10.03.1922
Neðri deild: 19. fundur, 34. löggjafarþing.
Sjá dálk 118 í C-deild Alþingistíðinda. (1165)
45. mál, frestun á framkvæmd laga um fræðslu barna og laga um skipun barnakennara og laun þeirra
Þórarinn Jónsson:
Það er ef til vill óþarfi af mjer að lengja hjer umr., úr því jeg er í fjvn. En jeg get ekki stilt mig um að segja nokkur orð, því að mjer hefir fundist, að umr. hjer í hv. deild hafi í raun og veru snúist um alt annað en frv., því að í frv. felst ekki annað en það að fresta framkvæmd fræðslulaganna um 1–2 ár.
Það, sem varð til þess, að jeg fylgi þessu frv., er aðallega tvent:
1) Er það öllum mönnum vitanlegt, að síðan fræðslulögin komu í gildi hefir mikil óánægja ríkt yfir þeim víða um land. Margir hafa hugsað um að koma þeim lögum í breytt og betra horf. En þau mál hafa þó ekki til þessa verið rædd svo opinberlega, að úr hafi skorið. Sumir hafa viljað færa skólaskylduna upp í 14–16 ár; öðrum hefir þótt gefast illa að kasta burtu heimilisfræðslunni og láta börn sín í hendur ýmsra kennara, sem auðvitað eru mjög misjafnir, ekki síður en aðrir menn. Mjer sýnist því sjerstaklega hentugur tími til að bera þetta frv. fram einmitt nú, áður en kennarar eru skipaðir, og fá með því frest fyrir þjóðina til þess að rannsaka og láta uppi álit sitt á fræðslumálunum.
Jeg get alls eigi skilið þær mótbárur frá andstæðingum frv., að heimilisfræðslan þurfi nú að verða verri en áður. Til hvers hafa þá þessi fræðslulög staðið um margra ára skeið, ef þau hafa orðið til þess, að ekki finnist lengur neinn maður á heimilunum, sem fær sje að leiðbeina börnum undir fermingu undir eftirliti prests, Og sjerstök ástæða sýnist vera til þess að nota prestana til þessara starfa.
Hin ástæðan er sparnaðurinn, sem af frv. leiðir. Það má gera ráð fyrir, að hann verði um 240 þús. kr., og er það ekki lítil upphæð. Og þó að þetta atriði hafi ekki af háttv. frsm. (B. J.) verið talið aðalatriðið, þá hafa þó margir nefndarmenn talið það mjög mikilsvert.
Fjvn. hefir kynt sjer betur fjárhagsástandið en flestir aðrir hv. þm. Og þegar gera má ráð fyrir, að tekjuhalli fjárlaganna verði um ½ milj. kr., þá er slíkt svo óglæsilegt, að það er ekki nema von, að menn reyni að leita í fjárlögunum, hvort ekki sje hægt að spara þar fje, sem nokkru nemi. Nú eru útgjöldin til barnafræðslunnar um 480 þús. kr., og er það mikið fje, og ekki lítilsvert, ef hægt væri að lækka þau útgjöld að stórum mun, án tilfinnanlegs tjóns fyrir landsmenn.
Jeg vil leggja áherslu á það, að frv. þetta er engin röskun á fræðslukerfi landsins; það er ekki framtíðarfyrirkomulag, heldur bráðabirgðafyrirkomulag og frestun, þangað til þjóðin segir vilja sinn um skipun þessara mála í framtíðinni.
Fyrir mjer er þetta líka aðallega sparnaðarráðstöfun.
Í frv. þessu er farið fram á það, að fje það, sem ríkissjóður leggur til bæja og kauptúna, sparist að miklu leyti, og bæirnir greiði það úr sínum eigin vasa. Þessi styrkur, sem veittur er eftir núverandi lögum, hefir komið mjög ranglátlega niður síðan lögin um laun kennara komu í gildi. Fyrst og fremst hefir hann mestmegnis lent í kaupstöðum og kauptúnum, að undanskildum þeim sveitahjeruðum, sem hafa 6 mánaða kenslu, en þau eru ekki mörg. Þetta er þess vegna fyrir sveitir þessa lands lítill skaði, því til þeirra hefir ekki gengið nema 9. hluti þess fjár, sem ríkissjóður leggur til. Þó að það hafi komið fyrir, að styrkur hafi verið veittur til annara hjeraða en þeirra, sem hafa þessa lögskipuðu 6 mánaða kenslu, þá hefir það oft sýnst vera mjög mikið handahóf. Jeg þekki tvo hreppa, sem þannig fengu styrk, og mjer er óhætt að segja, að aldrei hafi verið verri kensla í öðrum hreppnum en það ár, sem hann fjekk styrkinn; þá var hún gersamlega ómöguleg. Menn eru hjer mikið að tala um ágæti þess fyrirkomulags, sem nú er, og um það, að skólarnir sjeu góðir. Jeg hygg, að alt annað yrði uppi á teningnum hjá þessum mönnum, ef þeir kyntu sjer skólafyrirkomulagið í sveitunum. Jeg álit, að sumstaðar hagi svo til, þar sem skólar eru, að öldungis óforsvaranlegt sje að troða börnum þar til kenslu. Við höfum að vísu læknisskoðun og læknisvottorð. En jeg legg ekki svo mikið upp úr því. Mjer finst það ekki undarlegt, þó að læknar sjeu ekki sjerlega strangir í þessum efnum, þar sem það getur varðað fræðsluhjeruðin styrk, og sveitarfjelögin leggja ærið á sig.
Það hefir verið talað um þetta fyrirkomulag, sem felst í þessu frv., eins og það ætti að vera frambúðarskipulag. En eins og jeg hefi áður tekið fram, er það alls ekki meiningin. Það er ætlast til, að það verði í svo sem 1–2 ár, meðan verið er að rannsaka ástandið og komast niður á eitthvert heppilegt frambúðarskipulag. Mjer finst það því ekki ósanngjarnt, að bæirnir greiði eitthvað til kenslunnar næstu 1–2 árin, meðan á þessu stendur. Og ef yfirstandandi tímar eru ekki heppilegir til þess að taka þetta mál til íhugunar, þá eru þeir ekki til.
Jeg er að sumu leyti sammála háttv. frsm. (B. J.), en þó ekki að öllu. Hvað snertir kennarana, þá get jeg ekki fallist á, að hjeraðsstjórnum verði gert að skyldu að útvega þeim aðra atvinnu jafngóða, eins og hann virtist halda fram. Og hygg jeg, að meiri hl. nefndarinnar sje á þeirri skoðun.
Mjer virðist því, að þessar umr. hjer hafi farið nokkuð fyrir ofan garð og neðan, og því óþarfi að halda þeim lengur áfram.