25.04.1924
Neðri deild: 54. fundur, 36. löggjafarþing.
Sjá dálk 2018 í B-deild Alþingistíðinda. (1458)
29. mál, hæstiréttur
Frsm. (Jón Kjartansson):
Mjer þykir leiðinlegt, að umræðurnar hafa mestar snúist að því að misskilja mig og hv. allsherjarnefnd í þessu máli, og á hv. 2. þm. Árn. (JörB) mesta sök á þessu. Hann ber okkur hv. 4. þm. Reykv. (MJ) það á brýn, að við höfum snúist í þessu máli. En jeg býst við, að hver hv. þdm., sem lítur á nál., sjái á því fljótt, að við höfum ekki snúist. Ætla má, að menn, sem skrifa undir nál. með fyrirvara, sjeu á móti því, en hinir, sem skrifa undir fyrirvaralaust, sjeu því fylgjandi. Nú skrifaði hv. 2. þm. Árn. undir nál. fyrirvaralaust, en þar stendur berum orðum: „Er öll nefndin sammála um það að skora á ríkisstjórnina“ o. s. frv. En nú virðist hv. 2. þm. Árn. vera farinn að líta á málið í aðalatriðum á annan hátt en hann hefir sýnt með undirskrift sinni undir nál. Jeg skildi það svo í nefndinni, að skoðanamunur milli okkar, sem skrifuðum undir nál. fyrirvaralaust, og háttv. 4. þm. Reykv. væri í rauninni ekki annar en sá, að hv. 4. þm. Reykv. vildi, að nefndin flytti brtt. við frv. um miðdómstigið, en við hinir vildum það ekki, því við töldum víst, að þessari leið yrði svo vel tekið, bæði af hæstv. stjórn og hv. deild. Ef hæstv. stjórn vill styðja þessa leið og hv. deild tekur vel í hana, mun jeg greiða frv. atkvæði óbreyttu. Og jeg vona, að svo fari, því það verður málinu fyrir bestu.
Jeg sje annars ekki ástæðu til þess að deila við hv. 2. þm. Árn. Það hefir verið sýnt fram á, að það nær engri átt að miða tölu dómara við fólksfjölda og bera saman tölu dómenda í hæstarjétti hjá oss við tölu dómenda í hæstarjetti Bandaríkjanna eða annara miljónaþjóða. Væri sá samanburður frambærilegur, ættum við ekki að hafa nema örlítið brot úr manni í hæstarjetti vorum.
Hv. 1. þm. G.-K. (ÁF) taldi, að enginn sparnaður yrði fyrir ríkissjóð að þessu frv. að neinu leyti, þótt miðdómstig kæmist á, og að það mundi verða ósparnaður fyrir borgarana. Þetta byggist á misskilningi hjá hv. þm. Hann hjelt því sem sje fram, að því fleiri sem dómstigin væru, því dýrari yrði málareksturinn; því hann virtist ganga út frá því, að málin yrðu að ganga gegnum öll dómstigin. Hjer er jeg hv. þm. alveg ósammála. Það hefir komið í ljós við reynsluna, að því betri sem áfrýjunardómstóll er, því færri mál fara upp fyrir hann. Og það nær ekki nokkurri átt, að það auki borgurunum kostnað, að geta leitað fullkomins rjettar hjá miðdómstóli. En hitt er hart fyrir einstaklingana, að verða að leita hæstarjettar fyrir ofurlitla form skekkju á dómi, og leiðinlegt líka fyrir hæstarjett að þurfa að fást við illa undirbúin mál frá frumdómstigi, eins og áður hefir verið bent á.
Niðurstaðan af þessu yrði öll önnur, ef miðdómstig væri til. Reynsla síðustu ára sýnir, að næstum helmingur af þeim dómum, sem koma fyrir hæstarjett, er gerður ónýtur, getur ekki staðist. Af þessu er ekki hægt að draga aðra ályktun en þá, að einstaklingar hafi í mörgum tilfellum orðið að sætta sig við gallaða dóma, vegna þess, hve frumdómstigið er ófullkomið, en hæstirjettur dýr. Það er ljóst, að frumdómstigið hlýtur að vera aðaldómur fjölda mála, sem sjest á því, hve fá mál koma fyrir hæstarjett.
Hæstv. forsrh. (JM) lýsti yfir því, að þetta frv. væri eingöngu fram komið sem sparnaðarfrumvarp. Þetta er rjett, og allsherjarnefnd var þetta kunnugt. En hún leit svo á, að ekki bæri að líta á það eingöngu sem sparnaðarmál. Jeg vil líka leiðrjetta það, sem fram hefir komið hjá hæstv. forsrh. og fleiri hv. þdm., sem til máls hafa tekið, að mikill sparnaður væri að þessu frv., ef það yrði samþykt eins og það liggur fyrir, en enginn, ef það yrði látið bíða þangað til miðdómstiginu væri komið á, eða til næsta árs. Í þessu sambandi vil jeg þá benda hæstv. forsrh. og öðrum á 10. gr. frv. En þar er gert ráð fyrir því, að lögin komi ekki til framkvæmda fyr en dómarasæti fasts dómara losnar næst í hæstarjetti. En það geta orðið æðimörg ár að bíða eftir því. En vilji stjórnin undirbúa hitt, svo sem allsherjarnefnd leggur til, þá verður miklu meiri sparnaður að þessu frv., því eins og menn vita, getur stjórnin, ef henni sýnist, flutt mann úr hæstarjetti í miðdómstigið, samkvæmt 57. gr. stjórnarskrárinnar, því þá er hún að gera breyting á dómaskipun landsins. Aftur á móti, ef aðeins á að fækka dómendum í rjettinum, þá sitja þeir á fullum launum, sem úr fara. Jeg skil því ekki, hvað fyrir hæstv. stjórn og hv. þdm. vakir, þegar þeir eru að tala um sparnað í þessu sambandi, nema þeir voni, að þessir menn fari að deyja bráðlega. En þeir eru, eins og kunnugt er, góðir dómarar og bestu borgarar, og er vonandi, að þjóðin megi njóta þeirra sem lengst. Jeg held því, að það sje ekki rjett, að það sje sama og að vísa málinu á bug, ef lagt er til, að stjórnin vinni að því að koma á miðdómstigi.
Jeg hefi nú lýst minni skoðun að því er snertir stofnun miðdómstigsins, þó jeg geti að sjálfsögðu ekki orðið við tilmælum hæstv. atvrh. (MG) um að leggja fram áætlun um kostnað þann, er það mundi hafa í för með sjer. En jeg hygg þó, að það hefði ekki í för með sjer annan kostnað en þann, að einn maður nýr kæmi að bæjarfógetaembættinu hjer í Reykjavík, og skiftu þeir svo með sjer málum þeim, sem hjer koma fyrir, en þegar málum er áfrýjað, má haga því á þann hátt, sem hagkvæmast þykir, annaðhvort að hvor þeirra dæmir þau mál, er undir þann málaflokk heyra, sem hann er dómari í, eða þá að þeir dæmi málin saman. En yrði ágreiningur, mætti bæta við prófessor úr lagadeildinni. Jeg get ekki betur sjeð en þessu mætti koma fyrir á þennan einfalda hátt, þannig, að bæði yrði til sparnaðar fyrir ríkið og einstaklingana.
Hæstv. atvrh. kvaðst hafa orðið hissa, er hann sá frágang allshn. á þessu máli, og taldi illmögulegt fyrir stjórnina að verða við tilmælum hennar, nema með því að gefa út bráðabirgðalög. Jeg er hissa á þessum orðum hæstv. atvinnumálaráðherra. Hæstv. ráðherra hefir enga vissu fyrir, að sæti fasts dómara losni fyrir næsta þing, og þó svo færi, þá er ofurauðvelt að láta 2 varadómendur sitja í rjettinum þangað til Alþingi hefir gengið frá miðdómstiginu. Hjer þarf því ekki að grípa til bráðabirgðalaga. Jeg hefi lýst yfir því, að jeg sætti mig við það, ef hæstv. stjórn lofaði því að undirbúa stofnun miðdómstigs. Og jeg vona, að hæstv. forsrh. sjái þann möguleika að koma því á stofn án mikils kostnaðar. En lýsi hann yfir því, að hann sjái þetta ekki fært, þá býst jeg við því, að jeg ef til vill greiði atkv. á móti frv.
Jeg vil enn slá fastri skoðun minni um nauðsyn á miðdómstigi, eftir að hæstv. atvrh. hefir lýst yfir því, að kostnaður við mál í hæstarjetti mundi ekkert lækka, þótt frv. yrði samþykt og skriflegur málflutningur innleiddur. Aðalatriði málsins fyrir mjer er það, að jafnt ríkir og fátækir geti náð rjetti sínum. Jeg er ósammála hæstv. atvrh. um það, að málarekstur fyrir yfirrjetti þyrfti að verða eins dýr og við hæstarjett. Við yfirrjettinn gætu fleiri flutt mál en lærðir lögfræðingar. En þó það yrðu aðeins lögfræðingar, sem flyttu þar mál, þá mundu ýmsir eiga aðgang að málaflutningi þar, sem ekki mega flytja mál fyrir hæstarjetti, því mikið vantar á, að allir lögfræðingar eigi aðgang að honum. Þarna mundi því fjöldi manna vinna að málafærslustörfum og kostnaðurinn verða miklu minni.
Jeg er þakklátur hv. 2. þm. N.-M. (ÁJ) fyrir það að líta á málið aðallega frá þeirri hlið, sem snýr að sjálfu dómsvaldinu. Það er óforsvaranlegt af Alþingi að líta ekki einnig á þá hlið. En jeg hefi altaf verið þeirrar skoðunar, að öryggi rjettarins sje ekki komið í gott horf fyrr en dómstigin eru orðin þrjú. Jeg veit, að ýmsir dómarar í hæstarjetti eru á annari skoðun, og einnig aðrir. En jeg held því samt fast fram, að þetta sje eina lausn málsins, og þá fyrst sje dómaskipun okkar orðin forsvaranleg.
Jeg vona, að umræður fari að styttast, og eins að hæstv. stjórn sjái möguleika á því að koma á stofn miðdómstigi án verulegs kostnaðar fyrir ríkið. Jeg hefi áður lýst því, hvern möguleika jeg teldi líklegastan í þessu efni. Og jeg tel, að hægt sje að koma því strax í kring.