21.03.1922
Neðri deild: 28. fundur, 34. löggjafarþing.
Sjá dálk 392 í C-deild Alþingistíðinda. (1417)
44. mál, afnám kennarastóls í klassískum fræðum
Forsætisráðherra (S. E.):
Háttv. 3. þm. Reykv. (J. Þ.) þótti það ógeðfelt, að ekki mætti kasta embættismönnum á gaddinn. En það er þó ekki í fyrsta sinn, sem þessu er haldið fram nú. Jeg veit ekki betur en það hafi verið algild regla hjá þjóðinni undanfarið, að veita embættismönnum biðlaun og eftirlaun, ef þeir hafa látið af embætti. Það er alt annað mál, ef embættismaðurinn sýnir sig ekki færan að gegna embætti eða brýtur eitthvað af sjer. Þá á hann enga kröfu á hendur ríkinu. Það hefir hingað til verið skoðuð siðferðileg skylda, að kasta ekki embættismönnunum á gaddinn fyrirvaralaust; má til dæmis nefna, þegar landritaraembættið var lagt niður o. s. frv.
Háttv. 3. þm. Reykv. (J. Þ.) vill láta mæla vegastjórum landssjóðs í sama mæli og embættismönnunum, þannig, að ef landið þarf ekki við allra, sem hafa unnið fyrir það áður, eigi einnig að sjá fyrir þeim. Það er nú dálítið öðru máli að gegna um þá. Verkstjórinn gerir vinnusamning við stjórnina og hann veit, hve þeir samningar ná langt, en embættismanninum er veitt staðan, og þá litið svo á, frá báðum aðiljum, að hann haldi embættinu meðan hann vill og brýtur ekki af sjer. Sje honum vikið úr embættinu að ástæðulausu, er það í rauninni samningsrof af hálfu ríkisins, og það mundi verkstjóranum ekki þykja gott heldur. Enn ber á það að líta í þessu máli, að embættismaðurinn á að baki kostnaðarmikið og langt nám. Flestir íslenskir stúdentar þurfa á námsárunum að stofna miklar skuldir, og þeir gera það aðeins í því trausti, að þeir geti borgað þær, þegar þeir sjeu komnir í embætti. Ef þeir hefðu nú enga tryggingu fyrir að halda embættinu, eru að eins tvær leiðir: Annaðhvort verður að launa embættin miklu betur eða menn hætta ella að stunda nám, því það mundi ekki borga sig, og er líklegt, að þjóðinni væri lítill hagur að því.
Jeg held engu nýju fram í þessu máli. Mín afstaða er í fullu samræmi við hinn ráðandi hugsunarhátt þjóðarinnar. Hitt er nýja leiðin, sem hv. 3. þm. Reykv. berst fyrir, og má vera, að það sjeu framtíðarinnar leiðir, þó þær eigi ekki mína samúð.
Annars vil jeg geta þess, og það er víst ekkert leyndarmál, að hv. frsm. (S. St.) hefir skotið því að mjer, að hann ætlist til, að maður sá, sem hjer á hlut að máli, fái 3 þús. kr. í eftirlaun á ári, með dýrtíðaruppbót, og fer þá sparnaðurinn við að leggja embættið niður að verða tvísýnn.