09.03.1921
Neðri deild: 18. fundur, 33. löggjafarþing.
Sjá dálk 635 í D-deild Alþingistíðinda. (3879)
62. mál, framkvæmdir í landhelgisgæslumálinu
Fjármálaráðherra (M. G.):
Jeg ætla að leyfa mjer að segja örfá orð út af þessari fyrirspurn, þótt jeg hafi í sjálfu sjer litlu við að bæta það, sem hæstv. forsrh. (J. M.) svaraði hv. fyrirspyrjanda (P. O.). Jeg vil þó geta eins atriðis, af því mjer heyrðist hv. þm. (P. O.) fara rangt með það og segja, að tillag ríkissjóðs í landhelgissjóðinn væri 5000 kr. á ári, en það er 20,000 kr., samkv. lögunum nr. 68, 1915, og virðist svo, sem honum hafi sjest yfir þau lög.
Jeg get ekki heldur stilt mig um að benda enn á það, hvað því olli, að strandvarnaskipið annað hjelt svo mikið kyrru fyrir fyrri part sumars í fyrra. Það lítur náttúrlega ekki vel út, þegar hv. þm. Borgf. (P. O.) segir, að skipið hafi verið bundið hjer í báða enda við hafnargarðinn vikum saman, enda er þetta nokkuð ýkt. En það er játað, að það lá hjer mikið kyrt, og af hverju? Jú, það var af því, að stjórnin hafði orðið að fá að láni kol skipsins til þess meðal annars að geta sent Sterling kringum land, til þess að forða Norðurlandi frá fjárfelli. Það sannast því hjer, sem oftar, að hálfsögð saga er litlu betri en ósannindi.
Hv. 1. þm. Rang. (Gunn. S.) þarf jeg að svara nokkrum orðum, því hann fór geistur mjög og rasandi. Kvað hann stjórnina hafa drepið sjálfstæðistillögur þingsins, og mjer skildist hann jafnvel álíta, að hún hefði haft þjóðarsómann að verslunarvöru. Rök færði hann reyndar engin fyrir þessu önnur en þau, að stjórnin hefði eigi leigt Vestmannaeyjaskipið „Þór“. En jeg fullyrði, að það hafi aldrei verið samþykt hjer á þingi, að stjórnin skyldi gera þetta. Það kom einhver till. fram á aukaþinginu í fyrra um styrk til þessa báts, en sú till. lognaðist út af og mun aldrei hafa komið til atkvæða. Þetta skip er, eftir upplýsingum fróðra manna í þeim efnum, ekki hæft til strandgæslu. Það er gamall botnvörpungur og miklu seinni en þeir botnvörpungar, sem nú tíðkast. Vopnlaus er hann auðvitað, svo að hvaða botnvörpungur sem er getur farið allra sinna ferða fyrir honum. Jeg er fyrir mitt leyti ekki í efa um það, að Vestmannaeyingar hafa á síðastliðnu þingi farið þess á flot að fá styrk til að reka útgerð þessa skips, og það, að áðurnefnd till. lognaðist út af, er mjer næg sönnun þess, að þessi málaleitun hafði eigi byr hjá þinginu, sjerstaklega ekki sjávarútvegsnefndum, því það er vissulega ekki vani að fylgja lint fram hjer i þingi málefnum Vestmannaeyinga. Af umræðunum á aukaþinginu í fyrra kemur það líka skýrt í ljós, að það var alls ekki tilgangurinn að leigja neitt skip til strandvarna síðastliðið ár, ef Danir hefðu hjer tvö skip, og það er nokkuð undarlegt, ef nú á að grýta stjórnina fyrir að hafa í þessu farið að vilja þingsins. Ef nokkuð er hæft í ummælum hv. 1. þm. Rang. (Gunn. S.) um verslun með þjóðarsómann, sem jeg ætla, eins og hverri annari fjarstæðu, þá hefir Alþingi sjálft gert þá verslun, og þar á meðal hv. þm. (Gunn. S.) sjálfur, því hann var því samþykkur að láta sjer nægja strandgæslu Dana, og það þótt hæstv. forsrh. (J. M.) tæki það fram þá, að búast mætti við, vegna kolaleysis, að strandgæslan yrði ekki í því lagi, sem ella mætti búast við. Vísa má um þetta til Alþt. 1920, B., dálk 427. Með þessu er það sannað, að síðasta aukaþing ætlaðist ekki til, að skip Vestmannaeyinganna yrði leigt til strandvarna. En hefði skip verið leigt til þessa, og þetta skip verið fært til þess, hefði ekkert verið á móti því að leigja að, að öðru jöfnu.
Hv. 1. þm. Rang. (Gunn. S.) áleit, að hjer dygði ekki að horfa í peningana, og það má vera, að hann þurfi þess ekki. En jeg tel mjer skylt að líta á þá. Jeg tel mjer skylt að reyna að sporna við því, að stórkostlegar fjárhæðir sjeu teknar úr vasa þjóðarinnar á slíkum tímum, sem nú standa yfir, ef nokkur möguleiki er á því að losna við það. Og jeg vil standa eða falla með þeirri stefnu.
Í fyrra gekk þingið inn á að reyna tilboð Dana, en reynslan varð ekki fullnægjandi vegna kolaskorts. Er það þá goðgá af stjórninni, að hún hefir sagt fyrir sitt leyti, að hún, með vissum skilyrðum, vildi reyna þetta fyrirkomulag til hlítar, sem sjálft Alþingi hefir samþykt? Það er svo sem ekki svo, að stjórnin hafi bundið Alþingi. Nei, því er frjálst að gera það, sem það vill, en sína skoðun dregur stjórnin ekki dul á.
Mjer skildist á sama hv. þm. (Gunn. S.), að stjórnin hefði gert hreint fyrir sínum dyrum, ef hún hefði leigt Þór til strandvarna. Þá hefði alt verið gott. Jeg veit nú ekki, hvort hv. þm. Borgf. (P. O.) vill samþykkja þetta. Það þykir ef til vill ekki viðeigandi að gera fyrirspurn um það til hans, en gaman hefði jeg af því, ef hann vildi svara því.
Jeg læt mjer fyrir mitt leyti í ljettu rúmi liggja, hverjar hvatir sagt verður að liggi til grundvallar fyrir afstöðu minni til þessa máls. Jeg veit, að ýmsir muni segja, að fjárhagurinn sje ekki nægilegur til afsökunar, en ekkert annað hefir þó fyrir mjer vakað, og læt jeg mjer í ljettu rúmi liggja, hversu margir trúa því. Jeg hefi áður, á einkafundi, skýrt frá viðræðum mínum um þetta mál við stjórnarforseta Dana, og sje ekki ástæðu til að taka það upp hjer.
Hv. þm. Rang. (Gunn. S.) spurði, hvernig á því stæði, að Danir vildu auka hjer strandgæsluna, og gaf í skyn, að einasta ástæðan til þess mundi vera sú, að þeir vildu láta Dannebrog blakta hjer við land. Sjerlega vingjarnleg getur þessi tilgáta varla talist, og vera má, að hv. þm. (Gunn. S.) sje mjer það vitrari, að hann viti inn í hugskot manna. En það veit jeg, að þeir telja þetta eigi sem ástæðu. Flotamálaráðuneytið heldur því fram, að það sje mjög góður æfingaskóli fyrir yfirmenn og undirmenn að gegna hjer landhelgisvörnum, og vill gjarnan hafa þær á hendi þess vegna, enda þurfa skipin hvort sem er að gerast út til að æfa skipshöfnina, en af þessu leiðir, að strandgæslan er þeim margfalt ódýrari en hún mundi verða oss. Þá ber og á það að líta, að bæði Danir og Færeyingar hafa rjett til að veiða hjer í landhelgi, og er það ekki nema eðlilegur hlutur, að Danir borgi þetta með strandgæslu. Jeg lít því ekki á þetta sem neina gjöf í sjálfu sjer, enda þykist jeg geta fullyrt, að engum, nema ef til vill flotamálaráðuneytinu og sjóliðsforingjunum, sje þetta kappsmál. Að minsta kosti sögðu lögjafnaðarmennirnir dönsku það í sumar, enda má ráða það af líkum. Jeg vil fyrir mitt leyti reyna eitt ár enn, hvernig fer um strandgæslu Dana, og dæma svo eftir því. Jeg veit, að strandvarnarskip kostar okkur, eins og nú er, ekki undir hálfri miljón á ári, sennilega 3/4 milj., og mjer ofbýður að bæta þessu ofan á önnur gjöld og sje ekki, hvar taka á tekjurnar.
Mjer þykir rjett að taka það fram hjer, að jeg skildi ekki ræðu hv. þm. Borgf. (P. O.) þannig, að hann ávítaði stjórnina fyrir að hafa ekki keypt eða leigt skip, og segir hann til, ef ekki er rjett skilið.
Hv. þm. Rang. (Gunn. S.) sagði, að björgunarskipið borgaði sig fyrir Vestmannaeyjar, vegna þess, að þeir fengju svo miklu meiri fisk fyrir gæslu þess. En í grein, sem nýlega hefir birtst hjer í blaði nokkru frá Vestmannaeying, stendur þessi klausa: En eitt er alveg víst, og það er: fáist ekki nægur styrkur úr ríkissjóði til útgerðar skipsin: framvegis, þá verður það að hætta. Þetta sýnist mjer ekki koma vel heim því að með hinum aukna fiski ætti að vera hægt að borga útgerðarkostnaðinn og stinga svo afganginum í sinn eigin vasa. Og eftir undangengnum kröfum veit jeg, hversu hár þessi styrkur á að vera, sem sje 300 þús. kr. á ári.
Þá kem jeg að hv. þm. Dala. (B. J.) Hann klifaði stöðugt á því, að óhlýt væri vilja þingsins 1919, og það er satt En hvers vegna er honum óhlýtt? Það er af því, að á milli kemur vilji þingsins 1920.
Þýsku tilboðin, sem hv. þm. (B. J. talaði um, hefi jeg ekki sjeð, en sjálfu segist hann hafa farið með þau til sjávarútvegsnefndar, en hún hefir þá ekki tekið þau til greina, og virðist varla sanngjarnt að hengja stjórnina fyrir það, sem einhver nefnd hefir gert án þess að hún vissi um.
Enn fremur talaði hv. þm. (B. J. mikið um brjef eitt frá stjórninni til útgerðarmanna Þórs í Vestmannaeyjum og loforð, sem í því væri falið, en síða hefði verið brigðað. Jeg veit nú, hvaða brjef hv. þm. (B. J.) mun eiga við, því það mun vera eina brjefið, sem um málið hefir farið milli stjórnarinnar og Þórs-fjelagsins. Sama skoðunin á þess brjefi hefir einnig komið fram skýlaus í blöðum hjer, og til þess að leiðrjetta allan þann misskilning og dylgjur, sem þyrlað hefir verið upp um þetta brjef þykir mjer rjett að lesa það hjer orðrjett:
Reykjavík, 16. apríl 1920.
Í brjefi, dags. 28. f. m., hefir hin háttvirta stjórn Björgunarfjelags Vestmannaeyja farið þess á leit við stjórnarráðið, að það annað hvort veitti fjelaginu 25,000 kr. styrk á mánuði til að halda úti björgunarskipinu „Þór“, eða að landsstjórnin taki, fyrir hönd ríkissjóðs, skipið á leigu með þeim skilmálum, að ríkissjóður greiði allan útgerðarkostnað skipsins, en verði aftur á móti aðnjótandi þeirra tekna, sem það kynni að afla, beinlínis eða óbeinlínis.
Út af þessu er stjórnarnefndinni hjer með tjáð, að stjórnarráðið sjer sjer eigi fært, eftir því sem atvik liggja til, hvorki að leigja skipið á þann hátt, sem áður er greint, nje veita hinn umbeðna styrk til útgerðarinnar. En hins vegar skal það tekið fram, að ef leigð verða í sumar eitt eða fleiri skip til lögreglueftirlits um síldveiðatímann, mun stjórnarráðið, að öðru jöfnu, vera fúst á að leigja skipið, ef samningar nást um skilmálana og eigi verða örðugleikar á, t. d. vegna kolaeklu, að hafa gufuskip til tjeðs eftirlits.
Ef um það yrði að ræða að öðru leyti að nota skipið í þarfir ríkissjóðs, verður um slíka notkun að fara eftir samningi í hvert skifti.“ þetta brjef talar nú svo ljóst, að engu þarf við það að bæta, og munu menn nú sjá, að hjer hefir ekkert loforð verið brigðað, af þeirri einföldu ástæðu, að ekkert loforð hefir verið gefið. Málaleitun fjelagsins var þvert á móti neitað, að öðru leyti en því, að lofað var að taka Þór, að öðru jöfnu, um síldveiðatímann, ef nokkurt gufuskip yrði leigt á annað borð. En nú var alls ekkert skip leigt, því gæsla Beskytterens þótti nægileg, enda komu engar kvartanir fram yfir henni, heldur þvert á móti fremur ánægja. Alt tal hv. þm. Dala.(B. J.) um brigðuð loforð eru þess vegna staðlausustafir.
Hv. þm. (B. J.) hrósaði „Þór“ mikið. Jeg skal ekkert um þau ummæli segja, en hitt veit jeg, að skipið er of seint í förum, og er það eitt út af fyrir sig nóg til þess, að það dugir ekki, jafnvel þótt það sje í „fyrsta klassa með stjörnum kryds og þvers“, eins og hv. þm. (B. J.) gaf í skyn.
Annars er það undarlegt í afstöðu hv. þm. Dala. (B. J.), að hann er í öðru orðinu að tala um það, að leigja hefði átt Þór, en í hinu, að eitt skip sje hvergi nærri nóg; þau þurfi að vera mörg og góð. í sambandi við þetta gat hv. þm. (B. J.) þess, að nota hefði mátt skipið sem skólaskip, og má það vel vera. En aldrei mun sú tillaga hafa komið í mikil hámæli áður, og fáir gert ráð fyrir því, og þess vegna ekki ástæða til þess að ámæla stjórninni fyrir það atriði.
Loks sagði svo hv. þm. (B. J.), að stjórnin mundi „ekki græða“ á þessu máli. Það hefir heldur aldrei verið ætlunin. Hitt hefir verið ætlunin, að halda fram því, sem stjórnin vissi sanngjarnast og rjettast í málinu, og það hefir stjórnin gert og mun gera, hvernig sem þýtur í hv. þm. Dala. (B. J.), og það einnig þótt hann ögri með orðum í dag og gerðum á morgun, eins og hann kvað að orði. Þar er stjórnin óhrædd.
Cui bono? spurði svo hv. þm. (B. J.). Hver hefir gott af þessu? Og hann var ekki lengi að svara sjálfum sjer: Enginn, nema stjórnin, auðvitað, hún er svona mikill föðurlandsvinur, að hún þolir ekki að missa danska fánann úr landhelginni. Þetta er ástæða, sem menn láta sjer sæma að bera fram á löggjafarþingi þjóðarinnar. En jeg verð að segja fyrir mig, að svona „argument“ fyrirlít jeg. Þau eru ekki til að skýra málið, heldur aðeins til þess að reyna að svívirða menn.
Að endingu sagði svo hv. þm. (B. J.) það, sem mjer finst að ekki eigi að standa ómótmælt, sem sje, að engin gleði hefði sjest hjer yfir fullveldinu. Gleðin hefir þvert á móti verið mikil. En ef til vill hefir það haft einhver áhrif á orð hv. þm. Dala. (B. J.), sem annars voru óvenjuleg frá honum um þetta mál, að honum hafi þótt anda til sín lítilli gleði yfir framkomu hans sjálfs í þessum umr. Og það er skiljanlegt.