03.05.1921
Neðri deild: 61. fundur, 33. löggjafarþing.
Sjá dálk 27 í D-deild Alþingistíðinda. (3399)
107. mál, heimavistir við hinn lærða skóla í Reykjavík
Bjarni Jónsson:
Jeg stend ekki upp af því, að framsögumaður (J. Þ.) þurfi hjálpar, heldur vegna samanburðar þess, sem síðasti ræðumaður (Þorst. J.) gerði á nauðsyninni á heimavistum við mentaskólann og kennaraskólann. Sá samanburður var skakkur. Nauðsyn heimavista er miklu meiri við mentaskólann. Það er nauðsynlegra fyrir óþroskaða unglinga en allþroskað fólk að eiga vísan góðan stað til að dvelja hjer, því að unglingar eru síður vaxnir að standast ill áhrif, en það ætti þroskað fólk frekar að vera fært um.
Svo er annað. Unglingar, sem lenda á heimilum þar sem sjúkleiki er, kunna síður að forðast smitunarhættu en fullorðnir. Ef bera á saman þörfina fyrir heimavist við báða þessa skóla, þá er þannig ekki nokkur vafi á, að þörfin er óendanlega miklu meiri hjá mentaskólanum. Annað atriði í þessu máli er það, hversu heimavist er nauðsynlegur hlutur í uppeldi lærðra manna, af því að nemendur mentast ekki síður af umgengni hver við aðra en af náminu sjálfu. Ísambúðinni í heimavist fá þeir tækifæri til að koma saman á fundum og fá tækifæri til að færa út í lífið það, sem þeir hafa lært. Jeg þekki þetta af eigin reynslu, því jeg var í heimavist; við sváfum 20 í „Langaloftinu“ og 12 í ,,Litlaloftinu“ svo nefndu. Jeg þekki því vel hvaða áhrif heimavistarlífið hafði á mig og skólabræður mína. Hjá okkur vaknaði viðleitni á að reyna að koma orðum að hugsunum okkar og láta aðra verða aðnjótandi þeirra hugsana, sem vöknuðu hjá okkur út af því, sem við vorum að læra. — Jeg er svo heppinn að eiga fundarbók úr bekkjarfjelagi frá skólaárum mínum. Úr henni gæti jeg lesið upp, hvaða skoðanir á stjórnmálum ýmsir menn, sem um langan tíma hafa tekið þátt í stjórnmálabaráttu vorri, höfðu þá. par geta menn sjeð haldið fram þeim skoðunum, sem síðar hafa sigrað. Jeg nefni þetta sem dæmi, en svona er það á öllum sviðum, að það er gersamlega horfið. Það bar á þessu þegar jeg var kennari við skólann, — stundakennari, því jeg komst nú aldrei lengra en það, — og byrjaði með því, að bóka-„auktionin“ var afnumin, en svo kom hvað á eftir öðru, en eftir því sem fleira hvarf af því, sem var gömul tíska, minkaði samúð á milli pilta í skólanum, og nú er það svo, að þeir þekkjast varla, og það kemur fyrir, að þeir þjerast. Þegar jeg var í skóla, heilsuðust piltar með kossi er þeir komu fyrst til bæjarins, svo einlæg var vináttan þeirra á milli. Þetta er alt öðruvísi nú, sem von er, því piltar hafa ekkert tækifæri til samstarfa og sambúðar; slíkt næst ekki nema piltar búi saman, sjeu í heimavistum. Auk þess er það mjög ótryggilegt fyrir pilta, sem úr sveitum koma, að eiga það á hættu að vera settir hjer eða þar, kannske í óvistlegar og óhollar íbúðir. Jeg vil ekki viðhafa nein ill orð um bæ þennan, en hitt er víst, að svo mikill stórborgarbragur er orðinn á Reykjavík, að það er ekki sama, hvar óreyndur sveitapiltur lendir. En ef heimavistir eru, og 2 og 2 piltar búa saman, eða eftir því, sem haganlegt þætti, þá væru það alt aðrar viðtökur, og foreldrarnir mættu vera óhræddir við að sleppa börnum sínum hingað. Það græðist því margt við þetta, og jafnvel þótt þetta kostaði of fjár, þá má ekki hika við framkvæmd þessa nauðsynjaverks, því það mundi margborga sig, ekki einungis óbeinlínis, heldur einnig beinlínis. það hreint og beint gæfi landinu alt aðra framtíð.
Jeg skal ekki neita því, að það væri einnig nauðsynlegt fyrir kennaraskólann að fá heimavistir, en óneitanlega er málavöxtum þar nokkuð öðruvísi háttað en fyrir mentaskólann, því að í honum eru flestir nemendur vaxnir úr grasi og eru nægilega þroskaðir orðnir til þess að forðast þær hættur, sem óreyndum og lítt þroskuðum „busum“ gæti að falli orðið.
En hvað því viðvíkur, sem hv. þm. (Þorst. J.) talaði um, að þessir tveir skólar ættu að fylgjast sem mest að, þar eð þeir væru í ýmsu líkir, þá vil jeg minna hann á gamalt orðtæki svo hljóðandi: „Það, sem guð hefir sameinað, má maðurinn ekki sundur skilja“, en hann vill auðsjáanlega snúa því við og segja: „Það, sem guð hefir sundur skilið, má maðurinn sameina“. Það er alt öðruvísi háttað með latínuskólann en með kennaraskólann, því í hann ganga ekki aðrir en þeir, sem eru að leita sjer undirbúnings undir æðri mentun. Það er ekki einungis, að þeir þurfi að sitja þar 6 ár, heldur verða þeir að vera í öðrum æðri skóla 4–6 ár á eftir, sem komið er undir því, hvað þeir nema. Eins og kennaraskólinn er nú, er hann ekki annað en gagnfræðaskóli, en hann á að vera háskóli, æðsti skólinn í alþýðumentunarstiganum. Undirbúningsskólinn undir hann á að vera gagnfræðaskóli, og skilyrði fyrir inngöngu í hann á að vera gagnfræðapróf. Þar á að vera kend almenn sálarfræði með sjerstöku tilliti til barna og unglinga; þar eiga að vera gerðar kröfur til þess, að nemandinn hafi lesið t. d. Preyers: Die Seele der Kinder, eða aðrar slíkar bækur, áður en hann fer frá skólanum. Þar á einnig að vera kend uppeldisfræði, og verkleg kensla á að vera í skólanum samhliða því bóklega. Það yrði að vanda mjög til kennara við skólann, svo að ekki væru fengnir aðrir en þeir, sem væru starfinu fullkomlega vaxnir. Með slíku fyrirkomulagi gæti hann verið grein af Háskóla Íslands. Jeg vildi að eins láta þessa getið, en geri það að engu kappsmáli, að brtt. hv. 1. þm. N.-M. (Þorst. J.) verði feld; miklu fremur vildi jeg styðja að því, að bæði væri gerð áætlun um heimavistir í kennaraskólanum, og einnig um stúdentabústaðinn, og eins og hv. frsm. (J. Þ.) tók fram, mundi það ekki kosta svo mjög, þar eð við höfum nú bæði húsagerðarmeistara með fullum launum og aðstoðarmann hans með embættismannslaunum. Gætu þeir vel gert áætlun, þó væri fyrir þrjú hús eða fleiri, en jeg vil aðeins, að mentaskólinn sje látinn sitja í fyrirrúmi fyrir öðrum skólum, því jeg álít það þjóðarskaða, hvert árið sem líður án þess, að hús verði reist til þessa.