04.07.1918
Efri deild: 57. fundur, 29. löggjafarþing.
Sjá dálk 771 í B-deild Alþingistíðinda. (790)
109. mál, kaup landsstjórnarinnar á síld
Eggert Pálsson:
Háttv. fram. (G. G.) tók það fram, að hann óskaði þess, að menn færu ekki í samjöfnuð milli þessarar atvinnugreinar og annarar atvinnu í landinu, og skal jeg verða við ósk hans um þetta, en get þó ekki stilt mig um að taka það fram, að líkt er háttað með þetta atriði í bresku samningunum og annað atriði í þeim.
Frv þetta er borið fram vegna þess, að í bresku samningunum er ekki gefinn kostur á að flytja til Svíþjóðar eða Norðurlanda nema sáralítinn hluta af því, er búast má við að síldarframleiðslan verði. Ef leyfi hefði verið gefið til þess í bresku samningunum að flytja utan, eða rjettara til Norðurlanda, nægilega mikið af síld, þá hefði vitanlega hvorki bjargráðanefnd nje öðrum dottið í hug að koma fram með þetta frv. í sambandi við þetta vil jeg skjóta því fram, að það hagar mjög líkt til með annað atriði í bresku samningunum; það er um hrossasöluna. Það er að eins lítið brot af tölu þeirra hrossa, er þyrfti að flytja utan, sem leyfður er útflutningur á, og það væri ekki nema næsta eðlilegt, ef önnur hliðin væri tekin, að reyna að bæta úr annmörkum á síldarútflutningnum, að þá væri og svo gert um hina, að reyna einnig að bæta að einhverju leyti úr takmörkuninni á útflutningi hrossanna. Sje það ekki gert jafnframt, er jeg hræddur um, að Alþingi fái ámæli af því, að hugsa hjer meir um aðra atvinnugreinina en hina.
En þegar jeg lít á frv. þetta og athuga það, þá er jeg ekki í efa um, að hjer er gengin sú leið að „spekúlera“ með landssjóðinn, og þessi „spekúlation“ nemur hjer um bil 6 miljónum króna.
Eigum við að fara að leggja fje landslins í „spekúlationir“? Það er spurning, sem hver einstakur þingmaður verður að svara. Jeg verð að segja fyrir mig, að jeg er ekki hlyntur þeirri stefnu, og með það fyrir augum er jeg mjög deigur með frv. En ef við viljum og teljum rjett að gera svo, þá eigum við vitanlega að „spekúlera“, alveg eins og hver einstaklingur gerir það, en þeirri reglu er ekki fylgt í frv. Allir, er eiga í slíkri áhættu, taka og þann gróða, sem af áhættunni leiðir, en í frv. er það tekið fram, að ef gróði verði á þessu, þá eigi framleiðendur síldarinnar að fá 3/4 af honum, en landssjóður fjórða hluta. Hvaða einstaklingur haldið þið að „spekúleri“ svo? Það er óhætt að fullyrða, að það gerir enginn.
En það getur engum dulist, að hjer er um „spekúlation“ að ræða, því að öll bygging frv. hvílir algerlega í lausu lofti. Við höfum leyfi til að senda 50.000 tunnur af síld til Svíþjóðar, en það er enn hulið sjónum vorum, hvað Svíar vilja gefa fyrir síldina, og þar sem nefndin gerir ráð fyrir 85 kr. verði á hverri síldartunnu, þá er það að eins lausleg ágiskun, með öllu óábyggileg; verðið getur bæði orðið hærra, en líka mikið lægra, og jeg get ekki bygt atkvæðagreiðslu mína á svo lauslopalegri áætlun.
Svo ber og að líta á það, að þótt Svíar vilji eta síldina og kaupa hana, þá geta ófyrirsjáanleg atvik komið fyrir og gert það að verkum, að það verði ómögulegt að koma síldinni til þeirra.
Því að þótt þeir vilji kaupa síldina, þá býst jeg við, að þeir slái þann varnagla við kaupin, að þeir vilji fá hana til sin. Að því leyti er mál þetta og í óvissu.
Þær 50.000 síldartunnur, sem nefndin vill kaupa, er þó enn óvissara um sölu á. Nefndin segir að vísu, að hægt verði að selja Ameríkumönnum eitthvað af því, og áætlar, að það verði helmingurinn, eða 25.000 tunnur, en þar fylgir ekkert skilríki fyrir því, að þetta sje hægt, hvorki í greinargerðinni nje annarsstaðar. Það má alveg eins halda því fram, að það sje ekki von til að selja nokkra síld til Ameríku. Sú skoðun hefir jafnan rjett á sjer og hin.
Um þær 25.000 tunnur síldar, sem þá verða eftir, játar nefndin að hún viti ekkert hvað eigi að gera við. Hún talar að vísu um það að selja þær hjer innanlands, en það virðist vera harla meiningarlaust tal, eða veit nefndin ekki, að Bretar eiga hjer síldartunnur svo að þúsundum skiftir, og það hefir ekki heyrst, að þeir hafi fengið neitt tilboð í þá síld. Það eru því allar líkur fyrir, að þessi síld sæti sömu afdrifum.
Jafnframt og jeg tek þetta fram vil jeg undirstrika ummæli hæstv. fjármálaráðherra um, að mál þetta má ekki ná fram að ganga meðan ekki er komin vissa fyrir síldarsölunni til Svía; áhættan yrði ella alt of mikil; nóg samt þótt svo væri. Eins vil jeg leggja áherslu á það, að ef farið er að „spekúlera“ með landssjóðinn, þá verður landssjóður að hafa þann hagnað, sem leiðir af „spekúlationinni“ en ekki að eins tapið.
Mjer virðist svo, sem hjer hefði mátt fara annan veg, sem var miklu áhættuminni fyrir landssjóðinn. Landsstjórnin gat látið alla síldarsöluna ganga gegnum sínar hendur og jafnað síðan niður verðinu, á sama hátt og gert var með saltkjötið síðastliðið haust. Með þessu vinst það, að skamta má verðið svo, að allir síldarútvegsmenn fái jafnt verð fyrir hverja síldartunnu, og þá gætu ekki að eins einhverjir þeirra notið góðs af markaðinum í Svíþjóð, en hinir orðið að sitja með þennan ímyndaða markað í Bandaríkjunum, sem nefndin talar um, eða þá alls engan.
Að svo vöxnu máli finn jeg ekki ástæðu til að kryfja frv. frekar, en jeg skal geta þess, að jeg er að ýmsu leyti ósamþykkur mörgu, sem stendur í greinargerð þeirri, er fylgir frv.; einkum kann jeg illa við sjerstakt orðalag þar. Greinargerðin byrjar t. d. svo:
„Efni frumvarps þessa er að mestu tekið úr álitsskjali, er síldveiðaútgerðarrnenn hjer úr Reykjavík og Hafnarfirði, ásamt fulltrúum síldveiðaútgerðarmanna á Norður- og Vesturlandi, hafa samið og sent stjórninni og bjargráðanefndum þingsins til athugunar og eftirbreytni“.
Þessum síðustu orðum „og eftirbreytni“ kann jeg afarilla og vænti, að svo sje og um flesta háttv. þm., sem sjálfstæðir eru í skoðunum sínum.