10.05.1921
Neðri deild: 66. fundur, 33. löggjafarþing.
Sjá dálk 2436 í B-deild Alþingistíðinda. (2588)
122. mál, útflutningur og sala síldar
Magnús Jónsson:
Jeg hafði hugsað mjer að svara því nokkrum orðum, sem háttv. 1. þm. Eyf. (St. St.) sagði um þetta mál við 1. umr. Mun þess þó varla vera þörf, því háttv. frsm. (M. K.) mundi hafa svarað honum á líkan hátt og jeg mun nú gera.
Þessi háttv. þm. (St. St.) lagði afarmikið upp úr þessari áskorun frá þeim Siglfirðingunum, og einnig þeim voða, sem hægt væri að stefna að okkur frá Norðmönnum og Svíum.
Jeg held nú, satt að segja, að þessar hótanir sjeu ekki mjög háskalegar. Háttv. þm. (St. St.) sagði, að Norðmenn mundu salta síldina utan landhelgi, ef frv. þetta yrði að lögum, og þannig fylla síldarmarkaðinn. Mjer er óhætt að segja, að þetta er bara grýla. Það hefir þegar verið reynt að salta síldina á skipunum, og sú reynsla hefir ekki bent í þá átt, að þetta verði gert í framtíðinni. Þarf og ekki annað en þekkja ofurlítið til síldarsöltunar, til þess að sjá, að þessi aðferð er ómöguleg.
Það er þá fyrst, að skipin rúma svo lítið — 400–500 tunnur — að það hlyti að verða nokkuð dýrt að gera út með slíku fyrirkomulagi.
Í öðru lagi er það, að aðstaðan er mjög ill til þessa úti á rúmsjó og í plássleysinu um borð, og því ekki hægt að verka síldina þar, svo í lagi sje. Hefir og reynslan verið sú, að síld, sem þannig hefir verið verkuð, hefir reynst mjög illa.
Í þriðja lagi má benda á það, að ef nokkuð er leggjandi upp úr mati á íslenskri síld, þá ætti ekki að vera hægt að koma með ómetna síld á markaðinn sem príma íslenska síld. Ef sú ómetna síld getur þar kept við þá, sem metin er, ja, þá sje jeg ekki til hvers síldarmatið er, og væri þá rjettast að leggja það niður.
Annars skal jeg ekki fjölyrða meira um þetta atriði. Jeg býst við, að allir sjái, að þetta er algerlega marklaus ógnun.
Nokkuð meira kann hin ógnunin að hafa til síns máls, að samþykt þessa frv. geti kostað okkur viðskiftastríð við Noreg og Svíþjóð. En mikið spursmál er, hvort ekki væri út í það leggjandi, ef það væri eina ráðið til þess að vernda þennan atvinnuveg, sem getur gefið af sjer miljónir króna, ef rjett er á haldið.
Ekki eru það heldur mjög margvísleg viðskifti, sem við höfum við þessar þjóðir, og þyrfti það því alls ekki að setja okkur stólinn fyrir dyrnar, þó eitthvað dragi úr þeim viðskiftum. Helsta varan, sem við seljum Norðmönnum, er saltkjötið. Getur vel verið, að sá markaður legðist niður, ef Norðmenn settu toll á kjötið. En jeg held, að saltkjötsverkun vor verði aldrei til frambúðar, og mundi því slíkur tollur herða á okkur til þess að finna betri og hagkvæmari verkunaraðferðir. Aðrar íslenskar afurðir eru ekki til muna fluttar til Noregs, nema þá lýsi, sem Norðmenn kaupa af okkur í gróðaskyni, og færu varla að hætta því, sjer í óhag.
Frá Noregi hefir verið flutt hingað til landsins talsvert af niðursuðuvörum, en nú hefir stjórnin bannað að flytja inn slíkar vörur, að minsta kosti í bráð. Timbur getum við og fengið annarsstaðar frá, og erum ekki bundnir Norðmönnum um þá verslun.
Jeg hefi nú sýnt fram á það, að viðskiftum okkar við þessar þjóðir er ekki þannig farið, að þær geti sett okkur á nokkum hátt stólinn fyrir dyrnar. En þó álit jeg rjett, að stofna ekki til viðskiftastríðs. nema það sje óhjákvæmilegt og eina ráðið til þess að koma síldarútveginum í sæmilegt horf.
Þá lagði háttv. 1. þm. Eyf. (St. St.) afarmikið upp úr andmælum Siglfirðinga gegn þessu frv. Sagði hann, að það væri bæði, að þeir hefðu best vit á málinu, enda væri þeim og annast um síldarútveginn af öllum landsmönnum. Því skal hjer alls ekki neitað, að þeir hafi vit á þessu máli. En jeg hygg, að þaðan sje síst að vænta góðra tillagna um þetta mál. Er það fyrir þá sök, að þeir munu meta það mest að fá útlendinga þangað sem flesta, til þess að stunda síldveiðarnar, en hirða minna um heill atvinnuvegarins í heild. Útlendir menn eiga mesta þá síld, sem þar veiðist, og því ekki mikið í húfi fyrir Siglfirðinga, þótt síldin seljist illa. Jeg viðurkenni það, að þetta eina bæjarfjelag verður fyrir talsverðum hnekki af ákvæði frv. um búsetuna, og væri það að vísu gott, ef hjá því væri hægt að komast.
Jeg óttast, að þótt þetta frv. verði að lögum, þá muni það samt ekki koma að tilætluðum notum, vegna þess, að mjer finst Síldveiðifjelagið hafa á sjer of mikinn prívatfjelagsblæ, og því ekki slík festa í fjelaginu, sem nauðsynlegt er. Jeg gæti trúað því, að það yrði oft freisting fyrir ýmsa að fara fram hjá ákvæðum laganna og pukra utan hjá fjelagsskapnum, þegar menn sjá sjer hag í því. Og jeg fyrir mitt leyti er sannfærður um, að þó ekki sje hægt að neita því, að allmikil trygging sje í því fólgin að bægja útlendingum frá, þá muni þó betur borga sig að leyfa þeim að stunda hjer nokkra veiði, en búa heldur sem allra best um síldarsöluna.
Jeg viðurkenni, að það væri mjög æskilegt að sneiða hjá viðskiftastríði, og jeg held, að vel mætti breyta frv. þannig, að til óvináttu þyrfti ekki að draga milli ríkjanna. En það er með því að leggja minni áherslu á það atriðið, sem jeg líka er hræddur um, að verði erfitt í framkvæmd, sem sje að takmarka veiðina, en bæta það aftur upp með því að tryggja söluna sem allra best. En það hygg jeg, að best yrði gert með því, að landsstjórnin hefði hana á hendi. Í frv. er gert ráð fyrir því, að fjelagið sjálft hafi hana á hendi, en jeg þykist sjá það strax í hendi mjer, að þar vanti það vald og bolmagn, sem þarf til þess að koma í veg fyrir, að einstakir menn, í hagsmunaskyni í svip, geri heildinni of mikinn skaða.
Hitt álít jeg miklu tryggara, að ríkisstjórnin annist síldarsöluna. Mætti í því efni fara ýmsar leiðir, annaðhvort þá, að stjórnin skipaði sjerstaka nefnd til þess að sjá um söluna eða að stjórnin selji sjálf. Mundi jeg telja þá leið heppilegri, því mest er undir því komið, að búa vel um sölu síldarinnar.
Þá kem jeg að takmörkun 7. gr. á því, hversu mikla síld megi veiða. Jeg tók ekki eftir því í framsögu háttv. flutningsmanns, hvernig ætti að framkvæma þetta ákvæði. Og jeg held satt að segja, að sú framkvæmd verði altaf nokkuð erfið.
Ef nú fjelagið t. d. kemst að því, að ekki megi koma á markaðinn nema 120 þús. tunnur, en útgerðarmenn gætu aflað 300 þús. tunnur. Hvernig á þá að draga úr?
Er þá annaðhvort að draga jafnt af öllum eða útiloka suma útgerðarmennina algerlega.
Það liggur í augum uppi, að engin sanngirni er í því að útiloka suma frá markaðinum.
En ef hitt ráðið verður tekið, þá gæti vel svo farið, að útgerðin borgi sig ekki fyrir neinn.
Jeg býst því við, að hjer standi við bókstaf laganna, „að fjelagið geti gert þetta“, en framkvæmdin verði engin.
Jeg er því í engum vafa um, ef landsstjórnin annaðhvort annast sjálf um söluna eða felur hana færum mönnum, að þá muni verða miklu fastari tök á fjelagsskapnum og meiri trygging fyrir góðri sölu. Hins vegar er það ekki nema sanngjarnt, að Síldveiðifjelagið hefði ráð í Reykjavík, er gætti hagsmuna fjelagsins og væri eins konar ráðunautur stjórnarinnar.
Skal jeg svo ekki fjölyrða um þetta frekar. Jeg á hjer ekki neina brtt., en álít rjett, að málinu verði vísað til 3. umr., því það má til að afgreiðast á þessu þingi. Því eins og nú er komið, þá munu bankarnir alls ekki lána fje til síldarútgerðar í sumar, nema einhver trygging sje fyrir hendi um síldarsöluna.
Við 3. umr. munu vafalaust koma fram brtt. við frv., í svipaða átt og jeg hefi nú talað. Og þar sem háttv. 1. þm. Rang. (Gunn. S.) hefir tjáð sig fúsan til að taka sínar brtt. aftur, þá vona jeg, að við hann geti tekist samkomulag. Ennfremur vona jeg, að háttv. þm. Ak. (M. K.), sem hefir manna mestan áhuga á þessu máli. muni líta á það, hvort ekki sje mögulegt samkomulag og giftudrýgra fyrir framgang málsins — samkomulag, sem ekki sje undanhald, heldur öruggari lausn
þessa mikla vandamáls.