14.06.1918
Neðri deild: 49. fundur, 29. löggjafarþing.
Sjá dálk 299 í C-deild Alþingistíðinda. (1807)
66. mál, þurrkun kjöts með vélarafli
Benedikt Sveinsson:
Ekki hafa komið fram í umræðunum ýkja veigamiklar röksemdir fyrir gagnsemi og ágæti þessa frv.
Hv. 2. þm. Rang. (E. J.) tók fyrstur að bera blak af frv. Hafði hann það helst fyrir sig að bera, að ekki sæti á mjer að mæla í móti þessu frv., þar sem jeg hefði áður greitt atkvæði með því að veita 2 lík einkaleyfi, sem sje einkaleyfi til að vinna salt úr sjó og til að vinna járm úr járnsandi. Það er satt, að jeg greiddi atkvæði með þessum einkaleyfum. Ekki af því, að jeg ætlaði, að þau myndu koma að stórmiklu gagni, heldur vegna þess, að jeg áleit þau skaðlaus. Jeg hugði, að enginn myndi fitna af saltinu úr sjónum, þó að Páli Torfasyni yrði neitað um einkaleyfi til að vinna það, nje heldur að það gerði nokkrum manni mein, þó að Túbogi mætti grafa sand úr sjónum í botni Hjeraðsflóa. Og þar sem þessu frv. er talið það til gildis, fram yfir hin einkaleyfisfrv., er samþykt hafa verið, að hjer sje um miklu skemri tíma að ræða, þá er því til að svara, að hjer er nokkuð ólíku saman að jafna, þar sem er að ræða um aðalútflutningsvöru landsmanna, en í hinu tilfellinu um ekki dýrmætara efni en leðjuna úr Lagarfljóti, sem liggur á 20 faðma dýpi úti í Héraðsflóa.
Hv. þm. (E. J.) kvað ekki fullvíst, hvort þetta einkaleyfi kæmi að gagni eða ekki. En eftir minni hyggju ætti það einmitt að vera fyrsta og sjálfsagðasta skilyrði þess, að frv. fengi meðmæli hjer í hv. deild, að menn væru fullvissir um, að það væri til gagns, en ekki til ógagns. En hræddur er jeg um, að væri það krufið til mergjar, yrði sannfæring sumra hv. þm. um, að þetta yrði þjóðinni að miklu gagni, ekki ýkja sterk.
Hv. frsm. (E. Árna.) kvað rangt að bera saman vjelþurkun á kjöti og vjelþurkun á saltfiski. Þurkaður fiskur væri þekt og gömul verslunarvara, en þurkað kjöt væri ekki þekt áður. Þetta kemur þó í einn stað niður. Vjelþurkun á saltfiski er ekki nema ein aðferð til að verka fisk, og vjelþurkun á kjöti er ekki nema ein aðferð af mörgum til að verka kjöt. Hvorttveggja miðar að því að framleiða þessar vörur á sjerstakan hátt.
Það er því í raun og veru enginn eðlismunur á þessu, og því fullkomlega sambærilegt.
Jeg benti líka á, hverjar afleiðingar það hefði haft, ef einhver hefði rokið til og fengið einkaleyfi til að vjelþurka fisk. Og enginn hefir viljað halda því fram í hv. deild, að heppilegt hefði verið að veita einhverjum 1015 ára einkaleyfi til að vjelþurka fisk, með einhverri sjerstakri aðferð, þótt álitleg hefði þótt í bili. Ef það hefði verið gert, einum manni eða fjelagi seldur sá rjettur í hendur að verka vöruna á þennan tiltekna hátt, þá leiðir þar af, að aðrir geta ekki hagnýtt sjer vöruna með þeim hætti. Það er sýnt, að er menn athuga þetta, liggur það mjög ljóst fyrir, að einkaleyfi í þessum efnum geta ekki gert annað en tjón.
Hv. meðmælendur frv. hafa ekki getað sýnt fram á, að hjer sje um nýja uppgötvun að ræða, enda er það ósköp alþekt, að hægt er að vindþurka kjöt eins og fisk. Hefir það verið gert á Færeyjum, svo sem hv. þm. Dala. (B. J.) tók fram. Vjer Íslendingar höfum og lengi þekt eina aðferð til að þurka kjöt, en það er að „reykþurka“ það. Það kjöt köllum vjer hangikjöt, og ætti ef til vill að veita einhverjum einkaleyfi á þeirri þurkunaraðferð, ef einhver vildi taka það að sjer. Hjer væri þó ekki um neinn nýjan galdur að ræða, en ef sóst yrði eftir einkaleyfi á „reykþurkun“ kjöts og það veitt, hverju væru þá Íslendingar bættari, þótt sú verkunaraðferð væri komin einum manni í hendur?
En setjum nú svo, að þetta vjelþurkunareinkaleyfi yrði veitt, og síðan kæmi erindi frá uppfundningamanni, sem fundið hefði nýja vjel og vildi fá einkaleyfi (Patent) á henni. Hann gæti ekki hagnýtt þessa nýju aðferð, ef búið er áður að veita þennan einkarjett á öllu vjelþurkuðu kjöti, nema ef Alþingi vildi kaupa dýrum dómum af leyfishafa þennan einkarjett, sem hann væri búinn að klófesta.
Sú aðferð, sem hjer er um að ræða, hefir líklega verið víða reynd, og er það kunnugt, að verið er að reyna hana í Danmörku. Er það líklega danskt fjelag, sem að henni stendur. Það væri mjög einkennilegt, ef þessi aðferð ætti ekki að verða kunn, eða geta rutt sjer til rúms, nema því að eins, að Alþingi Íslendinga veiti þessum mönnum heimild til að nota hana hjer á landi í 510 ár. Mun örðugt veitast að telja mörgum trú um það.
Hv. frsm. (E. Árna.) benti á, að frv. væri betra nú en í fyrra, þar sem tíminn hefði verið styttur. Það er rjett, að frv. er því minna skaðlegt, sem einkaleyfistíminn er styttri. En það er enginn kostur, út af fyrir sig, því að best væri, að einkaleyfið væri alls ekki veitt. Og eins og jeg tók fram áður, er engin nauðsyn að hætta á þetta. Því að svo framarlega sem hjer er um annað að ræða en hjegóma einberan, þá ryður þessi aðferð sjer til rúms eins og aðrar aðferðir til að verka vörur, svo sem fisk, ull o. þvíl., án þess að þingið þurfi á nokkurn hátt að binda hendur þjóðarinnar eða framleiðenda hennar. En hitt nær ekki nokkurri átt, að það greiði fyrir því, að vara komist á framfæri, þótt einstökum mönnum sje á þennan hátt veittur einkarjettur á vissri verkunaraðferð.
Mjer þótti leitt að heyra hv. þm. Dala. (B. J.) styðja þetta frv., því að hann er ekki vanur að berjast fyrir því, að Íslendingar selji útlendingum einkarjett á atvinnuvegum sínum eða öðrum rjettindum. (B. J.: Leyfisbeiðandi er ekki útlendingur). Það er satt, að sá, er ekki útlendingur, er sækir, en kunnugt er, að það eru útlendingar, sem hafa vjelarnar í smíðum og standa á bak við umsækjanda. Hjer á landi er ekki til svo mikið sem ein skrúfa af þeim. (B. J.: Það er langt þangað til Íslendingar eiga allar sínar skrúfur sjálfir. G. Sv.: Sumir hafa „lausar skrúfur“ á ,,lager“). Ekki skil jeg, að leita þurfi fræðslu hingað norður á hjara veraldar um það, hvernig vindþurkað kjöt er á bragðið. Það er fundið upp suður í löndum, og þar er það kunnugt.
Jeg er ekki að blanda manni að ófyrirsynju inn í umræðurnar, þótt jeg segi, að það sje vitanlegt, að hann sje í fjelagi með útlendingum og reyni að fá leyfið til að græða á og til þess að selja einkarjett sinn öðrum. Jeg ann honum alls þess lofs, að hann sje áhugasamur um verklegar nýungar, en það kemur ekki þessu máli við.
Það er rjett, að rjett þennan má aftur kaupa. En jeg sje ekki, að mætara sje að veita rjettinn til þess að kaupa hann aftur eftir 5 ár heldur en að hafa einkarjettinn lausan og óveittan, svo að allir landsmenn geti hagnýtt sjer aðferðina eftir vild. Það er miklu einfaldara ráð. ráð.
Þeir ljetu svo báðir um mælt, hv. 2. þm. Rang. (E. J.) og hv. þm. Dala. (B. J.), að gott væri að neyta þessarar aðferðar ef saltskortur yrði í landinu. En ef aðflutningar teppast svo, að ekki verður hægt að fá salthnefa til að strá í kjöt til reykingar, þá er jeg hræddur um, að erfitt verði að ná vjelum frá Danmörku, til þess að vindþurka alt það kjöt, er hjer fellur til á Íslandi. Er jeg því hræddur um, að þau „bjargráðin“ komi ekki að miklu gagni.
Hv. þm. Dala. (B. J.) benti á þann höfuðókost frv., sem hv. 1. þm. G.-K. (B. K.) hafði bent á áður, að svo væri að sjá, sem frv. veitti einkarjett til útflutnings. Það er ekki hægt að skilja 5. gr. öðruvísi. En hv. þm. Dala. (B. J.) sagði, og, að þetta gæti ekki komið til greina, því að allir hefðu heimild til að flytja út vörur, er vilja. En það er ekki svo, ef einum er veittur með lögum sá rjettur. Og þótt leyfishafi vildi og gæti 1eyft öðrum að flytja út, þá getur hann þá líka bannað það, þar sem hann hefir einkarjett til útflutningsins.
Sem sagt er það fátt eða ekkert, er mælir með því að veita þann einkarjett, sem hjer er farið fram á. Það er heldur ekki í samræmi við það sem tíðkast erlendis. Og á Alþingi síst að verða til þess að samþ. nokkuð það, er beri vott um þroskaleysi, er verði til þess, að þjóðinni verði skipað á bekk með lítt siðuðum skrælingjum. Vjer megum ekki við því, Íslendingar, og þurfum annars með nú, er vjer eigum í lokabaráttunni um þjóðrjettindi vor, en að gera oss hlægilega í augum útlendinga, og að það orð fari af oss víða um lönd, að vjer kunnum ekki að sjá fótum vorum forráð. Og jeg skil ekki, að hv. þm. Dala. (B. J.) vilji stuðla að slíku. Hann er því óvanur, því að þótt hann þyki stundum óspar á landsfje til ýmissa fyrirtækja, þá er það sprottið af því, að hann vill halda sem mest til jafns við aðrar þjóðir í hvívetna, og þeir, sem andleg afrek vinna, eiga þar hvað mest og vísast lið, því að hann vill ekki láta neina eina grein andlegrar starfsemi órækta í þjóðfjelagi voru.
Vildi jeg, að hv. þm. Dala. (B. J.) mælti ekki með þessu frv., því að það miðar ekki til að hefja hag þjóðarinnar eða auka traust hennar með erlendum þjóðum.