16.09.1919
Neðri deild: 65. fundur, 31. löggjafarþing.
Sjá dálk 683 í C-deild Alþingistíðinda. (3280)
159. mál, ríkið nemi vatnsorku í Sogni
Jörundur Brynjólfsson:
Af því að jeg þykist vita, að verði till. þessi samþykt, muni hún koma í stað þeirrar till., er jeg hefi flutt með 2 öðrum hv. þm., á þgskj. 121, vil jeg með örfáum orðum láta í ljós skoðun mína á þessari till. —
Jeg hefi ekki heyrt neinn hv. þm. láta annað í ljós en að það sje mjög gagnlegt og nauðsynlegt, að ríkið nái óskoruðum rjettindum yfir vatnsorku allri í Sogi og hagnýtingu hennar.
En mjer sýnist, að ef þessi till., sem hjer liggur fyrir, verður samþykt, þá sje mjög hæpið, að landið nái þessum rjetti, fyr en þá einhvern tíma löngu seinna. Jeg ímynda mjer, að þegar hv. samvinnunefnd, eða meiri hl. hennar, ákvað að flytja till. þessa, þá hafi ýmsir hv. nefndarmenn ekki gert sjer ljóst, hve mikinn tíma það myndi taka að útkljá þau málaferli, er af framkvæmd hennar hlytu að rísa, nje heldur hve mikið fje það mundi kosta.
Þar sem jeg lít svo á, að það sje ekkert vafaatriði, að landeigandi eigi vatnið, þá geta menn getið sjer til, hvort jeg muni því samþ., að stofnað sje til málsóknar út af þessu atriði, einkum þar sem jeg tel almenning varða miklu framgang þessa máls; fyrst og fremst almenning hjer og nærlendis, og svo líka öllu landinu í heild sinni. Þannig lítum við flutnm. till. á þgskj. 121 á málið, og því getum við alls ekki fallist á þessa till hv. meiri hl. samvinnunefndar í fossamálinu. Auk þessa get jeg lýst því yfir, að hvað mig áhrærir, er jeg ekki þeirrar skoðunar, að hægt sje að taka fossana endurgjaldslaust. Þá getur og leitt af þessari till., að ekki verði hafist handa í virkjun Sogsfossanna bráðlega, en það tel jeg mjög nauðsynlegt. Skal jeg að eins benda á eitt atriði í þessu sambandi, sem sýnir allljóslega, að þörf er á að útkljá þetta mál fljótt. Menn munu kannast við, að komið hefir til tals, að Reykjavíkurbær byggi rafmagnsstöð við Elliðaárnar, en ekki hægt að hafa hana stærri en 1000–1500 hestöfl. Þess er getið til, að þessi smástöð muni kosta á þriðju miljón kr., eða kann ske 3 miljónir. Nú vita allir, hversu þessu bæjarfjelagi er bráðnauðsynlegt að fá rafmagn, og það vita líka allir, að þessi litla stöð við Elliðaárnar, þótt hún yrði bygð, fullnægir aldrei kröfum bæjarins. Væri því ekki nær, að bæjarfjelagið gengi í fjelag við landið og legði fram þetta fje, til þess að vinna með landinu að virkjun Sogsfossanna? Það mun flestum lítast ráð, en nú er jeg sannfærður um, að ef fyrst á að útkljá eignarrjettarspursmálið með dómi, þá stendur svo lengi á því, að bærinn getur ekki beð- ið. En það er ekki að eins Reykjavík, sem halla biði, ef bíða ætti eftir framkvæmd þessarar till., heldur eru það og sjávarþorpin og kaupstaðirnir hjer umhverfis, því að þeir eru allir svo mjög þurfandi fyrir rafmagn, er gæti hjálpað þeim á svo ótal mörgum sviðum. Frá þessu sjónarmiði einu teljum vjer flm. óskynsamlegt að fara þessa leið. Annars ætla jeg mjer ekki að fara út í eignarrjettarspursmálið að þessu sinni, því jeg tel það til lítils; það má kýta um það fram og aftur og vera þó jafnnær eftir.
Hv. þm. Dala. (B. J.) sagði, að saklaust væri að leita álits dómstólanna um þetta mál. Jeg hygg, að hann hafi alls ekki gert sjer þess fulla grein, hvílíkt tjón, bæði beint og óbeint, þjóðinni yrði að þeim drætti, er slíkt mundi valda, og einkum þar sem telja má, eða jeg tel víst, að niðurstaðan yrði sú, að landeigendum yrðu dæmdir fossarnir. — Þá virtist koma fram hjá hv. þm. Dala. (B. J.) undrun yfir því, að við skyldum hafa þessar skoðanir. Hann hefði prófessor í lögum á sínu máli, og var svo að heyra, sem hann ætlaðist til, að við þm. tækjum allmikið tillit til slíks manns, og ættum að minsta kosti að vera varfærnir í dómum okkar. Jeg vil ekki vera á móti því, að gott er að hafa vel lærða og greinda menn á sínu máli, en þó finst mjer, að maður eigi ekki að loka augum heilbrigðrar skynsemi fyrir því, hvað manni sýnist sjálfum rjett, og því verður ekki komið inn í mitt höfuð, að maður verði að taka skoðanir einhvers, þó að hann sje vel lærður, góðar og gildar, að eins fyrir það, fram yfir sína eigin skynsemi. Og það verð jeg þá líka að segja, að hv. þm. Dala. (B. J.) taldi þennan mann ekki svona óskeikulan 1917, því þá var hann á annari skoðun, og var þó það mál, er þá var um deilt, engu síður lögfræðislegs eðlis en það mál, er nú um ræðir.
Að lokum vænti jeg þess, að þeir hv. þm., sem ant er um eignarrjettinn og að eitthvað verði að hafst, greiði atkv. sitt á móti þessari till.