01.09.1919
Neðri deild: 52. fundur, 31. löggjafarþing.
Sjá dálk 1572 í B-deild Alþingistíðinda. (1319)
5. mál, stjórnarskrá konungsríkisins Íslands
Sveinn Ólafsson:
Jeg hefi leyft mjer að kom fram með brtt. á þgskj. 586, og er hún skyld till. háttv. 1. þm. Reykv. (J. B.), á þgskj. 606. Brtt. lýtur að skilyrðum þeim fyrir kosningarrjetti, sem 29. gr. ræðir um. Þann rjett vil jeg binda við þekkingu, meðal annars, og finst mjer það eðlilegra en sum önnur skilyrði, sem sett eru. Skilyrðið felur í sjer tvö mikilsverð atriði. Fyrst og fremst felst í því örugg þjóðernisvörn, ef um innstreymi útlendinga væri að ræða, af því að sú „almenna þekking, sem heimtuð er af ungmennum á fermingaraldri“ felur í sjer kunnáttu í málinu, en enginn útlendingur tileinkar sjer það á svipstundu. Hins vegar er slíkt skilyrði sjálfsagður hemill á skrílræði, sem auðveldlega getur sagt til sín þegar kosningarrjetturinn er orðinn almennur og heill her af útlendum verkalýð sest ef til vill að í landinu.
Langmesta áherslu í þessu efni verð jeg þó að leggja á þjóðernisvörnina, einkum af því að skilyrðið er í sjálfu sjer engin kvöð fyrir vora eigin þjóð.
Jeg þóttist taka eftir því við 2. umr., að hv. þingmenn ljetu sjer ant um að koma að skilyrðum, sem tryggðu sem best þjóðernið. Fyrir þá skuld gengu menn svo langt að samþ. 5 ára búsetu, þótt það í sjálfu sjer sje neyðarúrræði og sjerstaklega ósanngjarnt í garð Vestur-Íslendinga, sem heim kynnu að flytjast. En jeg álít 5 ára búsetuna allsendis ónóga í þessu efni. Jeg kannast við, að það er nokkur vörn í henni um stundarsakir, en hún er skammæ, og væru hjer búsett við stóriðju nokkur þúsund útlendinga, þá geta þeir eins og meinvættir komið eftir 5 ára dvöl og endavent öllu við kosningar. Þetta þyrfti ekki að óttast ef mín tillaga gengi fram. Tungan er sá þröskuldur, sem útlendingarnir verða að hika við, ekki að eins fimm ár, heldur ef til vill fimm sinnum fimm ár. En þeir, sem hana hafa numið, ættu að jafnaði að vera oss velkomnir í hóp kjósenda; þeir munu þá oftast orðnir svo íslenskir að öðru leyti, að ekki þarf við þeim að amast. Og fyrir slíka menn væri í raun og veru rjett að setja í kosningalög nánari ákvæði um málskunnáttuna, sem gerði þeim ljettara fyrir um fullnægingu hennar.
Mjer hefir verið bent á, að þessi krafa, eða þessi viðauki við hin almennu skilyrði fyrir kosningarjetti, mundi útiloka nokkra þá frá kosningarrjetti, sem nú njóta hans. Við því er auðvelt að gera, bæði með bráðabirgðaákvæðum, líkum þeim, sem nú er hjer hnýtt við 77. gr., og einnig í kosningalögum, sem verða að taka fram um alt nánara fyrirkomulag við kosningar og beitingu kosningarrjettarins. Þau 10 ár, sem liðin eru síðan alment var farið að beita fræðslulögunum frá 1907, hafa öll ungmenni, sem nú eru milli 14 og 24 ára, fullnægt með prófi þessu þekkingarskilyrði, og er því í ítrasta lagi að ræða um eitt eða tvö ár fyrir þá, sem eigi hafa náð aldursmarkinu 25 ár og lausir voru við fyrstu barnaprófin eða orðnir fullra 14 ára, er farið var að beita lögunum. En hitt er víst, að allir, sem ná kosningarrjetti eftir þennan tíma, fullnægja þessum skilyrðum með því að ganga undir það lögskipaða ungmennapróf á fermingaraldri. Og ef nú þyrfti að koma að einhverjum aukaákvæðum, svo sem því, að um útlendinga, sem að öðru leyti en málinu fullnægðu skilyrðunum, mætti nægja lestrarkunnátta og skilningur á daglegu máli, þá ættu slíkir viðaukar að geta komist að í háttv. Ed.
Jeg skal svo ekki fara nánar út í þetta atriði. Jeg hefi ekki sjeð mjer fært að bera fram fleiri brtt., og olli því mest annríki. Þó eru ýmsar fleiri greinar, sem jeg felli mig ekki alls kostar vel við, svo sem landskjörsákvæðin og þinghald á útmánuðum. En ef brtt. mín á þgskj. 586 verður samþ., þá þykist jeg sjá, að brtt. á þgskj. 606 sje óþörf, því að hún felst í minni brtt., en er hins vegar ekki eins víðtæk og auk þess nokkuð hvatskeytleg í garð sambandsþjóðarinnar.
Þá skal jeg minnast nokkrum orðum á brtt. á þgskj. 621. Þótt jeg hafi mikla tilhneigingu til að fallast á hana, þá sje jeg mjer það ekki fært. Hún fer í þá átt, að veita sveitarþurfum kosningarrjett jafnt öðrum, og er hugsun sú að vísu mannúðleg. Jeg hefi heyrt flutningsm. (B. J.) mæla fyrir þessari till. áður, en jeg get samt ekki fallist á hana svona fyrirvaralaust, og hjer þyrfti vissulega að aðgreina verðuga og óverðuga.