsárbrúnni þarf jeg að svara tvennu. Háttv. framsm. (M. P.) sagði, að jeg hefði ekki greitt atkv. í því máli 1915 og látið telja mig með meiri hlutanum, en eins og háttv. þm. V.-Sk. (G. Sv.) veit greiddi jeg atkvæði með fjárveitingu til brúargerðarinnar. (M. P.: Jeg sagði: Við 2. umr.). Það getur satt verið, og skal jeg koma að því seinna. Hann sagði enn fremur, að það liti út fyrir, að jeg bæri vantraust til verkfræðingsins og áætlana hans. Áætlunin gerði ráð fyrir miklu lengri brú en þörf er á, brú yfir alla aura og smárennur, yfir alt það svæði, sem hlaup, er ekki koma nema á 200 ára fresti, ná yfir. Jeg hefi talað við merkisbónda þaðan að austan, Jón í Skógum, sem sagði, að í hans og föður hans tíð hefði aldrei komið hlaup, sem hefði farið yfir alla þessa aura, og þrátt fyrir það er því haldið fram, að brúin þurfi að ná yfir alt þetta svæði. Það er náttúrlega einstaklega þægilegt fyrir búendur þar eystra að heimta það, að hestur vaði aldrei í fót, en það verður nokkuð dýrt, ef það á að verða svo á öllu Íslandi.
Háttv. þm. V.-Sk. (G. Sv.) sagði það satt, að jeg greiddi atkvæði með Jökulsárbrúnni á þingi 1915, en það kom ekki til af því, að jeg hefði breytt um skoðun, heldur hinu, að í það eina skifti var það gert að flokksmáli, og jeg varð því annaðhvort að skera mig úr flokknum eða vera með því, og jeg greiddi því atkvæði með því, af því að jeg vissi, að málið gengi ekki fram hvort sem var (G. Sv.: Uss, uss!), enda var líka hægt að sjá það á umræðunum þá, hver skoðun mín var. Nú sje jeg enga ástæðu til að vera með málinu, því að nú þarf jeg ekki að beygja mig fyrir neinum flokksböndum, og jeg fæ ekki sjeð, að það drepi þjóðina, þótt áin sje brúuð á þennan veg.
Jeg vil svo ekki þreyta háttv. deild á lengri ræðu, enda þarf jeg ekki að athuga fleiri atriði í ræðu háttv. framsm. (M. P.), er nokkru máli skifti.