09.05.1923
Neðri deild: 60. fundur, 35. löggjafarþing.
Sjá dálk 733 í D-deild Alþingistíðinda. (3424)
62. mál, steinolíueinkasalan
Fyrirspyrjandi (Jakob Möller):
Það mun hlýða, að jeg geri nokkra grein fyrir fyrirspurninni. Því verður víst ekki neitað, að stjórnin hafi haft formlega heimild til þess að taka einkasölu á steinolíu í sínar hendur. Heimildin til þess er í lögum frá 1916. Það hefir þó verið talið vafasamt, hvort þau lög ætti að skoða sem annað en ófriðarráðstöfun. Jeg hygg þó, að á því sje enginn vafi. Lögin voru ekki sett sem ófriðarráðstöfun. Tildrögin voru þau, að ýmsir töldu einkasöluna á olíu æskilega þá, af því að ekki væri hægt að reka verslunina á grundvelli frjálsrar samkepni við H. í. S. Þess vegna var lagaheimildin sett. En síðan hefir margt breyst. Og ef það hefir einnig breyst síðan, að frjáls samkepni sje möguleg í steinolíuversluninni, þá er líka fallinn burtu grundvöllurinn, sem einkasöluheimildin var bygð á, og þá eiga lögin engan rjett á sjer, ekki síst þar sem þingið hefir afdráttarlaust lýst sig andvígt einkasölustefnunni yfirleitt, að því er snertir nauðsynjavörur að minsta kosti.
Nú er það kunnugt, að landsverslunin hefir verslað með steinolíu í samkepni við steinolíufjelagið og hefir haft 140 þús. kr. hag af þeirri verslun árið 1921 og um 130 þús. árið 1922. Þegar þessi verslun getur nú haft slíkan hag af olíuversluninni í frjálsri samkepni við steinolíufjelagið, þarf ekki lengur vitnanna við. Með þessu er það sýnt og sannað, að hægt er að reka verslunina á grundvelli frjálsrar samkepni, og þar með líka sannað, að einkasala stjórnarinnar var óþörf og í bága við vilja þingsins. Vil jeg í þessu efni leyfa mjer að vitna í umr. á síðasta þingi, og þá fyrst og fremst ummæli hæstv. atvinnumálaráðherra í sambandi við landsverslunina. Eins og kunnugt er, komu fram tvær þingsályktunartillögur um landsverslunina, en hæstv. atvinnumálaráðherra lýsti því yfir, að hvor þeirra sem yrði samþykt, þá myndi stjórnin láta landsverslun hætta að flytja inn aðrar vörur, nema því aðeins, að útlit yrði fyrir, að einhver vörutegund yrði einokuð, þ á mundi stjórnin láta landsverslunina skerast í leikinn, „eins og með steinolíuna“. Með þessum ummælum gat hæstv. ráðherra ekki átt við það, að þá myndi stjórnin taka í sínar hendur einkasölu á slíkum vörutegundum, eins og á steinolíunni. Fyrst og fremst vjek hann ekki með einu orði að því, að í ráði væri að taka einkasölu á steinolíu, en auk þess hefði vitanlega þurft sjerstaka lagaheimild til þess, hvað aðrar vörutegundir snerti. Í þessum ummælum hæstv. ráðherra lá því bein, eða að minsta kosti óbein yfirlýsing um það, að stjórnin ætlaði sjer ekki að taka einkasölu á steinolíu í sínar hendur.
Svo framarlega sem það er sýnt, að landsverslun hafi getað haldið uppi frjálsri samkepni við steinolíufjelagið, þá verð jeg að halda því fram, að þó að stjórnin hafi að vísu haft lagalega heimild til einkasölunnar, þá hafi sú heimild, siðferðilega skoðað, verið fallin niður, vegna breyttra kringumstæðna, með því að þær ástæður, sem lögin voru bygð á, voru ekki lengur fyrir hendi.
Jeg tel lítinn vafa á því, að ef málið hefði verið borið undir síðasta þing, þá hefði einkasalan verið feld. En ummæli stjórnarinnar fóru í alt aðra átt, og varð að skoða þau sem fyrirheit um það, að vilji þingsins í þessu efni skyldi í heiðri hafður.
Jeg skal svo að lokum taka það fram af nýju, að þetta er alt bygt á því, að frjáls samkepni sje möguleg fyrir ríkisverslunina. En það fullyrði jeg, að reynslan hafi sannað. Ef hún aftur á móti reyndist ekki fær um að keppa við steinolíufjelagið og ókleift að halda uppi frjálsri samkepni í steinolíuversluninni yfirleitt, þá er ekki víst, að jeg liti sömu augum á málið. Býst jeg við, að af illu tvennu kysi jeg heldur, að slík einokun væri í höndum ríkisins en einkafyrirtækis.
Hefi jeg svo ekki ástæðu til að segja meira að sinni, en bíð nú með eftirvæntingu eftir svörum hæstv. atvrh.