02.05.1918
Efri deild: 11. fundur, 29. löggjafarþing.
Sjá dálk 12 í C-deild Alþingistíðinda. (1598)
3. mál, fráfærur ásauðar
Frsm. (Sigurjón Friðjónsson):
Eins og skrifað stendur og ljóst er orðið, hefir landbúnaðarnefndin lagt til, að þetta frv. yrði ekki samþykt.
Ástæður nefndarinnar fyrir því eru að miklu leyti, en þó ekki öllu, teknar fram í nefndarálitinu.
Jeg hygg það vera almenningsálit hjer á landi, að aðalhættan, sem vofir yfir þjóðinni, sje sú, að sjávarútvegurinn gangi saman og geti ekki framfleytt því fólki, sem á honum lifir. Og þetta álit er væntanlega aðalástæða stjórnarinnar til að koma fram með frv. þetta; hún hefir litið svo á, að með almennum fráfærum mundi skapast meiri atvinna í landinu, og þá meiri þörf á fólki til sveita, og mundu sveitirnar þá toga til sín fólkið frá sjónum, líkt og svampurinn dregur í sig vatnið.
En við höfum nú komist að þeirri niðurstöðu, að hæstv. stjórn hafi gert sjer of háar vonir um þetta, fyrst og fremst af þeirri ástæðu, að landbúnaðurinn er alls ekki við því búinn að bæta við sig miklu fólki.
Það mun vera rjett, að hann geti framfleytt fleiru fólki en hann gerir nú, en sú viðbót verður aðallega að koma smátt og smátt, eftir því sem ræktun landsins og búskap manna fer fram.
Jeg álít, að aðalbjargráðin verði að vera þau, að auka sjávarútveginn eftir öllum föngum, og í öðru lagi það, að spara á allan hátt kaup á erlendum vörum, og hingað til hefir verið gert minna að því en skyldi.
Má þar benda á sykureyðsluna nú í landinu. Skamtur sá, sem ákveðinn er nú, er miðaður við sykureyðsluna fyrir stríðið, sem þá var komin á sitt hæsta stig, og þegar tekið er tillit til þess, hvernig aðrar þjóðir haga sjer í þessum sökum, og eins hins, að sveitafólki er það ekki vorkunnarmál að komast af að mestu án sykurs, þá dylst það engum, að hjer er komið út á hættulega vegu.
Sama má segja um matvælaskamtinn, að hann er óþarflega mikill, meðan nóg er til í landinu af innlendum matvælum.
En jeg skal ekki fara langt út í þetta mál að svo stöddu.
Það væri ástæða til að tala meira um það, hvernig landbúnaðurinn stendur yfir höfuð, og horfurnar á því, að hann geti hlaupið undir bagga með sjávarútveginum. Jeg hefi reynt að kynna mjer það mál, en eins og von er til, nær sú kynning skamt.
Þar sem jeg þekki best til var árið 1915 gott ár, og græddi þá allur fjöldi bænda, en 1916 komust menn einnig allvel af, og breyting var lítil á yfirborðinu, en innbyrðis varð sú breyting, að mismunurinn jókst á efnahag manna. þeir sem betur voru settir græddu, en hinir töpuðu.
Og síðastliðið ár hefir sú stefna haldist, mismunurinn fer vaxandi. Margir hafa sigið niður á bóginn, og alldjúpt sumir hverjir, og munu margir vera svo langt komnir nú, að þeir hafi ekki fullan gjaldeyri fyrir ákveðnum matvæla- og sykurskamti þ. á., auk heldur meiru.
Sveitirnar munu því eiga fullerfitt með að sjá um sig sjálfar.
Jeg skal svo ekki fara um þetta fleiri orðum að sinni, en býst við, að ýmsir líti svo á, að þetta mál gefi ástæðu til að ræða bjargráðin frá ýmsum hliðum.
Atvinnumálaráðherra (S. J.): Frá mínu sjónarmiði hefir frv. þetta ekki sætt eins góðri meðferð og athugun og æskilegt hefði verið, og mátti vænta þess, að svo færi, eftir því hvernig afdrif frv. fjekk hjer við fyrstu umr. Jeg lagði þá til, að frv. þessu yrði vísað til bjargráðanefndar, því hjer er fyrst og fremst um dýrtíðarmál að ræða, en leikar fóru svo, að með meiri hluta atkvæða var samþykt að vísa því til landbúnaðarnefndar, og hlýtur að liggja á bak við það sú hugsun, að hjer sje einvörðungu um landbúnaðarmál að ræða, og þá litið á frv. og það skoðað og metið nokkuð frá öðru sjónarmiði en stjórnin ætlaðist til. Þetta verð jeg að telja mjög óheppilegt fyrir málið.
Frv. þetta hefir tvær hliðar og verður að skoðast frá þeim báðum, en hv. nefnd hefir að eins litið á aðra þeirra, og eingöngu þá, sem veit að landbúnaðinum; um það ber nefndarálitið ljósan vott. Önnur hliðin er sú, er veit að alþjóð manna. Aðrar þjóðir hafa gert ítarlegar og margvíslegar ráðstafanir til þess að reyna að varðveita líf og heilsu borgara sinna, hvað sem í skærist, og þessar ráðstafanir fara dagvaxandi, og öllum er ljóst, að líf þjóðanna er undir því komið, að þær takist vel. En það er ekki hægt að hugsa sjer, að þessar ráðstafanir geti að haldi komið, nema því að eins, að þær brjóti í bág við ímyndaðan hag, eða beint í bága við hag einstaklingsins í stöku tilfellum. En heill einstaklingsins verður að víkja fyrir heill þjóðarheildarinnar.
Hin hliðin sú er nefndin hefir athugað veit að sauðfjáreigendunum og hag þeirra. Nú vita það allir menn, að áður en styrjöldin mikla hófst þá var deilt um það, hvort það borgaði sig eða ekki að færa frá. En frá því styrjöldin hófst hefir þetta breyst mikið, og breytingarnar eru allar þeirri stefnu í hag að það borgi sig í flestum tilfellum að færa frá; um það er jeg sannfærður og það býst jeg líka við að allir verði að viðurkenna. Og í sambandi við þetta vil jeg taka það strax fram, að undanþágur var ætlast til að ættu sjer stað, og hefur stjórnin hugsað sjer þó það standi ekki í frv., enda öllu fremur reglugerðarákvæði að sjerstakur þar til skipaður maður veitti undanþágurnar í hverri sýslu eftir tillögum hlutaðeigandi sveitarfjelaga.
En hv. landbúnaðarnefnd hefur ekki viljað játa það, að hjer sje um dýrtíðarráðstöfun að ræða, sem jeg legg áherslu á að var, og það þótt jeg sje fyllilega við því búinn, sem gamall sauðfjáreigandi og bóndi, að sýna fram á það, að það sje beinn hagur fyrir bændur að færa frá. þegar verið er að ræða um það, hvort fráfærur borgi sig eða ekki, þá mega menn ekki gera búreikninga sína upp á sama hátt og þeir gerðu áður en stríðið byrjaði, heldur verða þeir að gæta þess, hvað er notadrýgra fyrir búið, og jeg er ekki í minsta vafa um það, að notagildi mjólkurinnar er meira en notagildi það, er fæst með auknu kjöti fyrir dilkaeldið. Jeg hef ekki útvegað mjer nákvæmar upplýsingar um þetta hjá efnafræðingum, en þó hygg jeg, að ef frv. nefndarmenn vildu bera þetta atriði undir dóm landlæknis, sem allra hjerlendra manna hefir besta þekkingu um þetta, þá mundu þeir sannfærast um það, að notagildi búsins vex afarmikið.
Það hafa margir verið að spyrja að því, hvers vegna þingið væri kvatt saman á þessum tíma ársins. Og svarið við því er það, að það er gert vegna dýrtíðarinnar mestmegnis, því að ef gera á ítarlegar og miklar ráðstafanir, þá getur verið, að nauðsynlegt sje, að þær sjeu komnar í kring áður en vorannir og heyannir byrja.
Hv. frsm. landbúnaðarn. (S. F.) benti á ýms atriði í ræðu sinni, er til bjargráða má telja, en þau eru óviðkomandi því máli, sem hjer liggur fyrir, og má nota þau eins eftir sem áður, hvernig sem um það fer.
Við stöndum nú svo, að enginn maður veit hvað hæsti dagur ber í skauti sínu, og hörmungar stríðsins geta skollið á oss er vill. Það má heita, að aðflutningar hafi verið meira og minna teptir til okkar síðan á nýári. Og hver getur fullyrt, eins og stendur, nema aðflutningar til landsins teppist alveg ? Og hvar stöndum við þá?
Er það ekki helg og brýn skylda, sem hvílir á oss, fulltrúum þjóðarinnar, að sjá um það, að þjóðin noti þau bjargráð sem hægt er? Er það ekki skylda okkar þá að stuðla að því af öllum mætti, að hún geti sem mest búið að sínu og að synir hennar og dætur hafi nóga björg, svo enginn þurfi að líða hungur?
Sannarlega er það skylda vor, en þá verðum vjer 1íka að gæta þess, að notagildi þjóðarbúsins verði sem mest og haganlegast að auðið er. Og þess er óskandi, að margt gott leiði af þessu þingi, en því miður er það ekki álitlegt enn þá, og hv. landbúnaðarnefnd virðist ekki hafa um þetta hugsað, er hún athugaði frumvarp þetta. Og í hv. Nd. í gær mátti vel finna það, að hv. deildarmönnum þar var það ekki vel ljóst, að siglingarteppa gæti skollið á oss nær er verða vildi, en jeg vona það, að hv. efri deild, öldungaráð þjóðarinnar, sýni það, að hún vaki yfir því að gera öll þau bjargráð, er hún telur að þjóðinni geti að haldi komið. Jeg efa ekki, að öldungaráðið vilji, að oss Íslendingum liði sem best og að við getum sem mest búið að voru, enda hlýtur það, að við sjeum sjálfbjarga,eigi hvað minst að auka sjálfstæðistilfinning vora, og það, að vjer sjeum sjálfum oss nógir, hlýtur að vekja hjá oss ást og traust á landinu. Það er því, eins og nú hagar, ábyrgðarhluti að fella frv., en þó nú sje sorti á lofti, sem eigi má sjá hvað úr verður, þá vona jeg, að bjartara verði yfir áður en þinglausnadagur rennur upp, og mætti þá svo fara, að frv. það, sem hjer liggur fyrir, yrði ekki eins nauðsynlegt. En „allur er varinn góður“. Af þessari ástæðu er það, að jeg óska þess, að nefndin vildi taka dagskrá sína aftur, eins og málinu horfir nú við, því ef syrtir að, þá er sjálfsagt að samþykkja frv., en ef birtir vel til og þá fyrst gæti nefndin borið tillöguna fram, án þess þó, að hennar sje í rauninni nokkur þörf þá, því hjer er að eins um heimildarlög að ræða, og eins og nefndin segir og sýnilega veit þá mun frv. vera fremur óvinsælt hjá kjósendum. En úr því svo er, þá er það víst, að stjórnin mundi ekki nota sjer þessi heimildarlög nema hún teldi brýna nauðsyn bera til.
Hv. frsm. (S. F.) kom að eins með eitt atriði í ræðu sinni, er snerti þetta mál. Það var um, að vakað hefði fyrir stjórninni að auka atvinnu í landinu, þegar atvinna sú, er sjávarútvegurinn veitir, verður, að því er vænta má, minni en verið hefir. En þetta er engan veginn aðalástæða stjórnarinnar, þó það sje hins vegar kostur við frv., heldur er og hlýtur það að vera aðalástæðan að sjá um það, að notagildi þjóðarbúsins vaxi og að jafnholl og góð fæða og sauðamjólkin er geti komið að sem bestum notum.
Nefndin segir, að frv. þetta sje óvinsælt og að því verði illa hlýtt. Haldið þið má ske, hv. þm., að fyrirskipanir þær og öryggisráðstafanir, sem fjölmörg lönd hafa nú orðið að gera, hafi altaf verið vinsælar? Haldið þjer má ske ekki, að það sje brýnni skylda vor að gera allar öryggisráðstafanir sem unt er, til þess að þjóðinni vegni vel, heldur en að hugsa um stundarvinsemdir? Haldið þjer má ske ekki, að það geti syrt enn þá meir að og verið þörf allra öryggisráðstafana? Haldið þjer ekki, að það sje betra að brjóta í bág við vinsemdirnar og vera við öllu búinn heldur en standa eins og hugsunarlausar og ráðalausar skepnur, ef siglingarteppan skellur yfir oss? Nei óvinsælda má enginn heiðarlegur stjórnmálamaður taka tillit til á þessum tímum, enda áttar þjóðin sig fljótt á því, sem henni er fyrir bestu, og sjer, þegar í það er komið, að þessara ráðstafana er þörf. Jeg man það, þegar seðlaúthlutun byrjaði hjer í Reykjavík, að þá var urgur í mörgum manninum, þeir töldu þetta óþarfa, fyrirhöfn og kostnað, en nú mun vera erfitt að finna þann, er hefir nokkuð við það að athuga eða skilur ekki til fullnustu þá nauðsyn, sem á því var og er þó getur verið, að eitthvert slíkt andlegt nátttröll fyrirfinnist enn þá. Eins er það með fráfærurnar, að þeim verður sumstaðar hlýtt strax möglunarlaust, og smám saman yrði þeim hlýtt alstaðar, nema þar, sem undanþágur yrðu veittar, eins og frv. gerir ráð fyrir.
Og um hlýðnina vil jeg auk þess benda á það, að lög vor eru því miður brotin, og ef vjer ættum að eins að setja þau lög, er allir hlýddu, þá geri jeg ráð fyrir, að erfitt yrði með lagasetningar. Jeg skil ekki vel, hvernig hv. þm. koma með jafn hjegómlega mótbáru.
Önnur ástæðan, er nefndin færir á móti frv., er fólkseklan og að fá þyrfti fólk úr kaupstöðum í sveitirnar til vinnu. Satt er það, að þar, sem fært er frá, þarf meiri vinnukraft, en allvíða á landinu færa bændur enn frá, og jeg hefi aldrei heyrt þess getið, að efnahagur þeirra bænda, er færa frá, sje neitt verri en hinna. Það ber að líta á fleira en það, hversu mikið búin geta framleitt til sölu; búin framleiða og mat o. fl. handa sjálfum sjer til notkunar, og bóndinn, sem færir frá, framleiðir miklu meira til eigin búsafnota en hinn, sem ekki færir frá; þess vegna er bú hans og hagur oft betri en hins. En hjer er meira djúp á milli skoðana minna og nefndarinnar en fljótt á litið virðist. Nefndin segir: framleiðið sem mest til sölu og þá verslið sem mest, en jeg segi: verslið sem minst, búið sem mest að afurðum landsins. Og það getur varla leikið efi á því, að eins og nú hagar, er oss full nauðsyn að búa sem mest að voru.
Þá segir nefndin, að það svari ekki kostnaði að færa frá. Jeg get ekki sýnt fram á það með tölum, hversu mikið hver einstök ær gefur af sjer yfir sumarið, en jeg hefi yfir 10 ára bil tekið á móti dilkum og hagalömbum til vigtunar að haustinu, og af þeirri reynslu þori jeg óhikað að halda því fram, að munurinn á þeim er miklu minni en nemur næringargildi því, er fæst úr sumarmjólk ánna. Og þótt annað hefði verið fyrir stríðið, þá hagar dæminu alt öðruvísi nú.
Þá segir nefndin, að kjöt það, sem ókleift að færa frá, og má það vel vera, en við því er sleginn varnagli í frv.; það eru undanþágurnar, svo óþarft er að fjölyrða um það.
Þá segir nefndin að kjöt það, sem verslað yrði með, yrði aðallega kjöt af hagalömbum og kvíaám, og segja, að þess vegna verði kjötið lakara. Jeg skil ekki, hvernig reyndir bændur og góðir búmenn fara að halda því fram, að kjöt af hagalömbum þurfi að reynast ljelegt; það vita flestir, að það kjöt er oft gott. Um kvíaærnar er það að segja, að kjötið af þeim stendur alls ekki að baki kjöti af tvílembdum ám. En látum nú svo vera, sem þetta væri rjett hjá nefndinni, hvaða kjötmarkaði getum við spilt, þegar við, eins og nú stendur, höfum engan vísan markað fyrir kjötið, og við vitum ekki, hvort við getum komið nokkurri kjöttunnu út fyrir landsteinana ? Helsta von vor nú um þetta er, að Bretar kaupi af oss kjötið fyrir eitthvert verð, og ef svo fer, þá er þar alveg um nýjan markað ef svo má kalla það að ræða, markað, sem eigi getur orðið til frambúðar. Síðastliðið haust gátum við komið nokkru kjöti til Noregs, en nú eru engar líkur fyrir því. Að við með þessu getum spilt fyrir oss á kjötmarkaði vorum á Norðurlöndum, legg jeg því ekkert upp úr.
Nefndin segir, að tólgarframleiðslan muni minka, og er það rjett athugað.
Hún minkar eitthvað, en ekkert á móts við það, sem smjörframleiðslan vex, svo feitmetisframleiðslan verður miklu meiri og betri. Og ef nóg er af feitmeti í landinu, þá má spara sykurinn. Læt jeg mjer þar um nægja að vísa enn á ný til hæstv. forseta vors, hr. landlæknis G. Björnsonar.
Af þessu má öllum vera það ljóst, að nefndin hefir að eins litið á aðra hliðina af tveim hliðum málsins, en sáralítið jafnvel alls ekki litið á það, hvað framleiðendur fá, ef þeir færa frá. Og nefndin hefir alls ekki athugað þá hlið málsins, er að alþjóð veit, og er beinlínis nauðsynlegt nú á ófriðartímum að fá svarað, það, hvernig best sje hægt að bæta úr feitmetisskortinum í landinu.
Jeg vil því ítreka þá ósk mína, að landbúnaðarnefndin taki aftur dagskrá sína á þessu stigi málsins, svo að við getum betur sjeð, hvar og hvernig vjer stöndum að vígi, og jeg ber það traust til öldungaráðs þjóðarinnar, að það beiti hinum bestu og hagfeldustu ráðum, er þjóðinni megi að haldi koma, og að það slíðri ekki vopn sín meðan ekki er sjeð, nema þeirra sje brýn þörf. En ef menn sjá að eins yfir dalverpið, sem þeir búa í, og halda dagskránni áfram, þá óska jeg þess, að nafnakall verði haft um hana.