24.04.1922
Sameinað þing: 12. fundur, 34. löggjafarþing.
Sjá dálk 368 í D-deild Alþingistíðinda. (2017)

90. mál, landsverslunin

Magnús Kristjánsson:

Jeg geri ráð fyrir, að flestum þyki mál þetta snerta mig nokkuð, og þess vegna sje eigi undarlegt, þótt jeg óski að segja nokkur orð.

Jeg verð þá að byrja á því að láta þá skoðun mína í ljós, að mjer finst, að hjer sje verið að leika, jeg vil ekki segja skrípaleik, heldur gamanleik, því það ætti að vera öllum ljóst, að þær tillögur, sem hjer er um að ræða, myndu eigi, hver þeirra sem samþykt yrði, hafa nein veruleg áhrif á rekstur verslunarinnar, sem er samkvæmt þingsályktunartillögu minni frá síðasta þingi. Því, segi jeg, leiðist mjer þóf þetta, og skal jeg því reyna að lengja ekki umræðurnar um skör fram.

Þá skal jeg fyrst taka það fram, að mjer finst álit meiri hlutans allmjög litað af ósanngirni, og það sje alls ekki laust við hlutdrægni. En jeg býst við, að þar um hafi aðeins einn eða tveir nefndarmanna ráðið mestu. Er þar lögð mikil áhersla á að reyna að telja þinginu trú um, að útistandandi skuldir verslunarinnar sjeu mjög vafasamar. Jeg verð að líta svo á, að þótt aldrei nema tölur þær, sem meiri hlutinn áætlar, væru nærri sanni, þá væri það ekki nema hverfandi lítið í samanburði við verslunarveltuna, því það væri aðeins um ½%. Getur það eigi talist stórvægilegt, og sje það borið saman við reynslu annara stofnana, þá hygg jeg, að það þoli vel samanburð, og nægir þar að benda til bankanna.

Þá skal jeg víkja að þeirri niðurstöðu, sem meiri hlutinn kemst að um efnahagsástand verslunarinnar og um það, hvort fyrirtækið hafi orðið til gagns eða ógagns.

Hinn eiginlegi verslunararður fyrirtækisins er orðinn yfir 3 miljónir kr., og hefir honum að nokkru leyti verið varið til að greiða skakkaföll, sem stöfuðu af ófyrirsjáanlegum orsökum, fyrst og fremst af stríðinu, og einnig af verkföllum o. fl. Má í því sambandi sjerstaklega minnast á hið mikla verðfall á kolum, sem öllum ætti að geta komið saman um, að eigi hafi á nokkurn hátt orðið hjá komist. Hefði því þessi sjóður ekki verið til, hefði orðið að greiða þetta úr ríkissjóði.

Þá er áhættan, sem mikið er gert úr, auðvitað til að gera fyrirtækið tortryggilegt. En til þess að skýra það betur, hversu mikil fjarstæða þetta er, vil jeg benda á, að af þeim 10 milj. kr. höfuðstól, sem verslunin hafði mest frá ríkissjóði, er þegar búið að greiða 8 miljónir, svo eftir voru aðeins 2 miljónir um síðustu áramót, og hafa á þessu ári verið greidd 200 þúsund af þeirri upphæð, og verður meira áður en langt um líður. Jeg hygg, að verslunin geti altaf greitt það af eftirstöðvunum, sem með nokkurri sanngirni verður heimtað, þegar tillit er tekið til þess, að henni er ætlað að leggja fram rekstrarfje til tóbaks- og olíuverslunarinnar. Þetta hjal um áhættuna er því jafnástæðulaust og það, sem meiri hlutinn vill halda fram um skuldatapið. Jeg hygg því, að meginstoðirnar undir rökfærslu meiri hlutans sjeu fallnar, enda voru þær bæði efnisrýrar og illa fúnar.

Jeg vildi feginn komast hjá því að vekja deilur um þetta mál. En þó verður ekki hjá því komist að benda á, að ekki verður annað sjeð en að þeir menn, sem best hafa gengið fram í því að koma fram með þessa tillögu, vinni að því ákveðna takmarki að koma þessari stofnun út úr veröldinni sem allra fyrst, án tillits til almenningshagsmuna. Þeir álíta máske, að hún standi í vegi fyrir þeirra eigin hagsmunum, og eru því ekki eins vandir að meðulum sem æskilegt væri.

Það mætti undarlegt heita, og jafnvel óafsakanlegt, ef margir af fulltrúum þjóðarinnar gleyptu við þessum skoðunum. Það hefir verið margviðurkent, eins og minni hlutinn heldur fram, að hagsmunir einstaklinganna verði að víkja fyrir hagsmunum heildarinnar, en álit meiri hlutans gengur í þveröfuga átt.

Þetta eru þá í stuttu máli þær athugasemdir, sem jeg hefi að gera við nefndarálit meiri hlutans, og þykist nú hafa sýnt, að það hafi við mjög lítil rök að styðjast.

Þá verður að taka til athugunar ræður nokkurra þingmanna, sem lengst hafa gengið í öfgum og ofstæki. En þó verð jeg að hliðra mjer hjá að gera það eins rækilega og skyldi, vegna þess, hversu átakanlega leiðinlegt það er að fylgja þeim mjög svo slitrótta bláþræði, sem kemur fram í röksemdafærslu þeirra.

Hv. frsm. meiri hl. (Ó. P.) byrjaði ræðu sína með því að segja, að starf nefndarinnar hefði tæplega náð tilgangi sínum sökum þess, að tíminn hefði verið of stuttur til þess að gera alvarlega rannsókn. Með þessu virðist gefið í skyn, að ástæða hefði verið til ítarlegri rannsóknar, og þá um leið, að eitthvað hefði verið öðruvísi en æskilegt hefði verið. Þessi orð eru vel fallin til að vekja tortrygni. Þá mintist hann á, að endurskoðuninni væri ekki lokið, en það stafar, eins og kunnugt er, af veikindum annars mannsins, sem á að endurskoða reikninga verslunarinnar. Annars er þetta atriði, sem hefir ekki neina sjerstaka þýðingu, því öllum hv. þm. ætti að vera það kunnugt, að endurskoðunina hafa á hendi þeir menn, sem færastir eru til þess starfa hjer á landi, og hafa unnið að henni með mikilli nákvæmni og samviskusemi.

Þá hjelt hann því fram, að rauði þráðurinn í hugsunarhætti almennings væri sá, að landsverslunin hefði aldrei átt að vera annað en bráðabirgðaráðstöfun, og álit almennings væri því, að nú ætti tafarlaust að leggja hana niður, og því fyr, því betra. En þetta er sleggjudómur, sem ekkert er hægt að byggja á.

Þá kem jeg að nokkrum sundurlausum atriðum, sem jeg verð að fara mjög lauslega yfir vegna naumleika tímans, eins og t. d. það, að skuldirnar hefðu hækkað lítillega síðastliðið ár. Það getur ekki talist undarlegt, þótt svo væri, sem þó ekki er teljandi, þegar litið er á ástæðurnar, sem fyrir hendi eru og öllum munu skiljanlegar, nema ef til vill meiri hluta nefndarinnar.

Þá er annað atriði, sem jeg vildi minnast á, og það er að þessi stofnun hefði ekki reynst sem best þegar kolaverkfallið var í fyrra. Hann tók það að vísu fram, að verslunin hefði fengið kolafarm þegar mest voru vandræðin um útvegun þeirra, en hann hefði reynst svo illa, að hann hefði verið ónothæfur. Jeg veit ekki, hvort þetta er sagt mót betri vitund, eða af því, að hv. þm. (Ó. P.) hafi fengið rangar upplýsingar. Því það er hægt að sanna það, að kol þessi reyndust ágæt skipakol, þó að þau væru nokkuð smá húsakol. Einnig átti honum að vera það kunnugt, að kol voru þá ófáanleg nema í Belgíu, og varð því að kaupa þá einu tegund, sem fáanleg var, eða engin að öðrum kosti. Þetta sýnir því greinilega, hversu langt er gengið í því að snapa alt, sem hugsanlegt er að hægt sje að gera stofnun þessa tortryggilega með.

Þá vil jeg benda á ósamræmið í stefnu hv. frsm. meiri hl. (Ó. P.). Þegar stríðið stóð sem hæst og aðflutningar allir voru mjög takmarkaðir, sem stafaði af því, að eigi var hægt að fá vörur frá útlöndum, nema ríkið stæði á bak við, þá var það óspart látið klingja, að eigi væri vandi að versla með vernd ríkisins á bak við. En það væri gaman að sjá landsverslunina í frjálsri samkepni.

En bíðum nú við. Þessir tímar komu, og hver varð svo niðurstaðan? Einmitt sú, að þeir, sem mest höfðu hlakkað til að reyna sig við hana í frjálsri samkepni, eru nú að gefast upp, sjá ekki önnur ráð en að leita til þingsins í þeirri von, að þingmenn sjeu þeir aumingjar að láta telja sjer hughvarf í þessu máli. Nú er svo að sjá, sem þeir telji hina frjálsu samkepni einskis nýta. Ef þetta er ekki mótsögn, þá veit jeg ekki hvað mótsögn er. Enn fremur ætlaði þm. (Ó. P.) að leggjast ákaflega djúpt og koma með það, sem væri alveg rothögg á verslunina og enginn þyrði í móti að mæla, og það var að Bretar hefðu ekki verið lengi að átta sig á því, sem við hefði þurft eftir ófriðinn, sem var að afnema allar verslunarhömlur. Það væri þó þjóð, sem vissi hvað hún gerði. Því væri sjálfsagt, að kotríki eins og við fylgdum hennar dæmi.

Jeg vil nú spyrja þennan hv. þm. (Ó. P.), hvort hann haldi, að þetta hafi verið einróma álit ensku þjóðarinnar. Ef hann heldur það, get jeg frætt hann um, að svo var ekki, því það var auðvaldið, sem þarna rjeð, og tókst að snúa þessum málsstað inn á þá braut, sem það óskaði, þrátt fyrir það, þótt öll alþýðan væri á annari skoðun og sæi, að þetta var eigi heppilegasta leiðin þjóðinni til viðreisnar.

Það þýðir því ekki að vera að flagga með þessum röksemdum, því þær eru einskis virði.

Jeg verð að biðja hv. samkomu velvirðingar á því, þótt þetta sje slitrótt og leiðinlegt, en jeg get ekki að því gert, því jeg fylgi alveg þræðinum hjá hv. frsm. meiri hl. (Ó. P.).

Þá kom hann næst að því, að lítið hefði verið gert í því að tryggja útistandandi skuldir verslunarinnar.

Jeg veit ekki til, að það sje venja að hafa tryggingarbrjef fyrir öllum viðskiftum, en jeg skal geta þess, að í mörgum tilfellum eru víxlar til sem trygging, og það jafnvel frá sjálfum framsögumanni (Ó. P.) og hans fjelögum.

Þá kem jeg að þeirri ástæðunni, sem sumum þykir nokkru máli skifta, og hún er sú, að verslunin er laus við opinber gjöld samkvæmt dómsúrskurði. Þetta er eina ástæðan, sem jeg get verið hv. frsm. meiri hl. (Ó. P.) að nokkru leyti sammála um, því jeg get fallist á, að það sje ekki í alla staði ósanngjarnt, að verslunin, meðan hún er rekin í frjálsri samkepni, beri að einhverju leyti opinber gjöld til bæjarþarfa, þar sem hún er rekin. En hins vegar yrði þá að ákveða upphæðina með samkomulagi milli hlutaðeigenda, því eins og kunnugt er, hefir dómur verið upp kveðinn um það, að verslunin sje ekki útsvarsskyld að lögum. Hitt nær aftur engri átt, að þau gjöld geti verið eins há og hann talar um.

Hann tók það fram, að það yki mjög óánægju gegn versluninni, að þessum gjöldum væri kastað yfir á aðra. En þótt verið sje að flagga með því hjer, að efnamennirnir verði að bera mestan hluta hinna opinberu gjalda, þá er það alls ekki svo, að burgeisar verslunarstjettarinnar beri mest af þeim, heldur er það alþýðan, því verslunarstjettin hefir vit á að leggja þessi gjöld á vörurnar, sem alþýðan kaupir, svo enginn skyldi halda, að þeir beri meira af þeim en sinn bróðurpart. Það er að mínu áliti ástæðulaust að nota milliliðina í versluninni sem nokkurskonar sáld fyrir hin opinberu gjöld, því ekki er óhugsandi, að eitthvað kynni að loða við og verða eftir í sáldinu.

Einn kafli í ræðu hv. frsm. meiri hl. (Ó. P.), sem virtist líkjast málfærslumannsinnleggi eða varnarræðu, var sá að lýsa blessun sinni yfir starfsemi steinolíufjelagsins. Var það þó einkum eitt, er hann taldi því til gildis, en það var að það hefði greitt sem svarar 6 kr. af hverri tunnu af steinolíu í opinber gjöld. Þetta ofbýður mjer nú ekki, því það er vel sannanlegt, að fjelagið hefir lagt vel á vöru sína. Reynslan sýnir, að það hefir selt sína olíu 10–20 kr. hærra en landsverslunin, sem að áliti sumra andstæðinga hennar hefir gert sig seka um að selja olíu með óhæfu verði. Annars finst fylgismönnum meiri hlutans engin ástæða til að finna að við steinolíufjelagið. En að almennri stofnun, sem landsversluninni, er veist með dylgjum og óhróðri, en stórgróðafjelagi þakkað fyrir útsvar af þeim mikla gróða, er það hefir. Þetta vil jeg biðja menn að athuga.

Af einu ákæruefninu virtist hv. frsm. meiri hl. (Ó. P.) vera þungt niðri fyrir, en það var að nefndin hafði ekki samstundis fengið svar við kæru, er nefndinni hafði borist frá formanni Fiskifjelags Íslands, hr. Jóni Bergsveinssyni. En jeg vil spyrja: Hvers vegna kærir formaður Fiskifjelagsins eingöngu yfir olíusölu landsverslunarinnar, en ekki yfir sölu annara, sem þó hafa selt olíuna til muna dýrari. Og að þetta er fram komið, eftir langar blaðadeilur um þetta atriði, bendir á, að þetta sje gert af illkvitni gagnvart mjer, þar sem jeg hefi gefið skýrslu um þetta atriði. Fanst mjer þetta bein móðgun og vildi eigi virða hana svars. Jeg tel engan hafa rjett til að hefja neina rannsókn um þetta nema landsstjórnina, hvorki neina nefnd nje formann Fiskifjelagsins. Jeg ber engan kinnroða fyrir gerðir mínar, hvorki í þessu nje öðru. Tel því þessa árás formanns Fiskifjelagsins ekki annað en hlægilega, jafnvel heimskulega árás á mig.

Þá skal vikið að orðasveim, sem minst hefir verið á, að landsverslunin hafi gert samning við enskt fjelag um olíukaup. Jeg sje nú ekki neina hættu liggja í því, þótt svo væri, og veit ekki, í hvaða tilgangi það er dregið inn í umræðurnar. Jeg get frætt menn á því, að þessir umræddu samningar voru gerðir með ráði og samþykki stjórnarinnar. Venjulega þykir það tryggilegt og hyggilegt að gera slíka samninga, þegar um mikil innkaup er að ræða. Slíkir samningar eru tæplega gerðir munnlega.

Þá hefir verið vikið að sambandi milli landsverslunarinnar og landssjóðsskipanna. Jeg skil ekki, hvernig hægt er að setja þær stofnanir í samband hvora við aðra, þar sem um tvær sjálfstæðar stofnanir er að ræða. En jafnvel þótt landsverslunin hefði haft einhver vildarkjör hjá landssjóðsskipunum, þá væri það aldrei nema vasaskifti á sömu flíkinni, og væri það naumast stórhættulegt. En nú er ekki því til að dreifa, því ekki er mjer kunnugt um nein vildarkjör, sem verslunin hafi notið fram yfir aðra, sem notað hafa landssjóðsskipin.

Margt var fleira í ræðu hv. frsm. meiri hl. (Ó. P.), en jeg nenni ekki að svara honum frekar, og vil ekki misbjóða þinginu með því að fara út í allan þann sparðatíning, svo auðvirðilegur sem hann var. Ástæður þær, sem aðrir þm. hafa fært fram fyrir hönd meiri hlutans, eru lítið annað en endurtekningar af ræðu frsm. (Ó. P.) og áliti meiri hl. nefndarinnar. Get jeg því stiklað ofurlauslega á þeim smávægilegu atriðum, er fram hafa komið. Hv. þm. Snæf. (H. St.) viðhafði nokkur glamuryrði. Það er ekki nýtt, þótt sá hv. þm. geri dálítinn hvell að ástæðulausu. Það fær ekki á mig, enda vita allir, að það er græskulaust gaman. Hann meinar það ekki illa, enda sló hann úr og í.

Hann virtist einkum leggja áherslu á, að stjórn landsverslunarinnar hefði verið ábótavant, sjerstaklega meðan reksturinn var í höndum stjórnarráðsins sjálfs, eða fyrstu árin.

Ekki skal jeg dæma um það. Það er ekki nema skiljanlegt, að þessi ásökun kæmi fram frá meiri hlutanum, eftir annari framkomu hans. En sem betur fer, er það órökstutt, eins og annað, og því ósannað.

Þá talaði sami hv. þm. (H. St.) um þau hlunnindi, sem landsverslunin hefði haft hjá bönkunum. En jeg lýsi yfir því, að jeg er nú alls ekki ánægður með þau hlunnindi. Það hefði ekki verið nema eðlilegt, að sú stofnun, sem birgði landið á neyðartímum, hefði verið látin sitja fyrir öðrum um útlendan gjaldeyri. En á það hefir skort hjá bönkunum. Og jafnvel þótt landsverslunin hafi átt stórfje inni í þeim, þá hefir stundum gengið treglega að fá smáupphæðir yfirfærðar.

Þá voru ýmsar glefsur til landsverslunarinnar, svo sem um „spekúlatiónir“, brask, tap á kolaverslun o. fl. Þetta alt læt jeg eiga sig, enda ekkert meint með því. Aðeins sagt til að reyna að vera fyndinn, en sú tilraun mishepnaðist algerlega. Læt jeg svo útrætt um þetta við hv. þm. Snæfellinga (H. St.). Óska honum svo að endingu, að honum gangi vel að vernda mannslífin, einnig með sölu á lyfjum sínum og lífsins balsami, og þá einnig anda þeim, sem ekki er heilagur. Kveð hann svo með allri virðingu.

Hv. 1. þm. Skagf. (M. G.) sagði nokkur orð við þessa umræðu. Jeg vil ekki taka mjer í munn orð hins mikla manns: „Og þú líka, Brútus“, en jeg segi: Og þú líka, vinur minn. Mjer hefði þótt ilt að fá aðfinslur úr þeirri átt. En honum fór nú líkt og Pjetri postula forðum. Mjer virtist þessi hv. þm. (M. G.) vilja afneita öllum sínum afskiftum af landsversluninni, og það jafnvel oftar en þrisvar. En það gat verið hyggilega gert af Pjetri, eins og á stóð. En hjer stóð öðruvísi á, því engin hætta var og engin ástæða til afneitunar.

Mjer fanst hv. þm. (M. G.) vilja taka þá afstöðu til þessa máls, að hann væri því ókunnugur og þess vegna ekki fær um að dæma um það.

Jeg skal nú ekki segja margt um það, hvernig þessu er varið. En hitt get jeg sagt, að landsstjórnin rjeð oft miklu um gerðir landsverslunarinnar, og mætti þm. (M. G.) muna það, að jeg kom dögum oftar í stjórnarráðið til að bera mikilvæg mál undir landsstjórnina. Var hv. þm. (M. G.) þá oft viðstaddur, og var samvinna góð, enda kom hann þá fram sem dugandi maður. Þetta er sagt honum til lofs. þetta er dálítið annað en að vilja nú hvergi við koma þetta málefni. Hann virðist þó vilja bera einhverja ábyrgð á sumu, en jeg held, að hjer sje ekki um neitt það að ræða, sem þarfnast ábyrgðar hans, og geti hann því verið laus við hana. Þó var einn ljós punktur í niðurlagi ræðu hv. þm. (M. G.). Hann lýsti yfir því, að hann væri eindregið fylgjandi einkasölu á tveim vörutegundum, tóbaki, sem nú er einkasala á, og steinolíu, sem væntanlega verður og tekin bráðum. Þar þekti jeg aftur sama manninn, sem jeg áður hafði svo mikið álit á. Að hann lýsti yfir því, að hann ætlaði að greiða atkvæði með tillögu meiri hlutans, ber vott um það, að hver dregur dám af sínum sessunaut. Fellur mjer það illa, þar sem mjer er kunnugt um, að hann lítur á þessi mál eins og jeg, hvað sem þessu hvarfli hans nú veldur. Þó skil jeg við hann í fullri vinsemd og vona, að hann bæti ráð sitt mjög bráðlega.

Hæstv. atvrh. (Kl. J.) taldi greinargerð meiri hlutans þannig orðaða, að ekki væri ástæða til að þykkjast af henni. En ýmsir líta nú svo á, að hún sje illa lituð, og mjer, satt að segja, finst hún óþarflega illkvitnisleg. Er jeg því ekki sammála hæstv. atvrh.(Kl. J.), hvorki um það nje ýmislegt annað, er hann hefir sagt þessu máli viðvíkjandi.

Jeg hefi líklega týnt nokkrum glefsum, er jeg hafði skrifað upp eftir hv. þm. Ísaf. (J. A. J.), meðan hann var að halda ræðu sína, en verð þá að treysta á minnið og biðja afsökunar, ef jeg tala öðruvísi en vera ber. Mjer komu í hug orð Skarphjeðins við Þorkel hák: „Betra væri þjer að vera heima að búi þínu“, o. s. frv. Mjer fanst fremur lítið hugsað sumt það, er fram kom í ræðu þessa hv. þm. (J. A. J.), en einna verst fjell mjer þó þessi uppgerðarhógværð og miklu umbúðir utan um alla hans hugsanaþvælu. Það má segja, að þar var hver pokinn utan yfir öðrum. En eitt kom þó fram hjá honum, sem þó er rjettara að andmæla. Meðal annars það, að skuldir viðskiftamanna hefðu tvöfaldast hjá kaupmönnum á síðastliðnu ári, og væri þess vegna varasamt að halda áfram landsversluninni. En þetta sannar hið gagnstæða við það, sem til var ætlast. Því sje þessu svo varið, þá er útkoma landsverslunarinnar góð hvað útistandandi skuldir snertir, því þær hafa mjög lítið aukist á árinu, og því varla ástæða til að óttast svo mjög um þær.

Jeg get tæpast skilist við þetta mál án þess að minnast á niðurlag ræðu hv. frsm. meiri hl. (Ó. P.). Mjer fanst það nokkuð barnalegt hjá honum að setja þetta mál í samband við þann dag, er verslun landsins var gefin frjáls. Jeg álít, að fara ætti varlega í að breiða út flugrit hjer í þingsalnum í því skyni að hafa áhrif á lítilsigldar sálir. Jeg tel það blátt áfram ósæmilegt. Hv. frsm. (Ó. P.) gat varla fundið verri fjarstæðu en þá að fara að tala um einokun í þessu sambandi. Að reyna til að blekkja fáráðlinga með því að halda því fram, að hjer væri hliðstætt dæmi við hina illræmdu einokun fyrri tíma. Mjer sárnar, að þessi fjarstæða skuli vera boðin sæmilegum mönnum.

Mjer virðist rjettara að snúa þessu við og bendi hv. frsm. (Ó. P.) á það, að honum hefði verið nær að benda á það, að vjer erum á þeim tímamótum, að rjettara væri að hlynna að þessum vísi, er á að fyrirbyggja það, að einokun nái að festa hjer rætur, sem allar líkur eru til, ef till. meiri hlutans yrði framkvæmd eins og hann virðist óska. Það er einkum sprottið frá stórsölunum, bæði innlendum og útlendum, að reyna að eyðileggja þessa þjóðnytjastofnun. Það má óhætt fullyrða, að væri þessi verslun ill og almenningi óhagstæð, myndu þeir eigi láta sjer svona ant um að útrýma henni.

Hættan, sem hjer hefir verið stagast svo mjög á, stafar ekki frá landsversluninni, sem er fyrirtæki, sem öllum landsmönnum ætti að vera ant um að vernda, heldur frá utanaðkomandi áhrifum útlendra gróðafjelaga, sem mynduð eru að nafninu til sem íslensk fjelög. Hirði jeg ekki um að nefna nein sjerstök nöfn að þessu sinni. Þessi fjelög, sem reyna að teygja klær sínar eftir verslunarhagnaði landsins, eru okkur stórhættuleg. Kalla jeg það hörmulegt, ef þeir menn eru til meðal vor, er ljá vilja þeim lið og greiða þannig götu útlenda peningavaldsins hjer á landi. Jeg vona, að þeir verði fáir, sem hjálp vilja veita til þess að leggja þá hlekki um háls þjóðarinnar, sem hún seint eða aldrei gæti af sjer hrist.