17.03.1921
Neðri deild: 25. fundur, 33. löggjafarþing.
Sjá dálk 480 í D-deild Alþingistíðinda. (3754)
87. mál, vantraust á núverandi stjórn
Magnús Jónsson:
Það er ekki nema eðlilegt í alla staði og tilhlýðilegt, að þm. standi upp og geri grein fyrir atkv. sínu í jafnmikilvægu máli sem þessu. En svo verður það eðlileg afleiðing af því, er þeir hafa einu sinni tekið til máls, að þeir þurfi síðar að standa upp aftur til svara, og svo koll af kolli. Það lætur því í raun og veru að líkindum, þótt umr. sem þessi geti ekki tekið enda fyr en allir þm. eru „dauðir“. Og þá á hún vel við þessi skáldlega líking, að þegar alt er orðinn einn blóðugur valur, þá geta hinir þrír ódauðlegu guðir risið upp úr sætum sínum, blessað yfir valinn og skift öllum þingheimi í sauði og hafra sjer til hægri og vinstri handar, og mælt fram orðunum alkunnu: Komið blessaðir, og farið .., og svo þetta óþinglega orð, sem jeg vil ekki nefna hjer. Þetta væri óneitanlega stórfenglegur lokaþáttur í virðulegum sjónleik.
Jeg hefði annars getað sparað mjer að gera nú grein fyrir atkv. mínu, því hæstv. forsrh. (J. M.) hefir gert það fyrir mína hönd, frá sínu sjónarmiði, þegar hann hjer á dögunum í kensluræðu sinni lýsti hinu átakanlega fylgisleysi sínu og stjórnarinnar hjer í bænum, með því að gera uppskátt, að jeg hefði verið kosinn upp á það eitt að vera stjórnarandstæðingur. Það er nú ekki svo lítið að fá alt að 1400 atkv. með það eitt fyrir augum, og það samhliða þremur listum öðrum, sem allir lýstu meiri eða minni andstöðu gegn stjórninni.
En þó að hann hafi nú tekið þetta fram frá sínu sjónarmiði, þá vil jeg samt víkja nokkrum orðum að þessu frekar, því úr því stjórnarandstaðan hjer var svo eindregin, þá hefir það væntanlega verið af einhverjum orsökum sprottið.
Það er auðvitað mýmargt, sem hjer þarf á að minnast, en af því að margt af því hefir verið gert að umræðuefni, vil jeg forðast að endurtaka það, sem oft hefir verið sagt, og lofa öðrum að bítast um það eins og gaddhestum um ilt fóður. En lýsa má því í fáum orðum, að mjer þykir sem varnir hæstv. stjórnar hafi verið furðuljelegar, og það, sem hv. andstæðingar hennar hafa fært fram, átt við gild rök að styðjast. Auk þess álít jeg, að afstaðan til stjórnarinnar markist ekki svo af einstökum málum sem því, hvernig hún hefir komið fram yfirleitt, og ástandi því, sem hún hefir skapað í landinu.
Það er eitt atriði, sem hv. þm. Str. (M. P.) tók fram í ræðu sinni, sem mjer er mikilsvert atriði, en það er, hve hörmulegt stjórnarástand hefir skapast hjer í landinu undanfarið.
Eitt af því, sem kvartað er undan nú, og ekki að ófyrirsynju, um land alt, er glundroðinn, sem nú hefir verið um tíma ríkjandi. Það má eiginlega segja, að síðan sambandsmálið var gert óhæft til að skifta flokkum, hefir svo að segja enginn vitað upp nje niður í flokkaskiftingu í landinu. Þetta er ekki heilbrigt í þingræðislandi, og verður ekki metið, hve mikill skaði það er fyrir stjórnmálaþroska þjóðarinnar að vaða þannig árum saman í villu og svima. Og auk þess, hve það ruglar, þá leiðir það af sjer virðingarleysi fyrir öllum stjórnmálum, fyrir kosningarrjetti, fyrir þingi og þingræði, og jeg hygg, að þessa virðingarleysis sje nú þegar farið að gæta nokkuð. Þá má segja, að þessi sami glundroði hafi komist inn í hið háa Alþingi.
Það hefir verið vikið að því hjer áður, að menn ráfa milli flokka og þekkja varla hægri frá vinstri eða austur frá vestri, og afleiðingin er lítilsvirðing þjóðarinnar á þessari samkomu, þar sem mönnum finst, að þeir viti lítið hvað þeir vilji. Er það og mjög illa farið og háskalegt, því að virðing Alþingis í augum þeirrar þjóðar, sem það mætir fyrir, er virðing þjóðarinnar fyrir sjálfri sjer og heill sinni, sem síst má glatast.
Hvar liggur nú orsök þessa? Hvað veldur þessum glundroða, og hvað getur kipt þessu í lag? Menn geta kannske svarað þessu dálítið mismunandi, en þó hygg jeg, að bróðurparturinn hljóti að falla í skaut stjórnarinnar, og að þaðan sje því að vænta einu verulegu bótarinnar við þessu stóra meini, sem er því háskalegra einmitt nú, sem þau mál eru stærri en venjulega, sem hjer liggja fyrir, og meira undir því komið, að það, sem hjer verður gert, nái trausti, samþykki og einhuga fylgi þjóðarinnar, sem það er unnið fyrir. Stjórnin hefir stuðlað að þessum glundroða með því að vera sjálf í eilífum glundroða, forðast að hafa skýra afstöðu eða stefnuskrá, sem flokkum hafi getað skift, með eða móti. Það hvíldi einmitt á stjórninni sjerstakur vandi í þessu efni nú. Það hvíldi á henni sá vandi að skapa heilbrigða flokkaskiftingu í landinu í stað þeirrar, sem áður var, og hún hefir alveg brugðist í þessu efni. Nokkra sök hjer á þingið, sem hefir látið það viðgangast að hafa bræðingsstjórn, vera að skifta um einn eða tvo ráðherra á hverju þingi, og annað slíkt. En svo má það ekki ganga áfram. Stjórnin verður að vera einlit, en ekki margskjöldótt, eins og stríðsmálað skip, sem svo er útleikið til þess, að þar skuli Öll ummerki vera sem óljósust.
Hvenær hefir maður heyrt um stefnu þessarar hæstv. stjórnar, stefnu, sem marki afstöðu hennar til meira en eins máls í senn? Hefir hún markað sjer ákveðna stefnu í fossamálunum? Hún hefir þar brætt saman tillögur beggja aðilja í fossanefndinni, og auk þess er ómögulegt að vita, hvort hún ætlar að standa við það. Hefir hún gripið föstum tökum á dýrtíðinni, og markað sjer þar ákveðna braut, og sagt: Fylgið þið nú þessu, eða felið öðrum að framkvæma það? Hefir hún tekið fasta stefnu í fjárkreppunni, og hvernig úr henni skuli ráðið? Hefir hún myndað sjer nokkra svo ákveðna stefnu um viðskiftamálin, að hún geti sagt: Þetta er jeg viss um, að er besta leiðin, og jeg verð ekki foringi fararinnar, sje önnur leið farin? Svona mætti halda áfram að telja, og altaf sama svarið: Nei, eiginlega ekki. Hún heldur fram þessu og hinu, en festan er sú, að jafnskjótt og móti er andað, hvort heldur af bakarafjelagi bæjarins, eða efri deild Alþingis, eða viðskiftanefnd, þá legst hún flöt og segir: Farið þið með þetta eins og ykkur lystir, við leggjum enga beina áherslu á þetta. Og meira að segja, hún lýsir yfir því, þegar eitt höfuð-„principspursmál“ hennar er svæft með rökstuddri dagskrá: Þetta var, sem við einmitt vildum helst. Hæstv. fjrh. (M. G.) má sanna það með hvaða prótokolli sem hann vill, að stjórnin hafi verið búin að samþykkja það áður að sætta sig við þetta. Það sannar ekkert annað en það, að stjórnin hafi verið búin að samþykkja að vera stefnulaus í þessu sem öðru. Og nú síðast kemur þessi dagskrá, sem hv. 3. þm. Reykv. (J. Þ.) bar fram og beinlínis byggist á því, að stjórnin snúist nú í hring í flestum hinum svo kölluðu áhugamálum sínum, og haldi með því fylgi þess vitanlega meiri hluta, sem er á móti þeim.
Hvernig eiga menn þá að skiftast í hreina flokka um slíka stjórn? Enginn flokkur getur fylgt henni, því að óvissan er svo mikil um það, hvar hún kunni nú næst að bera niður. Og enginn flokkur verður heldur eindregið á móti henni, vegna þess sama. Altaf einhverjar sálir í hverjum flokki, sem vona, að á morgun ef til vill verði hún með þessu eða hinu áhugamáli þeirra. En þeir kannske of fáir, sem hafa þá óbeit á sjálfu stefnuleysinu, að þeir vilji fyrir það telja stjórnina óhæfa. En jeg tel þetta eitt af stóru atriðunum. Það er betri jafnvel ill stefna en engin. Því það mun sannast, að komi aðeins sú stjórn, sem veit hvað hún vill og er einráðin í að leiða hugsjónir sínar í framkvæmd, hún fær þegar hreinar línur með eða móti, og sje stefnan, sem hún tekur, óheppileg, þá er altaf tangarhaldið á henni, og þá geta menn óhræddir gefið henni brottfararpassa upp á það, að menn vita bæði, hvað þeir hreppa og hverju þeir sleppa, í stað þess, að nú vita menn eiginlega hvorugt. Stjórn með ákveðna stefnu skapar hreinar línur í þinginu, og hreinar línur í þinginu færast þegar í stað út um bygðir landsins. Jeg tel þetta stórt atriði, og jeg vantreysti núverandi stjórn algerlega að koma þessu í rjett horf, eftir þeirri reynslu, sem fengin er um stefnufestu hennar og stefnumið.
Jeg vil heldur hliðra mjer hjá að tala um það, sem búið er margtaka til meðferðar hjer, en hlýtur að ráða mjög miklu um mitt atkvæði í þessu sambandi. En þó verð jeg aðeins að koma að því, að stjórnin hefir látið undir höfuð leggjast að afla landinu lánsfjár til þess, sem kallað hefir að og kallar að, hvort sem hún nú heldur studdi að því, að bankarnir tækju það eða tæki það sjálf, og fæli Landsbankanum að ráðstafa, eins og þörfin krefði.
Það hafa nú, auk fjármálaráðherra, risið hjer upp fjármálaspekingar, sem hafa lýst yfir því, að þetta aðgerðaleysi stjórnarinnar hafi verið hið eina rjetta.
Hv. 2. þm. Húnv. (Þór. J.) sýndist helst vilja leiða að því óyggjandi rök, að allir atvinnuvegir vorir væru nú og yrðu reknir með tapi. Þeim mætti því ekki lána, og þeir yrðu því að hætta. Íslandsbanki væri að springa á þeim, og hvað ætti þá ríkissjóður að gera í þá kássu? Mikið rjett. En hvað tekur þá við? Hvernig eiginlega lítur hún út, myndin af því íslenska ríki, þegar aðalatvinnuvegir þjóðarinnar eru stansaðir?
Hv. 3. þm. Reykv. (J. Þ.) tók í þennan sama streng, nema hvað hann útfærði þetta mál enn þá meira.
Hann sagði, að það hefði ekki verið þörf að taka lán; það þyrfti alt annað, og það var „að draga saman seglin“. Hann átti einmitt við það, sem stjórn vor stefnir hröðum fetum að með ráðleysi sínu: Að svo og svo mikið af dýrustu og dýrmætustu framleiðslutækjum þjóðarinnar fari úr hennar vörslum, og einu vopnin, sem hún vonast eftir að geta barist með til sigurs í þessari voðaorustu við fjárkreppu og erfiðleika, verða slegin úr höndum hennar. Landbúnaðurinn á að hjakka í sama farinu, sem nú er farið að verða svo þröngt, að sveitirnar strjálast óðum, og sjávarútvegurinn á að færast aftur í gamla fleytuformið. Þetta er átt við með því að draga seglin saman, og þetta á að vera lausnin úr vandræðunum.
Þá var sami þm. (J. Þ.) að tala um, að ekki þyrfti að taka lán, heldur þyrfti framleiðslukostnaðurinn að lækka. Það væri nú fróðlegt að vita, hvernig á að lækka framleiðslukostnaðinn, nema einmitt með talsverðum peningaráðum. Framleiðslukostnaðurinn minkar ekki, nema vörur fáist af útlendum markaði ódýrari. En til þess er ekki nóg að afnema viðskiftahöftin, það þarf líka að hafa til þá peninga í svipinn, sem bankarnir eiga að vísa á sem borgun. Og svo er annað. Skip fara ekki af stað, eða önnur framleiðslutæki, „þó að dýrtíðin minki“, því það er ekkert drifafl í sjálfu sjer. Lækkandi framleiðslukostnaður á aðeins að gera þeim mögulegt að halda áfram, án afskaplegs halla, en drifaflið verður auðvitað að vera fje. Og er það virkilega alvara nokkurs þingmanns, að ríkisstjórnin eigi að láta það dankast, hvort bankarnir geta haldið áfram að fleyta höfuðatvinnuvegum landsins áfram, eða ekki. Jeg veit ekki hugi annara þingmanna, en jeg fylgi eigi þeirri stjórn, sem hefir haft þá reglu, og ætlar að hafa þá reglu.
Hitt er annað mál, að mjer dettur ekki í hug, að landsstjórnin og ríkissjóður fari að taka að sjer þá, sem þegar eru búnir að kollsigla sig. Enda þótt það sje oft og einatt, að enga vitfirringa þurfi til þess, eins og menn hafa jafnvel látið sjer um munn fara. Að taka að sjer slík fyrirtæki væri ofraun ríkissjóði og ekki hans meðfæri. Að þessu leyti mætti segja, að seglin mundu færast saman, en það á ekki að vera nein regla, og getur aldrei orðið neitt bjargráð. Það er aðeins slys og ógæfa, sem ekki verður með öllu siglt fram hjá.
Jeg skal nú ekki tína stórum fleira til, enda þótt jeg geti sagt, að af nógu sje að taka.
Jeg fjekk tækifæri til að tala hjer um daginn um framkvæmdir stjórnarinnar í landhelgisvarnamálinu eða strandvarnamálinu, sem sumir kalla, og skal jeg ekki endurtaka það.
Mönnum munu vera minnisstæð svör hæstv. forsrh. (J. M.), þegar hann, í stað þess að sýna, að vilji þingsins 1919 og 1920 hefði verið framkvæmdur, gerði ekki annað en snúa út úr einstöku orði í ræðu minni, orðum, sem hann þó bæði sleit úr sambandi, rangfærði og misskildi. Og þetta átti þing og þjóð að taka gilt í því máli. Hefði hann sýnt sama vilja að framfylgja vilja þingsins, eins og kom fram í því að rangfæra orð mín, þá væri nú landhelgisvörnunum öðruvísi komið en er, og ef við hefðum haft yfirleitt í broddi farar meira af einlægum vilja og framkvæmdalöngun, jafnvel þó að útúrsnúningaskarpleikinn hefði verið ögn minni, þá værum við betur komnir.
Hæstv. atvrh. (P. J.) mintist á hjer á dögunum, í sambandi við hrossasölu stjórnarinnar, að flutt hefðu verið upp kol með skipunum, og fullyrti, að það hefði að minsta kosti ekki orðið til þess að spilla hrossasölunni. En hann tekur það ekki með í reikninginn, að þeir, sem hafa keypt kolin, hafa orðið að greiða ærið háan skatt fyrir hrossaeigendur.
Hæstv. fjrh. (M. G.) afsakaði Íslandsbanka. Hann hefði ekki getað yfirfært, og þá hafi hann verið löglega afsakaður. Atvinnumálaráðherra (P. J.) tók undir. Já, svo nærri gekk stjórnin, að bankinn gaf út „tjekk“, sem ekki var „honoreraður“.
Það var talað hjer um „tragikomedíu“ í sambandi við vantraustið, og má segja, að vörn stjórnarinnar sje öll snúin upp í „tragikomedíu“. Hugsið þið ykkur stjórnina, þegar hún kreistir út úr Íslandsbanka þennan andvana fædda „tjekka“
Svona má halda áfram, en jeg ætla ekki að gera það að svo komnu.
Jeg vil svo loks minnast rjett aðeins á þessa allra nýjustu dagskrá, sem hv. 3. þm. Reykv. (J. Þ.) hefir borið fram. Hann hneykslaðist ákaflega á dagskrá 1. þm. Rang. (Gunn. S.), og talaði um brot á þinglegu velsæmi. En jeg ætla mjer nú ekki að fara neitt að verja hann hjer.
En jeg vil aðeins benda á það, að hv. þm. (J. Þ.) hefði þá helst ekki átt að svara með því að leggja heilt orustuplan gegn þinglegu velsæmi, eins og að skora á þingmenn að neita að greiða atkv., og annað slíkt. það er bara fantabragð á móti hrekk.
Annars finst mjer þessi dagskrá sanna átakanlega það, sem spáð var um þennan hv. þm. (J. Þ.) um kosningamar hjer í Reykjavík síðast. Við, sem heima eigum í Reykjavík, munum eftir þeim dæmalausa feluleik, sem þessi hv. þm. (J. Þ.) tók þátt í fyrir kosningar. Þá var hann eltur úr einu skotinu í annað, með stjórn eða móti stjórn, aldrei víst. Og nú sannast þetta sama, og kemur engum á óvart, að minsta kosti ekki mjer. Nú amast auðvitað enginn við því; hann má auðvitað þjóna eðli sínu um afstöðu til stjórnarinnar, eins og hann vill. En hinu er ástæða til að amast við, að menn vilja ekki, í slíkum málum sem þessum, segja skoðun sína skýrt og afdráttarlaust, því þessi dagskrá er ekki annað en tilraun til að skjóta sjer undan, og er hún því ekkert annað en argasta skálkaskjól.
Dagskráin segir, að ekki sje hægt að greiða nú atkvæði um traust eða vantraust til núverandi stjórnar, því þm. sjeu ekki búnir að taka afstöðu til þeirra höfuðmála, sem liggja fyrir löggjafarvaldinu frá stjórninni. Jeg held, að það væri erfitt, jafnvel með góðum vilja, að búa til öllu meira vanhugsað skjal en þetta, og jeg vil segja, að þá væri gengið vel nærri þingsómanum, ef menn vildu heldur gleypa í sig þessa slepju en segja afdráttarlaust vilja sinn.
Fyrst og fremst má nú telja alla þá, sem hafa verið ráðnir með stjórninni og móti þegar í þingbyrjun, bygt á því, sem hún hafði aðhafst. Enginn þessara manna getur greitt dagskránni atkvæði, og jeg er ekki í neinum vafa um, að þetta er langsamlega meiri hluti hv. þm., og hv. tillögumaður (J. Þ. sjálfur. Þá eru eftir þeir fáu, sem ekki hafa verið búnir að ráða við sig, hvort þessi stjórn væri heppileg eða ekki. Þá fá þeir þegar í þingbyrjun til leiðbeiningar öll lagafrv. stjórnarinnar. Stjórnin er búin að segja sína skoðun í þessum málum. Og það er enginn vafi á, að talsverður hluti þeirra manna hefir ráðið með sjer afstöðu sína til stjórnarinnar, og geta því ekki heldur greitt atkv. með dagskránni. Þá eru aðeins þeir, sem ætla að bíða eftir því, að nefndir segi álit sitt um þessi mál.
Til þess að geta greitt dagskránni atkvæði þarf því ekki aðeins skoðunarleysi á stjórninni fram að þessu, heldur líka skoðunarleysi á öllum þeim stefnum í löggjöf, sem koma fram í frumvörpum stjórnarinnar. í hópi þessara húsviltu sauða vill nú hv. 3. þm. Reykv. (J. Þ.) telja sig. Ef hann vildi ekki láta telja sig þar, þá er komið nokkuð það sama og hjá hv. 1. þm. Rang. (Gunn. S.), nema hann ætli að greiða atkvæði á móti sinni till., og þá er það alveg það sama.
Lítum þá á frumvörpin. Stjórnin leggur fram frv. um einokun á kornvöru, einokun á tóbaki og áfengi, einokun á lyfjum.
Nú var það eitt af því fáa, sem fjekst að vita um afstöðu hans (J. Þ.), að hann lýsti yfir því, að hann væri á móti einokun í nokkurri mynd, og mundi ekki styðja þá stjórn, er hjeldi slíku fram. Jeg efast ekki um, að hann meinti það þá. En nú, þegar stjórnin er að leggja fram þessi frv., veit hann ekki, hvort hann á að vera á móti stjórninni eða ekki.
Hv. þm. (J. Þ.) hefir lýst yfir, að hann vildi afnema viðskiftahömlurnar. Bæði fjrh. (M. G.) og atvrh. (P. J.) vörðu af krafti miklum í upphafi þingsins viðskiftahömlur og alt það dót. En samt veit hv. þm. (J. Þ.) ekki, hvort hann er með þeim eða móti.
Hv. þm. (J. Þ.) hefir fyrir löngu lýst skýrt afstöðu sinni til allra þessara mála, þvert á móti skoðunum ráðherranna. En samt veit hann ekkert um afstöðu sína í þessu, og getur því ekki greitt vantraustsyfirlýsingunni atkv. sitt. í vatnamálunum hefir stjórnin bygt á því „principinu“, sem einmitt hv. þm. (J. Þ.) var á móti í fossanefndinni. En samt veit hann ekki nú um afstöðu sína til þeirra mála, sem stjórnin leggur fyrir þingið, og getur af þessum ástæðum ekki tekið afstöðu til trausts- eða vantraustsyfirlýsingar. Þessu trúir bara enginn lifandi maður. Það vita allir, að þetta er ekkert annað en skollaleikurinn gamli, ábyrgðarlaus stjórn og ábyrgðarlaust þing; það er „idealið“. Glundroðinn lifi! Eða kann ske þessi dagskrá sje öðrum ætluð; þm. (J. Þ.) sje sjálfur búinn að taka afstöðu til stjórnarinnar, en hann ætli þetta ílát þeim, sem veikir sjeu. En þá lendir bara í sama, sem hann var að atyrða 1. þm. Rang. (Gunn. S.) fyrir, að hann verður að greiða atkv. á móti eigin till., eða, sem verra er, með tillögunni en á móti sannfæringunni. Og í því lendir. Það er alveg sama, hvernig hann spriklar innan í þessum poka, sem hann hefir saumað utan um sig. Yfirleitt, eins og jeg sagði áðan, mætti það æra óstöðugan að elta ólar við að sýna, hve frábærlega vanhugsaður afspringur þessi dagskrá er. Og hverjum er hún svo að gagni? Ekki þjóðinni, sem þyrfti að fá að vita skýra afstöðu fulltrúa sinna, og það mun beðið með óþreyju eftir því úti um land, að fá að vita, hvort þingið vill styðja stjórnina, draslast með hana, eða fela öðrum forystu. Ekki gagnar það Alþingi sem stofnun, eða þingræðinu, sem með þessu er traðkað niður, til þess að hylja óheilindi sumra fulltrúanna. Ekki heldur vinnubrögðum Alþingis, því ekki flýtir hún fyrir, þar sem þessi dagskrá gerir beint ráð fyrir, áð þetta þvarg verði endurtekið, þegar þingmenn eru búnir að skoða huga sinn um stjórnarfrv. Forsrh. (J. M.) sagði líka, að hún hefði tafið fyrir þingstörfum. Jeg hefi ekki orðið var við hið minsta hik, þegar menn hafa gert upp við sig, hvernig þeim er innan brjósts.
Ekki er það heldur, rjett á litið, stjórninni að gagni, nema það sje hennar höfuðáhugamál að hanga með einhverju móti sem lengst. En annars hlyti þetta að vera versta bragð, sem hverri góðri stjórn væri gert, að neita henni um að fá að vita, hvort hún hafi þingmeiri hluta, hvort hún sje þingræðisstjórn eða ekki.
Stjórnin getur nú sýnt með afstöðu sinni til þessarar dagskrár, hvort hún kærir sig yfirleitt nokkuð um að vera þingræðisstjórn eða ekki. Það eina, sem frá stjórninni hefir heyrst, er yfirlýsing hæstv. atvrh. (P. J.) um, að hann ætli að greiða atkv. á móti vantraustsyfirlýsingunni.
Þá voru það örfá orð til kollega míns, hv. þm. N.-Ísf. (S. St.). Hann talaði um, að stjórninni væri borið alt á brýn; henni væri kent um síldarsöluna, að hún seldist ekki nema svo lágt. Og henni væri kent um togaravandræðin.
Það er nú ýmislegt, sem henni er kent um, en hv. þm. (S. St.) varði hana líka fyrir því, sem henni er ekki kent um.
Það er auðvitað, að ráðstafanir stjórnarinnar geta haft ótrúlegar afleiðingar, líkt og þegar herskipin voru að skjóta á vígin við Dardanellasund, þá lækkaði hveitið í Ameríku, en þegar þau fóru frá, þá hækkaði það. Ræða hv. þm. (S. St.) gekk út á það að verja stjórnina, og gerði hann það eins og hann væri að verja sakamann eða verja gerræði. Gerði hann það vel og tókst það vel, eins og ekki var furða, því enginn hefir komið með neinar slíkar sakamálakærur á hæstv. stjórn. Jeg skyldi taka að mjer að verja stjórnina fyrir þessum sökum og sanna, að hún hafi ekki drýgt neina þá glæpi, sem hv. þm. (S. St.) var að verja hana fyrir.
Hv. þm. (S. St.) mintist á síldarsöluna 1918, að samningarnir hefðu verið gerðir fyrir ráðstöfun stjórnarinnar.
En þessi sala var ákaflega einföld, en ýmsum þótti hún dýr, og andvirði síldarinnar koma seint. Er engin sönnun fyrir því, að hún hefði ekki getað tekist þá sæmilega í höndum einstaklinga.
Þá kem jeg að togurunum. Hv. þm. (S. St.) og hv. þm. Borgf. (P. O.) sögðu, að það væri ekki stjórninni að kenna, að togararnir væru dýrt keyptir. (S. St.: Þetta er misskilningur). En stjórnin eggjaði að nokkru leyti til togarakaupanna, með því að halda andvirði togaranna, nema það væri notað til skipakaupa, og neyddi þá því til að kaupa togara, þó að dýrir væru.
Hann sagði, að atvinnurekendur væru nú sjálfir búnir að sjá það, að útvegurinn gæti ekki gengið nema með tapi, — það er að segja ekki nú, — en ef dýrtíðin minkar, munu togararnir geta gengið, og standa þá betur að vígi, og það kemur engum til hugar, að þeir fari að sökkva sjer í botnlaust fen.
En við skyldum sjá, ef viðskiftahömlurnar væru ekki, hvort hann gæti ekki gengið, og hvort það yrði þá með hangandi hendi.
Mjer hafa fundist umr. snúast mest um ágreining milli stjórnarinnar og stjórnarandstæðinga um það, hvort ætti að taka lán eða ekki taka lán. 2. þm. Húnv. (Þór. J.), þm. N.-Ísf. (S. St.), þm. Ísaf. (J. A. J.), og 3. þm. Reykv. (J. Þ.), og þeir hinir, sem eru með stjórninni, hafa yfirleitt með hjartnæmum og auðmeltum orðum ráðið frá lántökum, af því, að lán þurfi að borga, og það er engu líkara en þeir haldi, að það, að lán þurfi að borga, sje einhver spánnýr sannleikur, sem enginn hafi þekt fyr en nú, er þeir fundu það upp. En það er ekki gott að komast hjá því að taka lán, nema fyrir þá, sem hafa alla vasa fulla af peningum, og ausa þeim út.
Hvernig er svo sem alt viðskiftalíf bygt upp? Ef altaf væri sparað og aldrei tekið lán? Hvernig væri um útgerð, landbúnað, og hvaða atvinnugrein sem er?
Það er alviðurkend regla og viðurkent í hverju einasta fjelagi, að lánstraust sje allra peninga virði, og mikilsvert að spilla því ekki. Þetta er því hreinasta grýla, og hv. þm. ættu þá að sýna fram á aðra leið, ef ekki á að taka lánsfje, annaðhvort fengið eða ófengið.
Það er þess vegna eiginlega barist um aðgerðaleysi í þeim vandamálum, sem eru fyrir hendi, eða frjálsmannlegar athafnir, bygðar á trú á framtíð landsins. Í þeim flokki, sem slíkt vill gera, vil jeg vera, og því mun jeg greiða mitt atkv. með vantraustsyfirlýsingunni.