09.09.1919
Neðri deild: 59. fundur, 31. löggjafarþing.
Sjá dálk 2059 í B-deild Alþingistíðinda. (2214)
141. mál, yfirsetukvennalög
Gísli Sveinsson:
Nokkur orð í framhaldi af því, sem hv. þm. hafa sagt um þessa skiftingu á greiðslunni. Er þá fyrst hv. 1. þm. Skagf. (M. G.), sem taldi, að ekki myndi ástæða til að tvískifta þessu. Enda hefir hann lagt til, að öll laun sjeu greidd úr sýslu- eða bæjarsjóði, svo að allir sjeu jafnt settir. En jeg verð nú að láta þess getið, að það getur oft verið full ástæða til að skifta þannig. Í kaupstaðaumdæmum er miklu meira að gera, miklu meiri mannfjöldi og miklu meira ónæði. Má að vísu segja, að þá komi dagkaupið og önnur þóknun, sem ætlað er að greiða yfirsetukonum, frá einstaklingunum, sem vitja þeirra. En svo er og hitt, að það er siður að gera eitthvað fyrir miklu argi og umbrotum. En víða í sveitaumdæmum er aftur tiltölulega lítið að gera. Sumsstaðar jafnvel svo, að ekki þarf að vera nema ein vitjun á ári, eins og hjer var tekið fram fyrir skemstu. Mönnum kann að virðast þetta ótrúlegt, en það er satt, að til eru þau umdæmi, þar sem jafnvel gæti hugsast, að engin ljósmóðurvitjun væri í heilt ár. Þegar þessa er gætt, og borið saman við það, sem á sjer stað um aðra, þá sjá menn, að launakjör þeirra eru yfrið há, saman borið við það, sem sagt, er aðrir eiga við að búa, sem uppteknir eru alt árið, hafa starfið fyrir lífsstarf. Engum einasta manni mun detta í hug að halda því fram, að yfirsetukonur alment til sveita hafi ljósmóðurstarf sitt að lífsstarfi Þær stunda bú sitt, og verður enginn þess var, að þær vanræki það vegna þess starfs. Nema þá einstöku umdæmi við sjávarsíðuna, og þá helst í kaupstöðum og kauptúnum. Þar er þá aftur komið að því, að þar, sem mest er að gera, er ekki óeðlilegt, að meira sje borgað. Það er þá heldur ekki annað en það, sem viðgengist hefir. Breytingin er að eins sú, að ríkissjóður tekur að sjer og ljettir af sýslusjóðunum nokkrum hluta kauphækkunarinnar.
Frv. gerir ráð fyrir, að launin verði í lægstu umdæmum 250 kr., þar sem áður voru 70 kr. Af því er ríkissjóði ætlað að greiða helming, eða 125 kr., eða alls ekki alla sjálfa kauphækkunina. Hjer er því að eins um það að ræða, hvort það sje ekki ofviða, eins og sakir standa, að demba allri hækkuninni á sýslusjóðina. Annars hafa sýslufjelögin alls ekki verið um spurð. Þessu hefir verið dembt á að þeim fornspurðum. Þetta bendi jeg á til svars hv. þm. Barð. (H. K.), ef hann má vera að því að hlýða á mál mitt fyrir umhugsun um brtt., sem hann er horfinn frá, en við ekki. Við höfum að eins gengið inn á miðlun á einu atriði.
Það var komist svo að orði, að hún væri smásálarleg eða nánasarleg, þessi tvískifting. Svo sagði hv. þm. Barð. (TI. K.) sem þannig er sá eini af flm., sem fellur frá kappsmáli sínu og telur það nánasarlegt, sem hann áður taldi rjettmætt og telja verður rjettmætt.
Nú skal jeg svara því, er hv. þm. Barð. (H. K.) sagði, að frv. væri þá betra en till,. ef miðlun yrði gerð úr 150 upp í 200.
Sagði hann, að sýslusjóðir væru þá betur settir eftir frv. Þetta er rangt, því að hjer eru alveg áhöld um. Ef miðað er við 250 kr. eftir frv., þá áttu sýslusjóðir að bera 125 kr. Eftir till. okkar, þar sem sýslusjóðir bera 2/3, eru það nálægt 130 kr., miðað við 200 kr. laun. Er því að eins ofurlítill munur, en hann jafnast á því, sem síðasta brtt. gerir ráð fyrir um lækkun hækkunarinnar úr 100 kr. í 75 kr. Sýslusjóður græðir á þessu frá því sjónarmiði sjeð, ef hann ætti að bera alt.
Hins vil jeg geta, sem fremur en hitt er kostur við till. En það er það ákvæði, að launin skuli hækka á hverjum 5 árum um 15 kr., eða á 15 árum upp í 75 kr. Þessi munur frá frv. er að vísu svo sáralítill, að ekki er hægt að tala um hann langt mál. Með það fyrir augum, að launin hækki, höfum við gengið inn á, að 2/3 sjeu greiddir úr sýslusjóði. Annars væru sýslufjelögin ekki jafnvel sett og eftir frv. Það kemur víst öllum saman um, að ef launin hækka, geti ekki komið til mála, að sýslufjelögin taki að sjer að greiða þau að öllu leyti. Mjer er óhætt að lýsa því yfir, að fari svo ólíklega, að till. hv. 1. þm. Skagf. (M. G.) verði samþykt, teljum við flutningsmenn okkur ekki lengur skylduga til að halda okkur við miðlunartill. En jeg geri ekki ráð fyrir, að það komi til.
Hv. 1. þm. Skagf. virðist skoða sig sem sjálfkjörinn vörð ríkisfjárhirslunnar. Er það sjálfsagt vegna stöðu hans utan þings. En þó ósanngjarnt sje að demba of miklu á ríkissjóð, þá er þó enn ósanngjarnara, með þeim tekjustofnum, sem sýslusjóðir hafa, að demba öllum hækkunum, jafnvel til þessara starfsmanna, á þá. En svo er enn fremur á það að líta, að þessir starfsmenn, yfirsetukonurnar, eru alls ekki eingöngu starfsmenn hjeraðanna í þeim skilningi, sem lagður er í þesskonar störf. Þess vegna er það rjett, sem hv. frsm. tók fram, að þessi störf eru mjög skyld læknisstarfinu, sem þjóðfjelaginu er talið skylt að greiða fyrir og halda uppi á sinn kostnað að mestu. Við höfum nú viljað láta haldast kaup þeirra frá einstaklingunum, svo sem frv. ákveður, svo að ekki væri á þær lagst á því sviði.
Hv. frsm. (M. P.) sagði, að engu síður í öðrum embættismannaflokkum myndu einstaklingar innan flokkanna hafa staðið fyrir kröfum þeirra. Þetta er að formi til rjett, en þó að miklu rangt. Það er víst, að þeir hafa allir, starfsmenn landsins, kveinað, hver í sínu horni, þótt þeir hafi eðlilega ekki getað allir komið fram í einu lagi. Þeir urðu auðvitað að hafa fulltrúa til framkvæmdanna. En svo er alls ekki þessu máli farið með yfirsetukonurnar. Þær hafa alls ekki kveinað á líkan hátt og aðrir „embættismenn“, svo að vart hafi orðið við, eða gert gangskör að því að gera samband sín á milli, til þess að koma kröfum sínum á framfæri. Í heilum hjeruðum hafa þær engar kröfur gert, þótt auðvitað sje upplýst, að öðruvísi hafi verið á ýmsum öðrum stöðum. En alt ber að sama brunni. Einhver kauphækkun á að verða, og við flutningsmenn höldum fast við till. okkar á þgskj. 678, svo sem jeg hefi lýst, og miðlunartill. á þgskj. 677, að 200 kr. komi í stað 150 og 250 kr.