03.09.1919
Neðri deild: 53. fundur, 31. löggjafarþing.
Sjá dálk 89 í B-deild Alþingistíðinda. (26)
1. mál, fjárlög 1920 og 1921
Fjármálaráðherra (S. E.):
Jeg sje, að hæstv. forsætisráðh. er hjer ekki viðstaddur. Ætla jeg því að minnast lítið eitt á þessa brtt. hv. 1. þm. Árn. (S. S.) og hv. þm. Borgf. (P. O.). Jeg vil í þessu sambandi benda á það að það var, að margra dómi, aðalgallinn á sambandslögunum, að við færum ekki sjálfir með utanríkismál vor að öllu leyti strax. Jeg þarf ekki að fara að lýsa því hjer, hvílíkt áhugamál þjóðinni hefir verið að fá öll ráð yfir málum sínum, og ekki voru það síst utanríkismálin, er vjer töldum að oss riði á að fá í hendur vorar. Í sambandslögunum er nú svo ákveðið, að Danir fari fyrst um sinn með þessi mál í umboði voru, en þó er umboðið að ýmsu leyti takmarkað, og þarf jeg ekki að skýra frá því hjer nánar. En þrátt fyrir umboðið var þó víst engum sem datt annað í hug en vjer að öllu leyti hefðum hönd í bagga með utanríkismálunum, eins og lög stæðu til og tækjum þann þátt í meðferð þeirra, er vjer frekast hefðum rjett til. Sendiherrarnir eru umboðsmenn stjórnanna, og því ekki þýðingarlitlir liðir um ýmsar framkvæmdir utanríkismálanna. Aðrar þjóðir leggja, bæði fyr og síðar mjög mikið inn í slíkar stöður og fela þær ekki öðrum en sínum bestu mönnum. Má í því sambandi nefna að Englendingar sendu nýlega sem sendiherra til Ameríku einn af sínum bestu mönnum, fyrverandi utanríkisráðherra Grey. Og það gefur að skilja, að það er ekki síður nauðsynlegt fyrir litla þjóð að reyna að hafa áhrif og sem mest afskifti af utanríkismálum sínum. — Þessi sendiherra á auk þeirra starfa, sem samkv. alþjóðavenjum felast í störfunum yfirleitt, að gæta allra hagsmuna vorra í útlöndum, vera vakandi yfir öllum verslunarviðskiftum o. s. frv. Það má benda á, að sambandi Noregs og Svíþjóðar var þannig háttað, að Noregur hafði ekki sendiherrarjett í Svíþjóð. Þessi staða sem vjer erum nú að stofna er því ljósasti votturinn gegn öðrum þjóðum um, að vjer erum sjálfstæð þjóð. Hv. l. þm. Árn. (S. S.) benti á það, að Bogi Melsted væri mótfallinn stofnun þessa embættis. — Jeg vil auðvitað ekki fara að draga fjarverandi mann inn í umr. Að eins vil jeg benda á það, að grein þessa manns sem stóð í blaði hjer fyrir skömmu, var fjarri því að vera sannfærandi í þessu máli. Og jeg leyfi mjer að efast um, að hún hafi getað vilt jafnglöggum manni sýn eins og hv. 1. þm. Árn. (S. S.) er. Hann gaf það í skyn, að nú væri farið að leggja þessar stöður niður, að þær væru orðnar úreltar. — Jeg þarf varla að taka fram, hvað þetta er í miklu ósamræmi við reynsluna, þar sem stórþjóðirnar taka nú sína bestu menn til að skipa þessi embætti. Þá drap hv. þm. á kostnaðinn af þessu embætti og taldi, að það mundi verða mjög ódýrt. — Jeg skal ekki segja hvað stórþjóðirnar borga sínum sendiherrum. En mjer er kunnugt um, að sendiherrar Dana eiga að hafa, samkv. launafrumvarpi stjórnarinnar, 15 þús. kr. í laun. Jeg skal játa að það mundi verða oflítið hjer, nema því að eins, að sendiherrann væri sjálfur efnaður maður, eins og oft á sjer stað um þessa menn annarsstaðar. Hins vegar væri það tildur að ætla sjer að launa hann jafnvel og stórþjóðirnar launa sínum mönnum, eins og kom fram í þessari grein Boga Th. Melsteds. Jeg man, að það stóð í greininni meðal annars, að við hefðum skrifstofustjóra Jón Krabbe í Kaupmannahöfn, og þyrftum því engan sendiherra þar. — Það er að vísu ágætur maður, og okkar trúnaðarmaður í stjórnarráðinu, og ætti hann skilið að fá viðurkenningu fyrir starf sitt. En hitt ætti að vera auðskilið mál, að það er sitt hvað, að vera sendiherra og skrifstofustjóri. — Sendiherranum standa allar dyr opnar. Hann hefir tækifæri á að kynnast öllum þjóðum, sem þar koma, Og ef við Ísl. hugsum til þess síðar meir að taka utanríkismálin alveg í okkar hendur, þá gæti jeg trúað, að ekki væri lakara að hafa haft einn slíkan mann, sem með þekkingu sinni og reynslu gæti alið upp handa okkur færa menn til að gegna þessum embættum. — Jeg skal engu spá um það, hvað hv. deild gerir við till. hv. 1. þm. Árn. (S. S.). En hins vegar er mjer ljóst, að verði hún samþykt, þá er það skýr vottur þess, að menn hafa ekki skilning á, hvað utanríkismálin hafa að þýða. Það hafa heyrst raddir um það hjer, að okkur Ísl. kæmi ekkert við, hvernig farið væri með utanríkismál vor, það sje ekki annað en tildur. Jeg trúi því ekki, að slíkar raddir sjeu sprottnar af nokkru öðru en stakasta skilningsleysi. — Og það væri sannarlega ilt að vita til þess, ef sjálft Alþingi setti þann fáfræðis- og skilningsleysisstimpil á okkur Íslendinga, að það vildi ekki neyta sendiherrarjettar síns og teldi hann hjegóma. Að endingu vona jeg það, að hv. 1. þm. Árn. (S. S.) verði ekki svo ógæfusamur, að koma til leiðar, að þessi till. verði samþykt. Enda efast jeg ekki um, að þó sparnaður væri að því, þá mun þjóðin fordæma slíkan sparnað. Henni hlýtur, að skiljast það, að hún á að taka þessi mál í sínar hendur síðar meir, og þangað til svo verður er það skylda hennar að hafa íhlutunarrjett um þau eins og henni er unt. Vænst þætti mjer um, að hv. þm. tæki till. sína aftur nú þegar.