18.03.1922
Sameinað þing: 7. fundur, 34. löggjafarþing.
Sjá dálk 236 í D-deild Alþingistíðinda. (1941)
53. mál, stjórnarskráin
Frsm. (Sigurður Stefánsson):
Þessi till. er borin fram af sparnaðarnefnd, en eftir því, hve óbyrlega hefir blásið fyrir till. hennar, býst jeg varla við, að þessi till. fái góðar viðtökur. Aðalástæðan, sem fyrir nefndinni vakir, er sparnaður, og á þessum tímum ætti slík ástæða að vera þung á metunum. Þessi spámaður kemur að vísu ekki til framkvæmda í bráð, en nefndin hefir litið svo á, að þetta þing eigi einnig að undirbúa sparnað komandi ára, því það er víst, að fjárhagurinn kemst ekki í gott horf á fáum árum, þó að við ættum að geta komist á rjettan kjöl með tímanum, ef við förum hyggilega að ráði voru.
Það þarf varla að fara mörgum orðum um sparnað þann, sem af þessu leiðir. Það er fjarri því, að þingkostnaður hafi staðið í stað síðustu árin. Hann hefir farið stórvaxandi ár frá ári. Þetta orsakast að vísu af ýmsu því, sem þingið getur ekki að gert, en þó hefði alþingiskostnaðurinn mátt vera miklu minni en hann hefir orðið.
Eftir þeim tölum, sem tilfærðar eru í greinargerðinni á þskj. 80, um þingkostnað þriggja síðustu ára, sjest, að meðalkostnaður á ári er um 200 þús. kr., og eru þó ekki taldir allir kostnaðarliðirnir með. Og af þessum þingum var eitt aukaþing og því miklu styttra. Nefndinni hefir nú komið í hug, hvort ekki væri tiltækilegt að spara eitthvað á þessu sviði, því að hennar hlutverk er að reyna að ráða að einhverju leyti bót á því fjárhagsböli, sem nú þjakar þjóðina. Það liggur í augum uppi, að till. fer í sparnaðaráttina, en þá er að athuga, hvort ekki sje slept einhverjum þeim gæðum, sem sjeu í raun og veru meira virði.
Þegar stjórnarskráin var samþykt, stóð hið unga, íslenska ríki í framtíðarljóma fyrir hugskotssjónum margra manna, og þótti þá ekki annað henta en að halda heiðri þess mjög á lofti og semja sig eftir megni að siðum annara þjóða. Jeg sagði eftir megni, en rjettara hefði ef til vill verið að segja: um megn. Menn gættu þess ekki altaf þá að sníða sjer stakk eftir vexti. Eitt af því, sem tekið var eftir öðrum, var að halda þing hvert ár, þó að mörgum virtist óþarfi að breyta til í því efni.
Þetta, sem jeg nú hefi talið, var ein aðalástæðan til þessara breytinga. Það er ekki rjett, sem margir halda fram, að reynslan hafi verið búin að kenna okkur, að nauðsynlegt væri að halda þing hvert ár. Reynslan hefir engan dóm kveðið upp um það efni. Það þýðir ekki að benda á það, að þing hafi verið háð nær því á hverju ári síðan 1911, því að af þeim 7 aukaþingum, sem háð hafa verið, hafa 6 verið haldin sökum stjórnarskrárbreytinga og sambandslaganna; aðeins þingið 1916 var kallað saman af öðrum ástæðum. Það er því sýnilegt, að þessi aukaþing sanna ekkert um þingþörf á hverju ári. Það eru miklu meiri líkur til, að aukaþingunum fækki, eftir því sem festa kemst á stjórnarfarið og stjórnarskrárbreytingar verða fátíðari.
Því var haldið fram, til stuðnings árlegu þinghaldi, að þingið yrði þá styttra en með þinghaldi annaðhvert ár, en reynslan hefir sýnt alt annað; lengstu þingin hafa verið háð síðan breytingin komst á, og þingkostnaðurinn margfaldast ár frá ári, án þess að löggjafarstarfið hafi farið nokkuð betur úr hendi, nema síður sje. Þótt reglulegt þing sje háð árlega, getur til þess komið, að kveðja þurfi til aukaþings, og verða þá tvö þing sama árið.
Við virðumst hafa gleymt því í fullveldisvímunni, að við erum fáir, fátækir, smáir. Við höfum ekki bolmagn til þess að semja okkur að siðum þjóða, sem eru margfalt fólksfleiri og ríkari en við. Það er að lifa um efni fram, og það er eins um ríkin og einstaklingana. Sá, sem lifir um efni fram, hann fer fyr eða síðar á höfuðið. Jeg segi ekki, að við sjeum farnir á höfuðið, en það hallar undan fæti, ef haldið er áfram uppteknum hætti í allskonar fjársóun. Og ef við missum fjárhagslegt sjálfstæði, gef jeg ekki mikið fyrir fullveldi á pappírnum; upp úr því getur þá aldrei vaxið annað en þyrnar og þistlar eymdar og ósjálfstæðis.
Því var haldið fram á þeim tíma, sem þetta var samþykt, að samvinna milli þings og stjórnar yrði fjörugri og heilladrýgri með árlegu þinghaldi. En lítið hefir enn bólað á þeirri staðreynd. Þá var og bent á það, að stjórninni væri gefið fullmikið svigrúm til sjálfræðis um framkvæmdir með því að hafa þingið aðeins annaðhvert ár. Jeg sje enga ástæðu til að ámæla fyrverandi stjórnum fyrir það, að þær hafi farið hvatvíslega með vald sitt, þó að þær hafi haft meira svigrúm milli þinga heldur en síðan árlegt þinghald var lögtekið. Einu sinni hófst þó deila um gerðir stjórnarinnar milli þinga. Það var ritsímasamningurinn, sem mest var deilt um á þinginu 1905. Orkaði það tvímælis, að stjórnin hefði þar farið rjettar leiðir, en þótt sá úlfaþytur yrði allmikill, þá held jeg, að enginn ámæli þó nú þeirri stjórn, sem þar átti hlut að máli, og sama er að segja um aðrar stjórnir. Það verður ekki sagt, að þær hafi misbeitt valdi sínu á milli þinganna annaðhvert ár. Þótt nú þessi breyting næði fram að ganga, þarf enginn að óttast hana að þessu leyti. Stjórninni er og jafnan innan handar að kveðja þingið til aukafunda, ef þau mál ber að höndum, er hún þykist ekki geta ráðið fram úr upp á sitt eindæmi. Annars má yfirleitt segja um stjórnirnar, að þær hafi verið þinghlýðnar, og stundum jafnvel um of. Síðan fullveldið komst á hefir það aðeins einu sinni komið fyrir, að stjórnin hafi gert nokkurt mál að kappsmáli; það var á öndverðu þessu þingi, er fyrverandi fjármálaráðherra (M. G.) gerði sparnaðartillögur sínar í fjárlagafrumvarpinu að „Kabinets-spursmáli“.
Það er síður en svo, að altaf sje vissa fyrir því, að þingið sjái svo vel, að ekki sje ástæða fyrir stjórnina að taka í taumana, og verð jeg að álíta, að hin árlegu þing bæti að engu leyti úr þeim ágalla. Reynslan hefir sýnt það og sannað, að samvinna þings og stjórnar með hinu árlega þinghaldi hefir ekki reynst betri en áður. Þess ber að gæta, að með lengri tíma milli hinna reglulegu þinga getur stjórnin betur undirbúið málin, og margt, sem bendir til þess, að tíminn hafi oft verið of naumur stjórninni til rækilegs undirbúnings málunum, síðan hin árlegu þing hófust. Löggjöfin nú upp á síðkastið hefir ekki farið betur úr hendi en meðan reglulegt þing var háð annaðhvert ár.
Mikið af tíma þingsins fer til þess að leiðrjetta og laga lög, sem það samdi árið áður. Hjer er alls ekki um að kenna hirðuleysi stjórnarinnar, heldur aðeins því, að hún hefir minni tíma en þegar þingið var haldið annaðhvert ár. Fyrir þm. sjálfa er það sömuleiðis betra að hafa lengri umhugsunartíma, og ber þar að sama brunni og með stjórnina. Jeg get ekki sjeð, að af þessari breytingu geti leitt neitt það, er verði til tjóns fyrir okkar unga ríki, heldur þvert á móti til að vanda betur allan undirbúning þingmálanna. Vjer sáum fullveldið í hillingum, en ekki þann mikla vanda, sem vegsemd þess fylgdi. Tímarnir hafa að vísu verið erfiðir síðan, en þó eru fjárhagsvandræði vor ekki því einu að kenna, heldur á þingið allmikla sök á þeim.
Jeg geri ekki ráð fyrir, að við þm., sem eigum heima utan Reykjavíkur, fylgjum þessari breytingu af nokkrum eiginhagsmunahvötum, nje heldur að þeir þm., sem hjer eru búsettir, leggist á móti henni, af því að þeir hafa miklu meiri fríðindi af þingmenskunni en þingmenn utan af landinu. Jeg verð að álíta, að þm. athugi þessa tillögu ekki nægilega vel, ef þeir leggjast á móti henni. Jeg hefi oft tekið það fram, og vil enn þá endutaka það, að okkar stefna á að vera sú að spara alt, sem sparað verður, ríkinu að skaðlausu, því á þann hátt getum við töluvert rjett við fjárhag vorn.