15.03.1922
Neðri deild: 23. fundur, 34. löggjafarþing.
Sjá dálk 142 í C-deild Alþingistíðinda. (1188)
45. mál, frestun á framkvæmd laga um fræðslu barna og laga um skipun barnakennara og laun þeirra
Ingólfur Bjarnarson:
Jeg á hjer brtt. á þskj. 105, og vildi jeg með fáum orðum skýra hana, og þá um leið skoðun mína á málinu yfirleitt.
Frv. eins og það upphaflega kom fram gat jeg ekki verið fylgjandi, og greiddi atkv. gegn því við 1. umr. hjer í deildinni. Fanst mjer grundvöllur sá, er það bygðist á, ófær, sjerstaklaga að því leyti, að þar með var í raun rjettri kaupstöðum og þorpum gert ómögulegt að halda uppi barnaskólum hjá sjer á svipuðum grundvelli og verið hefir, þó hins vegar væri gert ráð fyrir því í ástæðum frv., að svo mundi verða. Hefir þetta atriði verið greinilega skýrt af hv. 3. þm. Reykv. (J. Þ.), svo eigi þýðir að endurtaka það. Að öðru leyti virðist og dálítið óljóst, hvort frv. stefnir einkum að því að spara útgjöld ríkissjóðs eða hinu, að breyta fyrirkomulagi fræðslumálanna gagngert. Virðist mjer, eftir því sem fram hefir komið, að hvorttveggja þetta hafi vakað fyrir háttv. flm. frv. Treysti jeg mjer ekki til að styðja þá stefnu, er jeg nefndi síðar, eins og hún kemur fram. Álit, að hún sje of róttæk til þess, að fyrirvaralaust og undirbúningslaust megi skella henni á. Brtt. þær, sem fyrir liggja frá hv. fjvn., játa jeg að vísu, að sjeu til mikilla bóta, en þó ekki fullnægjandi.
Þá liggur hjer fyrir brtt. frá hv. 1. þm. Skagf. (M. G.), sem er í rauninni gagngerð breyting á frv. Hefir hún verið rækilega skýrð af hv. flm. till. (M. G.). Með henni eru barnafræðslulögin látin óbreytt, en kostnaðurinn af barnafræðslunni að nokkru leyti færður af ríkissjóði á sveitarsjóðina.
Er þetta fyrst og fremst ákveðin sparnaðartilraun fyrir ríkissjóð, og lít jeg svo á, að eins og ástandið er nú á þessum sviðum, sje þörfin afarbrýn, að leitað sje eftir sem flestum leiðum sem miði í þá átt, og eru víst flestir sammála um það. Og fyrir mitt leyti get jeg fallist á, að ekki sje ósanngjarnt að færa nokkuð af kostnaðinum við barnafræðsluna yfir á sveitarfjelögin, frekar en nú er, en þó að eins með því skilyrði, að ekki sjeu eins bundnar hendur fræðsluhjeraðanna um það og nú er, á hvern hátt þær sjá börnunum fyrir fræðslu, og því hefi jeg leyft mjer að koma með brtt. í þá átt, að þeim sveitarfjelögum eða skólahjeruðum sje heimiluð undanþága frá skólahaldi, sem geta sjeð börnunum fyrir fullnægjandi fræðslu á annan hátt. Skal jeg taka fram, að þar sem máske kynni að orka tvímælis, hvað meint væri með fullnægjandi fræðslu, er þar vitanlega miðað við fullnæging þeirra krafna, sem fræðslulögin ákveða. Tillagan er miðuð við þekking mína á ástandinu víða í sveitum. Er töluverð óánægja með fyrirkomulag fræðslumálanna. Kenslan kostar sveitarsjóðina ærið fje. En lágmarkskenslutíminn er í mörgum tilfellum ónógur til þess að börnin öðlist þá fræðslu, sem lögmælt er. En hinsvegar bryddir mjög alment á þeirri skoðun heimilanna, að með skólagöngunni sje ljett af þeim ábyrgðinni af kenslu barnanna, — henni varpað að mestu, ef ekki öllu, á þessa skóla, og er auðsjeð, hve affarasælt það muni vera. — Hjer er opnaður vegur til þess að reyna, hvort í mörgum fræðsluhjeruðum mætti eigi takast að örva svo og styðja heimilisfræðsluna, að hún gæti tekið að sjer hlutverk farskóla þeirra, sem nú eru, og þó að jeg viti vel, að við ýmsa örðugleika er að stríða, svo sem fólksfæð heimilanna o. m. fl., þá hefi jeg fulla trú á, að víða geti þetta fyrirkomulag fullkomlega komist til jafns við fræðslu þá, er fæst með núverandi skólahaldi, og vil enda vona, að það geti reynst vísir til þess, að heimilisfræðslan nái í framtíðinni meiri framgangi og festu hjá þjóðinni en nú er, svo hægt yrði að byggja barnafræðsluna á henni að meira eða minna leyti. Vona jeg, að hv. deild sjái sjer fært að samþykkja brtt. á þskj. 105 og fallist á, að engin hætta stafi af henni.