07.04.1923
Neðri deild: 36. fundur, 35. löggjafarþing.
Sjá dálk 599 í B-deild Alþingistíðinda. (635)
1. mál, fjárlög 1924
Magnús Jónsson:
Þeir, sem hlýddu á orð mín áðan, munu vart verða fyrir miklum vonbrigðum, þó ekki verði neinir stórviðburðir eða læti út af þeim. En mjer heyrðist það á orðum hæstv. forsrh. (SE), að honum fyndist þetta svo hátíðlegt mál, að varla mundi öðru eins hreyft hafa verið á Alþingi.
Jeg hreyfði þessu með svo hæglátlegum og hlutlausum orðum, að hver sem var, jafnvel háttv. 2. þm. Reykv. (JB). hefði getað flutt þessa ræðu mína orði til orðs, og mun hann mjer þó eigi í öllu sem best sammála. Mjer fanst besta tækifærið vera einmitt nú til að hreyfa þessu máli, sem er eitt af því, sem mestum tvímælum hefir orkað af öllum verkum stjórnarinnar, eins og ráðherrann sjálfur komst að orði um þetta.
Það er rangt hjá hæstv. forsrh. (SE), að óveður þau, er risið höfðu út af þessu máli, hafi nú lægt með öllu. Þó ekki hafi að vísu altaf haldist sama veður um þetta, held jeg því þó fram, að menn sjeu enn mjög sömu skoðunar um þetta mál, enda þótt menn endist ekki til að halda því altaf jafnvakandi. Mig minnir sterklega, að einmitt nú nýlega hafi einhversstaðar utan af landi borist þingmálafundargerðir, sem hafi inni að halda ályktanir um þetta mál, og sanna þær því fullkomlega þá skoðun mína, að enn muni vera talsverð óánægja úti um land út af gerðum stjórnarinnar í þessu máli.
Hæstv. forsrh. (SE) talaði eflaust frá sínu hjarta, er hann sagði, að þögnin væri hið besta um þetta mál. Þó er jeg samt eigi alllítið hissa á þessum ummælum hans um þögnina og ágæti hennar í þessu máli. Jeg hafði einmitt haldið, að hæstv. ráðherra (SE) mundi þykja vænt um, að þessu máli væri hreyft, svo hann fengi tækifæri til að skýra afstöðu sína í því og verja þar sínar gerðir.
Hvað viðvíkur sögu þessa máls, þá er jeg honum þar algerlega sammála. Við erum báðir sammála um það, að Ólafur Friðriksson hafi tekið drenginn að sjer af hjartagæsku einni saman og að honum hafi í rauninni gengið aðeins gott til, þótt svona tækist til fyrir honum. Við erum sammála þangað til kemur að síðasta atriði þessa máls. — gerðum stjórnarinnar í því. Þar skilja leiðir okkar og þar fóru varnir hæstv. forsrh. (SE) í mola. Jeg held því reyndar ekki fram, að stjórnin hafi beinlínis brotið lögin í þessu efni, enda þótt svo gæti þó vel verið; jeg get ekki um það dæmt, vegna þess, að jeg er ekki svo lögfróður, að jeg sje til þess fær undirbúningslaust. En í allri hinni löngu varnarræðu hæstv. forsrh. (SE) saknaði jeg eins, og það var sjálft aðalatriðið, sem sje svarið við spurningu minni um það. hvaða ástæður það voru, sem rjeðu gerðum stjórnarinnar. Helst hygg jeg þó, að ráðherrann hafi óttast, að svæsnar deilur kynnu að rísa um þetta mál, og að það gæti haft hættulegar afleiðingar, ef ekki væri undan slegið. (Forsrh. SE: Þingmaðurinn læst ekki eða vill ekki skilja ræðu mína). Þetta voru orð hæstv. forsrh. (SE), að harðvítugar deilur gætu af þessu máli hlotist. En hvar er þá rjettvísin, ef hótanir um svæsnar deilur ráða úrslitum? Og mundi stjórnin beita sömu reglum við aðra, sem færri stæðu bak við? Ef stjórnin ætlaði í slíkum málum að fara eftir glamri ákveðinna blaða og pólitískra flokksleiðtoga, mundu þeir þá standa jafnfast með hverjum, sem í hlut ætti. Ætti t. d. einhver hinna svonefndu auðvaldssinna í hlut, þá er jeg ekki viss um, að hinir sömu menn mundu verða til varnar. Jeg er því hræddur um, að hjer sje blandað pólitík inn í þetta mál. Hæstv. forsætisráðherra lagði mikið upp úr því, að öll alþýða hefði fylgt stjórninni í þessu máli. Jeg verð að draga þetta mjög í efa. Jeg ætla ekki hæstv. ráðherra þann þrönga skilning, að þó hjer sje eitthvert flokksbrot í Reykjavík, sem nefni sig svo, að það sje öll alþýða þessa lands. Enda voru og margir þess flokks, sem eigi fylgdust með í þessum verkum. Jeg hefi enga ástæðu til að ætla, að hjer eigi öll alþýða þessa lands óskiftan hlut í þessu máli, enda veit jeg ekki til, að til sje sjerstök stjett manna, er beri þetta heiti, og því ekki ástæða til að óttast ófrið úr þessari átt.
Jeg tek undir það með hæstv. forsætisráðherra og styð öll hans lofsamlegu ummæli um alþýðu þessa lands og hvernig hún kom fram, er óöld og ófriður steðjaði að hvaðanæva í heiminum. En ef með þessari alþýðu er átt við einn ákveðinn flokk, sem prýðir sig sjerstaklega þessu nafni, þá verð jeg að mótmæla því. Jeg veit eigi betur en að öll alþýða þessa lands eigi hjer óskilið mál, hún hafi öll uppfylt skyldur sínar á erfiðu tímunum, jafnt sú alþýða, sem í þessu máli var á móti gerðum stjórnarinnar, sem hin, er studdi stjórnina af pólitískum ástæðum.
Jeg veit ekki um hug hvers manns; hitt veit jeg, að jeg hefi enga andúð til hr. Ólafs Friðrikssonar. Hann er fyrir mjer sem hver annar maður í þessu þjóðfjelagi. Það, sem er aðalatriðið fyrir mjer, er það, hvort svona mundi hafa verið farið að, hver sem í hlut hefði átt. Það er rjettlætið, sem jeg legg aðaláhersluna á, hvort svona mundi hafa verið farið að með alla menn, sem líkt hefðu framið. Ef ekki, þá hefir stjórnin í þessu framið rangt verk, og það var þetta, sem jeg vildi fá upplýst.
Þá drap hæstv. ráðherra (SE) á annað mál, glæpamál af versta tægi, þar sem náðun hafði verið beitt. Jeg held það sje ekki sambærilegt, enda ekki viss um, nema um þetta sje einnig óánægja. Þar var og aðeins um stytting hegningartímans að ræða. Því er ekki heldur hægt að halda fram, að Ólafur Friðriksson sje glæpamaður, og mál hans er einkennilega sjerstætt. Verð jeg að telja það sjerstaklega óheppilegt, að þessi stefna var tekin í því. Hjer var verið að vefengja það, hvort rjettvísin gæti komið lögum yfir vissa menn, enda var óspart haft í heitingum í einu blaðinu hjer (Alþýðublaðinu) að ekki skyldi takast að koma fram þessu máli. Það var því orðið að „princip“ -spurningu, og því að stórmáli, þótt smátt væri í raun og veru. Þess vegna held jeg því fram, að þegar búið var að draga í efa, að hægt væri að koma lögum yfir vissan mann, þá væri það sjerstaklega óheppilegt að sveigja málið inn á þá braut, að svo gæti litið út, sem þessi hrakspá hefði ræst og einn einstaklingur væri landslögum sterkari. Þetta hygg jeg, að hafi verið það, sem menn tók sárast. Enn talaði hæstv. forsrh. um það, að þetta athæfi Ólafs hefði í rauninni ekki verið glæpsamlegt og að hann hefði heldur ekki upplag til glæpaverka. Jeg hefi ekki haldið þessu fram á neinn hátt: en hæstv. ráðherra (SE) talaði um, að Ólafur Friðriksson gengi með „forskrúfaðar“ hugsjónir. En þá mætti vel ætla, að aftur gæti sótt í sama horfið fyrir Ólafi, þar eð jeg geri vart ráð fyrir, að hæstv. forsrh. (SE) hafi búið til neina: öryggisskrúfur í hann, í stað þeirra fyrri.
Þar sem hæstv. forsrh. lýsir því yfir, að hann trúi ekki á svartholið, erum við báðir hjartanlega sammála; jeg með mitt leikmannsvit í lögum, en hann er þar lögvitringurinn. Við trúum ekki á hin bætandi áhrif hegningarhússins, og er fyrirkomulag um meðferð á öllum þeim, sem reka sig á lögin, sannarlega stórgallað. En þar sem stjórninni er fengið framkvæmdarvaldið í hendur, má hún ekki gefa sig hugsjónunum á vald. Verður stjórnin jafnt sem dómarinn að beygja sig undir og hlýða lögunum. Annars yrði afleiðingin sú, að það yrði að náða alla, og leiddi það til þess að forða öllum lögbrjótum frá svartholinu. Fram hjá þessu verður ekki komist; það verður hæstv. forsrh. að sjá, að þessar ályktanir liggja alveg við bæjarvegginn hjá honum. Við erum sammála um alt nema þetta, að hann verður að fara eftir lögunum og sjá um, að þeim sje framfylgt og að eitt gangi yfir alla, hvort sem fáir eða margir standa á bak við og án allrar hræðslu við æsingar.
Þá mótmælir hæstv. forsrh. (SE) því að hafa kastað rýrð á hæstarjett. Það hefir hann þó vitanlega gert. Annars eru skoðanir hans einkennilegar í því efni, er hann talar um, hvað sje niðrandi og hvað ekki. Það kom sjerstaldega fram, er hann var að ræða um niðurlagning þjóðskjalavarðarembættisins fyrir nokkrum dögum síðan. Það átti ekki að vera niðrandi fyrir starf þess manns, sem hafði gegnt því jafnlengi og vel. Þetta verður að teljast óvirðing á hæstarjetti. En setjum svo, að hann hafi hvorki heiðrað hæstarjett nje niðrað honum með því, sem hann gerði, þá er það víst, eftir sem áður, að hann hefði gert veg hæstarjettar enn meiri, ef hann hefði borið náðunina undir hann, einkum er svo sjerstaklega stóð á, að náðunin fór fram áður en dæmdur var byrjaður að taka út refsinguna.
Þá spurði hæstv. forsrh. (SE), hvort nú myndi meiri friður, ef öðruvísi hefði verið að farið. En hvað dýrt eiga menn að kaupa friðinn? Hversu djúpt mundi heimurinn sokkinn, ef aldrei hefði neitt mátt gera, sem deilur eða ófriður gat risið af? Flestir, sem í stórræðum hafa staðið, hafa þokað heiminum áfram og upp á við, af því þeir hafa metið annað meira en frið og næði. Það eru ekki öll mál rjett, sem til friðar geta leitt. Auk þess efast jeg um, að þessi niðurstaða hafi leitt til friðar, því fjöldi fólks álítur þetta alveg ranga aðferð af hæstv. stjórn. Hæstv. forsrh. (SE) kom tvisvar eða þrisvar að því í ræðu sinni, hvað hefði verið friðvænlegast, svo að það lítur út fyrir, að hann hafi verið orðinn hræddur við ófriðinn, sem af því hefði getað leitt, ef hann hefði ekki sótt um náðunina. Það má því ætla, að heppilegasta ráðið fyrir þá, sem brjóta á móti lögunum, sje það að láta sem ófriðlegast og fá vini sína til að gera hark og hafa í hótunum. Megi þeir þá búast við að sleppa við refsingu, og það því fremur, sem þeir eigi fleiri kunningja. Sá, sem á lítið undir sjer og er vinfár, hefir aftur á móti enga von um náðun, því engan ófrið þarf að óttast, þótt honum sje refsað. Þetta er ekki rjettlæti. Þetta er ranglætið í sinni svörtustu mynd. Auðvitað verða þeir glaðir, sem harkið gera og fá sínu framgengt, en þeir, sem rjett og án hlutdrægni líta á málin, gera sig ekki ánægða með, að rjettvísin nái ekki jafnt til allra.
Um hin tvö málin er ekki mikið að segja. Hæstv. forsrh. (SE) hefir lofað að kippa því í lag, er aflaga fer með Landsbókasafnið, svo að það er gott, að jeg skyldi minna hann á, að því er ekki stjórnað samkvæmt lögum. (Forsrh. SE: En þess hefir ekki orðið vart). Nei, auðvitað verður ekki hár hvellur, þótt nefndin starfi ekki, þótt það liggi í augum uppi, að það sje heppilegra að hún starfi í samráði við bókaverðina.
Viðvíkjandi kenslunni í lagadeild háskólans var svar hans alveg ófullnægjandi, svo að menn eru í sömu óvissunni sem áður. Hann talaði um, að hann hefði reynt til að fá kennara. meðal annara háttv. 1. þm. Skagf. (MG). Hann skaut því nú inn í, að sjer hefði boðist það nokkuð seint. Það eru engin undur, þótt hæstv. stjórn gangi illa að fá mann til að kenna, því aldrei hefir verið reynt það eina, sem dugað gat, og það eina, sem átti að gera, en það var að slá embættinu upp. En engin von, að menn vilji taka slíkt að sjer með setningu til bráðabirgða. Því hæstv. ráðh. getur fallið úr sessi þegar minst varir, og þá verður þessi bráðabirgðakennari að víkja. Var eiginlega sjálfsagt að slá embættinu upp, og það strax í fyrra vor að loknu þingi.