15.04.1922
Neðri deild: 48. fundur, 34. löggjafarþing.
Sjá dálk 301 í C-deild Alþingistíðinda. (1311)
40. mál, hæstiréttur
Frsm. meiri hl. (Jón Þorláksson):
Eins og vænta mátti, hafa mótbárurnar gegn þessu frv. ekki verið teljandi annað en endurteknar málalengingar á þeim tveim mótbárum, er jeg gat um í framsögu minni, að koma mundu fram. Hæstv. forsrh. (S. E.), hv. frsm. minni hl. (Gunn. S.) og hv. þm. Dala. (B. J.) hjeldu, með mismunandi orðalagi, sömu ræðu að efni og niðurstöðu, að viðbættum eftirmála, um óviðkomandi efni, hjá hv. þm. Dala. (B. J.). — Jeg get því verið fremur stuttorður og svarað þeim öllum í einu lagi.
Vilji menn ekki láta hæstarjettardómara eiga þingsæti, ætti það að koma fram á þann hátt, að þeir fyndu sjálfir, að það væri í ósamræmi við stöðu þeirra, og ef einhverjum dómaranum skyldi glepjast sýn um það, ættu kjósendurnir ekki að kjósa hann. En ef hvorki dómarinn nje kjósendur finna til þess, held jeg, að ekki sje rjett að svifta þá kjörgengi. Þetta mál var mikið rætt þegar stjórnarskráin var sett, og telur meiri hl. nefndarinnar rjett að láta orð stjórnarskrárinnar halda sjer óbreytt, en reyna ekki að teygja þau út yfir stærra svið en þau ná.
Það mætti færa ýmislegt því til sönnunar, að ekki sje hættulegt, að dómarar sjeu kjörgengir; meðal annars það, að það mun hjer um bil einsdæmi í stjórnarskrám ríkja, sem hafa samskonar stjórnarskipun og við, að slík ákvæði sjeu sett þar.
Annars hefir ekki verið bent á neitt með rökum til stuðnings því, að dómarar mundu verða að nokkru leyti háðari umboðsvaldinu, þó að þetta frv. yrði að lögum, og er því staðlaust að vísa í 56. gr. stjórnarskrárinnar, þar sem stendur „dómendur skera úr öllum ágreiningi um embættistakmörk yfirvalda“. Það er fjarstæða að halda, að þeir verði miður færir til þessa, þó að þeir hafi á hendi lagakenslu í háskólanum, ef þeim er jafnvel trygt, að umboðsvaldið geti ekki gert á hluta þeirra, þó að það yrði óánægt með úrskurði þeirra. En höfuðatriðið er þó það, að menn sjeu ánægðir með dóma þeirra.
Þá var það önnur fjarstæðan, sem hv. þm. Dala. (B. J.) sagði, og þarf ekki annað en hafa upp hans eigin orð, til þess að sýna það. Hann sagði, að dómendur hæstarjettar mættu ekki vera meðstarfandi við nokkra grein aðra, ef þeir ættu að vera óhlutdrægir. — Það hlýtur nú hver maður að sjá það, að þó að dómendur segi stúdentum til, er það svo fjarlægt því, að geta haft áhrif á rjettlætistilfinningu þeirra, að röksemdir sem þessar ná engri átt.
Því hefir verið hreyft af öllum, sem talað hafa á móti þessu frv. nú, háttv. þm. Dala. (B. J.), háttv. 1. þm. Rang. (Gunn. S.) og hæstv. forsrh. (S. E.), að best færi á því, að til kennarastarfsins veldust ungir menn, en til dómarastarfsins eldri menn með sem mesta lífsreynslu. Það má vel vera, að það sje óheppilegt, að ungir menn verði dómendur í hæstarjetti, en hitt er erfitt að skilja, að það geti orðið til meins við lagakensluna, þótt kennararnir hafi svo mikla lífsreynslu, að þeir teljist færir um að vera dómarar í hæstarjetti. Jeg sje enga ástæðu til, að veitingarvaldinu mundi skjótast svo, að það veldi unga menn fyrir dómara, af því að líkur væru til, að þeir yrðu góðir kennarar. Hjer yrði fyrst og fremst að líta á þann kostinn, sem gagnlegur er annari stöðunni, en nauðsynlegur hinni. Það er lífsreynslan. Enda er það vitanlegt, að hægt er að finna þá menn, sem eru í senn góðir dómarar og kennarar, en hafa þó lífsreynslu til brunns að bera.
Þá var minst á það, að nauðsynlegt væri, að lagakennarar legðu fyrir sig vísindastarfsemi, en dómarar þyrftu enga hæfileika að hafa í þá átt. Það er þessu máli alveg óviðkomandi. Það er vitanlegt, að kennararnir í lagadeildinni eru ekki vísindamenn fremur en aðrir, þannig, að vísindastarfsemi sje nokkur verulegur þáttur í starfi þeirra. Starfið er og verður kennarastarf.
Hæstv. forsrh. (S. E.), sem hefir talað gætilegast þeirra manna, sem eru frv. andvígir, hjelt ekki, að það eða brtt. við það færu í bága við stjórnarskrána. En hv. frsm. minni hl. (Gunn. S.) ljet sjer sæma að nefna eiðrof í sambandi við þetta, þannig, að þeir, sem greiddu atkv. með þessu frv., gæfu tilefni til að minnast á eiðrof, þótt hann að vísu tæki fram, að þeir brytu ekki beinlínis stjórnarskráreið sinn með því.
Jeg kann því illa, að þessi háttv. þm.(Gunn. S.) geri sig sjerstaklega út til þess að verja stjórnarskrána, af þeirri ástæðu, að af öllu því, sem hjer er hugsað, talað eða gert, hygg jeg, að ekkert gangi nær stjórnarskránni en það, að hv. 1. þm. Rang. (Gunn. S.) skuli sitja hjer. (Gunn. S.: Jeg krefst frekari skýringar á þessu). Jeg vil að eins vísa hv. þm. (Gunn. S.) á 29. gr. stjórnarskrárinnar; getur hann svo lesið sjálfur það, sem þar stendur.
Þá fer þó ólíkt betur á því, að hv. þm. Dala. (B. J.) gerist kennari um þetta efni, en hæstv. forseta er þó best trúandi til að gæta þess, sem gæta ber hjer í deildinni.
Hæstv. forsrh. (S. E.) sagði, að ánægjan með heimflutning æðsta dómstólsins væri ekki eins mikil og vænta mætti, en hjelt þó, að sá ánægjubrestur mundi ekki eiga neitt bergmál hjer í deildinni. Jeg verð nú að segja það, að það mun vera býsna alment álit, að heimflutningur hæstarjettar hafi verið tilefnislaus, og því óþarfur. Því að það er eini tilgangur hæstarjettar að dæma rjetta dóma, og það mun enginn bera brigð á, að þau skilyrði hafi verið fylt, meðan hann var í Danmörku. Jeg er því einn þeirra, sem halda því fram, að það hafi verið fljótræði og gert að ástæðulitlu, ef ekki ástæðulausu, og hefði vel mátt bíða betri athugunar.
Jeg get vel viðurkent það, að breyting slík sem þessi á löggjöfinni, hefði átt að koma frá stjórn landsins, eins og hæstv. forsrh. (S. E.) hjelt fram, en hitt skiftir þó í raun og veru meira máli, að hún komi fram undirbygð af reynslu og umhugsun frá þjóðinni. En jeg hygg, að mikið sje talað um þetta mál manna á milli og mörgum þyki ilt, að 5 menn væru að jafnlitlu verki sem þessir hæstarjettardómarar. Hefir þeim því þótt æskilegt, ef hægt væri að sameina þessi dómarastörf einhverjum öðrum störfum.
Það hefir verið talað um, að það megi spara jafnmikið og frv. fer fram á, með því að fækka hæstarjettardómurunum niður í 3. Það eru nú skiftar skoðanir um það, hvor leiðin muni vera betri, en jeg og meðnefndarmenn mínir í meiri hl. nefndarinnar litum þannig á, að tryggingin fyrir góðum dómi muni minka meira, ef dómurunum væri fækkað niður í 3, heldur en þeir hefðu á hendi lagakenslu í háskólanum. Að vísu er ekki hægt að leggja fram sannanir í þessu máli, en það munu þó flestir skilja, að nauðsyn er á því, að dómarar í hæstarjetti sjeu ekki of fáir.
Hæstv. forsrh. (S. E.) afsakaði það, að hann hefði sett hæstarjettardómara sem kennara í lögum. Frá mínu sjónarmiði er þessi afsökun óþörf, því að jeg hygg, að enginn muni halda því fram, að hann muni dæma lakari dóma á meðan hann gegnir þessari kenslu en á undan og eftir.
Þá gat hv. þm. Dala. (B. J.) þess, að þjóðin mundi ekki vilja spara fje til þess að fá óhlutdræga dóma. Það er nú enginn efi á því, að menn vildu kosta nokkru til þess, en það vantar allar sannanir fyrir því, að dómar hæstarjettar yrðu á nokkurn hátt lakari en áður, þó að þetta frv. yrði að lögum. Það hefir enginn hreyft neinu atriði í þá átt, að lakari menn mundu veljast í dómarasætin fyrir því, en rýmun dómanna getur raunverulega ekki bygst á öðru en því. En hinu munu fáir halda fram, að sömu mennirnir mundu dæma verri dóma, þó að þeir segðu stúdentum til.
Um niðurlagið á ræðu hv. þm. Dala. (B. J.) þarf jeg ekki að tala, utan um eitt atriði, þar sem hann sagði, að í frv. fælist árás á lagadeild háskólans. Það hefði að vísu staðið nær flm. en frsm. allshn. að svara þessu. En jeg þori þó að fullyrða það, að ekkert slíkt felst í frv. Jeg held naumast, að því verði haldið fram í alvöru, að óvirðulegri menn hefðu þá kensluna á hendi, ef dómararnir gerðu það, heldur en nú er, þegar þeirri reglu er fylgt að veita ungum mönnum prófessorsembætti í lögum. Jeg held þvert á móti, að það væri virðing fyrir lagadeildina, að þetta frv. yrði að lögum, og kenslan fengin í hendur jafngöfugum mönnum og hæstarjettardómurum, og drægi það þannig síst úr virðingu hennar.
Að því er snertir hið raunverulega atriði, kensluna, láðist mjer að geta þess, fyrir hönd meiri hl. allshn., að hann gerir ráð fyrir því, að ef til vill yrði að kaupa kenslu deildinni til handa, sem svaraði kenslustarfi hins elsta dómaranna, sem hann lagði til, að ekki hefði á hendi kenslu, en flm. frv. höfðu talið með til kenslunnar. En nefndinni þótti þó ekki þurfa að gera till. um það nú, vegna þess, að auðvelt væri að koma því í kring, þegar þörfin kallaði að.