19.04.1922
Neðri deild: 50. fundur, 34. löggjafarþing.
Sjá dálk 418 í B-deild Alþingistíðinda. (249)
1. mál, fjárlög 1923
Magnús Guðmundsson:
Háttv. frsm. fjárveitinganefndar (M. P.) hefir gefið mjer tilefni til að segja fáein orð, með ummælum sínum um, að hin fráfarna stjórn hefði ekki gert rjett í því að leggja ekki frv. til fjáraukalaga fyrir þetta þing, og vitnaði hann þar í ákvæði stjórnarskrárinnar um, að ekkert megi greiða úr ríkissjóði nema heimild sje til þess í fjárlögum eða fjáraukalögum. Jeg hefi tekið það fram áður, að ástæðan til þess, að ekkert fjáraukalagafrv. var lagt fyrir þetta þing, var sú, að jeg óttaðist það, eftir reynslu undanfarinna ára, að ef slíkt frv. kæmi fram, mundu á ríkissjóðinn hlaðast stórkostleg útgjöld. Þarf ekki lengra að fara í þessu efni en minnast meðferðar fjáraukalaganna á síðasta þingi, er gjöldin voru færð upp um nærfelt 400000 kr. frá frv. stjórnarinnar, og held jeg, að ekki sje ofmælt um þessa aukningu eða sumt af henni, að hún hafi verið miður þörf. Jeg hjelt því, að jeg mundi fá þökk en ekki vanþökk fyrir þetta tiltæki, því að jeg er þess fullviss, að vegna þessa hafa ríkissjóðnum sparast mikil gjöld, og mjer þykir það undarlegt, að hv. frsm. (M. P.) hefir skift skoðun sinni í þessu efni síðan í þingbyrjun, því að þá taldi hann þessa aðferð fyrv. stjórnar rjetta. Jeg ímynda mjer helst, að hann hafi skift skoðun í málinu af því, að til fjárveitinganefndar hafi komið nokkuð mikið af beiðnum um aukafjárveitingar, en jeg fæ þá ekki betur sjeð en að einmitt þetta styðji mitt mál um sparnaðinn af því að koma ekki með fjáraukalagafrv.
Um tilvísun háttv. frsm. (M. P.) til stjórnarskrárákvæðanna um greiðsluheimildir í fjárlögum eða fjáraukalögum er það að segja, að þessi ákvæði hafa jafnan verið skilin þannig, að nægilegt væri að fá heimild í fjáraukalögum eftir á, eða greiða upp á væntanlegt samþykki Alþingis, og það er ekki heldur unt að skilja þessi ákvæði á annan veg en þennan, því að það er oft og tíðum ómögulegt fyrir stjórn annað en greiða úr ríkissjóði, þótt engin heimild liggi fyrir, og að halda því fram, að stjórn bryti stjórnarskrána í hvert skifti, sem hún gerði þetta, væri hrein og bein fjarstæða. Hitt er annað mál, að í hvert skifti, sem stjórnin innir af hendi fje úr ríkissjóði undir slíkum kringumstæðum, gerir hún það á eigin ábyrgð og á það á hættu, að þingið vilji ekki samþykkja það eftir á. Þetta er verulegt band og snörp aðvörun til hvaða stjórnar sem er, og því er þetta ráð tekið af löggjöfinni, og það er hyggilegt.
Háttv. þm. Dala. (B. J.) ruglaðist eitthvað í reikningunum, er hann sagði, að á síðastliðnu ári hefðu tekjur ríkissjóðs verið tvöfalt eða þrefalt meiri en áætlað, og til að sannfærast um þetta, þarf hann ekki annað en að líta í yfirlit það, er jeg gaf í þingbyrjun. Sami háttv. þm. sagði, að það væri barnaskapur að vera að streitast við að láta tekjur og gjöld eftir fjárlögum standast á. En þetta er mjög fjarri hinu rjetta, því þegar tekna- og gjaldabálkurinn er gerður eftir bestu vitund og eins nákvæmlega og föng eru á, eru fjárlögin mikilsverður leiðarvísir um þjóðarbúskapinn á því ári, er þau ná til, og það ætti ekki að þurfa skýringar við, að slíkt er nauðsynlegt, ef ekki á alt að lenda í sukki og óreiðu og tilviljunin ein að ráða, hvort tekjur nægja fyrir gjöldum. Og því má ekki gleyma, að gjöldin verður að sníða eftir tekjunum, því að annars er teflt út í algerða tvísýnu um fjárhag ríkissj., og öllum ætti að vera jafnhugleikið að forðast það. Jeg hygg því, að fleiri ummæli um nauðsynina á því, að tekjur og gjöld standist á eftir fjárlögum, sjeu naumast þörf, og skal því eigi fleira þar um mælt.
Til þingsins hafa í þetta skifti verið send erindi frá fiskiveiðafjelögunum „Víði“ og ,,Ými“ í Hafnarfirði, þar sem þau fara fram á, að þeim verði endurgreiddur úr ríkissjóði skattur af tekjum á árinu 1918, að upphæð kr. 46345,00. Bæði fjelögin viðurkenna, að skatturinn sje rjettilega á þau lagður, en beiðni sína um endurgreiðslu skattsins byggja þau á því, að fiskiveiðafjelögin hjer í bænum hafi ekki greitt skatt af tekjum sínum á nefndu ári. Erindi þessi hafa nú legið fyrir fjárveitinganefndum beggja deilda og hefir hvorug þeirra fundið ástæðu til að sinna þeim í neinu, og enginn einstakur þingmaður hefir heldur fundið hvöt hjá sjer til að bera fram till. um endurgreiðslu á skatti þessum. Jeg mundi því ekki, þótt dálítið sje í hnjóðsáttina vikið að mjer í öðru þessara erinda, hafa fundið ástæðu til að hreyfa þessu máli hjer, ef ekki hefði borið svo við, að blað eitt hjer í bænum, sem er tamt að glefsa í mig, hefði ekki notað þetta erindi til svæsinnar árásar á mig og brigsla um vanrækslu í embættisfærslu minni. Er mjer sagt, að eftirmaður minn, hæstvirtur fjármálaráðherra (Magn. J.), standi bak við árás þessa, en jeg verð að segja það, að jeg á ærið bágt með að trúa því. En ef þetta er rjett, er óvandur fyrir mig eftirleikurinn, og mun þess minst síðar, ef þessi orðrómur, er rjettur. Annars dettur mjer vitaskuld ekki í hug að eltast við hinar fáránlega fávíslegu lögskýringar blaðs þess, sem um málið hefir ritað, heldur mun jeg í fáum orðum skýra hinni háttv. deild frá hinu sanna í þessu máli, því að hjer tel jeg vera hið rjetta varnarþing mitt í því efni.
Í erindi fiskiveiðafjelagsins „Víðis“ er þess getið, að á árinu 1918 hafi starfað 9 fiskiveiðafjelög hjer á landi og ekkert þeirra greitt skatt nema Hafnarfjarðarfjelögin 2 „Víðir“ og „Ýmir“, en hin sjö sloppið hjá skatti, og segir áður um rætt blað, að jeg hafi með þessu bakað ríkissjóði einn fjórða milj. kr. skaða, og telur að 9 botnvörpungar hafi sloppið hjá skatti.
Jeg skal nú ekkert út í það fara. að ákvörðun skattsins heyrir ekki undir fjármálaráðherra, eins og kunnugt er, og getur því ekki verið um annað að ræða en eftirlit eftir á, er skattskráin er send, meira en ári eftir að hún er samin til fjármálaráðuneytisins sem fylgiskjal með tekjuskattsreikningnum. Fjármálaráðherra verður því ekki fremur sakaður um galla á skattskrám landsins en t. d. dómsmálaráðherra umgalla á kjörskrám landsins. Allir vita, að enginn ráðherra getur staðið yfir öllum skattanefndum eða hreppsnefndum landsins, er þær gera skattskrár eða kjörskrár. Hið eina, sem hægt er að gera, er að vanda um eftir á, ef gallar koma í ljós við endurskoðun, og það hefir jafnan verið gert.
En aðalatriði þessa máls er þetta: Hafa þessi 7 fjelög, sem um er rætt, sloppið við skatt af tekjum sínum 1918? Liggur þá fyrst fyrir að athuga, hver þessi fjelög eru. Þau eru öll nefnd í öðru hinna umræddu erinda og eru þessi:
1. Belgaum,
2. Eggert Ólafsson,
3. Helgi magri,
4. Kveldúlfur,
5. Njörður,
6. Ægir,
7. Alliance.
Um hvert þessara fjelaga skal jeg fara örfáum orðum.
Ad. 1. Belgaum stundaði alls engar veiðar hjer á landi 1918. Þetta skip kom ekki hingað fyr en árið 1919, því að það var í breskri þjónustu alt stríðið. Um skatt af þess hálfu gat því ekki verið að ræða.
Ad. 2. Elías Stefánsson útgerðarmaður átti einn þann botnvörpung (Íslending), sem hjer er um að ræða. Þessi botnvörpungur er svo lítill, að hann er ekki fær til Englandsferða. Eigandi hans taldi fram tekjur sínar umrætt ár, og mun ekkert vera, sem bendir á, að þær sjeu rangt taldar. Hjer er því ekki um vangoldinn skatt að ræða.
Ad. 3. Eigendur ,,Helga magra“ eru búsettir á Norðurlandi og sjálfsagt settir þar í skatt.
Ad. 4. Eigendur „Kveldúlfs“ hafa umrætt ár greitt skatt af 350000 kr. atvinuutekjum, en fjelagið sjálft er ekki sett í skatt, heldur eigendur þess, eins og heimilt er samkv. 8. gr. laga 14. des. 1877. um tekjuskatt.
Ad. 5. „Njörður“ var kafskotinn í Englandsferð seint á árinu 1918, og fjelagið var leyst upp, er skattskrá var samin 1919. Skatturinn hlaut því að teljast hjá hluthöfum, enda var það heimilt að lögum. Annars mun gróði þess fjelags 1918 hafa verið mjög lítill.
Ad. 6. „Ægir“ átti 1 skip (Rán), en það hafðist við í Ameríku 1918 og töpuðust á því yfir 100 þús. kr., því að til Englands mátti það ekki sigla, þar sem því var slept af þýskum kafbáti, er það hafði tekið, með þessu skilyrði. Þetta fjelag átti því engan tekjuskatt að greiða.
Ad. 7. Framkvæmdarstjóri „Alliance“ var sjálfur í skattanefnd hjer í bænum á þeim tíma, er hjer ræðir um. Og eftir hans skýrslum um ágóða fjelagsins var farið og hluthafar settir í skatt samkvæmt því, og eftir því, sem jeg hefi komist næst, hafa hluthafar þess fjelags greitt skatt af 60000 kr. tekjum hjá fjelaginu 1918.
Af þessu vænti jeg að það sjáist, að ekkert af umræddum fjelögum, sem annars áttu að greiða skatt, hafa við það sloppið; en vitaskuld get jeg ekki um það fullyrt, hvort framtal þeirra, sem fram hafa talið, er rjett, nje heldur hvort skattanefnd hefir hitt rjett á tekjurnar, þar sem ekki var talið fram; en enginn mun heimta af mjer, að jeg viti um tekjur allra skattþegna á þessu landi. Jeg mun því standa óskelfdur fyrir kröfu ritstjóra „Tímans“ á hendur mjer, hvort sem hann metur hana miljónarfjórðung eða lægri. Hann má gjarna skjóta því máli fyrir dómstól þjóðarinnar. Hann vinnur það ekki fyrir þeim dómstóli.
Um frv. þetta skal jeg ekki vera margorður, en vil aðeins benda á það, að í meðförum þingsins hefir það tekið þeim breytingum, að tekjubálkurinn hefir lækkað um sem næst 25000 kr. og gjaldabálkurinn um rúmlega 110000 kr., svo að hinn áætlaði tekjuhalli hefir minkað um nálægt 90 þús. kr. En þessi lækkun gjaldannna hefir náðst með því að fella burtu úr stjórnarfrv. allar símalagningar 1923, en í því var gert ráð fyrir 150000 kr. til nýrra símalagninga. Sparnaði þessum hefir því verið náð á kostnað verklegra framkvæmda, og verð jeg því að telja, að vel hafi ræst þau ummæli mín við 1. umr. þessa máls hjer í deildinni, að svo mundi reynast, að erfitt væri að klípa af þeim gjöldum, er áætluð væru í stjórnarfrv. Þetta hefir aðeins getað orðið með því að grípa til þess neyðarúrræðis að draga úr þeim litlu verklegu framkvæmdum, sem frv. ráðgerði.
Annars hefir við meðferð fjárlagafrv. í þinginu verið sýndur miklu meiri sparnaður en átt hefir sjer stað um langan aldur, og er skylt að minnast þess, fjárveitinganefndum og þingmönnum til maklegs lofs.