05.05.1924
Sameinað þing: 5. fundur, 36. löggjafarþing.
Sjá dálk 399 í D-deild Alþingistíðinda. (3227)
104. mál, fækkun ráðherra
Flm. (Magnús Torfason):
Jeg vil undirstrika það, sem jeg hefi tekið fram áður, að jeg lít alls ekki svo á, að tveggja ráðherra fyrirkomulagið eigi að vera endanlegt. Jeg vil aðeins, að þetta sje til bráðabirgða, á meðan lítið er að gera fyrir stjórnina. Jeg vil einnig í því sambandi benda á, að það er alls ekki mín sök, að svona langar umræður hafa orðið um þetta ofureinfalda mál. Jeg hefi komið með brtt. við þessa till., þar sem till. er vikið við, eftir því sem hæstv. forsrh. (JM) vildi vera láta.
Því hefir verið haldið fram, að till. þessi færi í bága við stjórnarskrána. En jeg held, að flestir sjeu nú farnir ofan af því, og jeg vona, að sá draugur sje nú fyrir fult og alt kveðinn niður, því að hv. þm. Ak. (BL) hefir komið fram með till. um að vísa málinu til stjórnarinnar, og það sýnir, að hann telur till. ekki ólögmæta. Það mætti ef til vill halda því fram, að lög nr. 1, frá 1917, um 3 ráðherra, sjeu enn í gildi, en það vill nú svo til, að í 11. grein stjórnarskrárinnar er tæmandi ákvæði um þetta efni, og þar stendur, að konungur ákveði tölu ráðherra, og þessvegna getur konungur alveg ráðið því, hvort ráðherrar eru 2 eða 3. það er því ekkert eftir af þessu máli annað en sparnaðurinn, og mjer finst vel mega koma þeim sparnaði í framkvæmd, sem hjer er farið fram á.
Jeg tók það fram síðast, að jeg álít, að stjórnin sje það vel skipuð, að 2 af ráðherrunum gætu vel gegnt öllum stjórnarstörfunum eins og þau eru nú. Einkum finst mjer, að hæstv. fjrh. gæti vel bætt við sig atvinnumálaráðherrastörfunum, því að hann hefir sjerþekkingu í atvinnumálum, og er auk þess mjög vel starfhæfur maður. Jeg segi þetta að hæstv. atvrh. (MG) alveg ólöstuðum. Jeg hefi ekkert sagt um hæfileika hans til þess að gegna sínu embætti, en hitt er vitanlegt, að hann hefir enga sjerþekkingu í atvinnumálum.
Stjórnin hefir talið tormerki á að losna við einn ráðherrann. Það finst mjer að væri mjög auðvelt og einfalt mál. Konungur ákveður skiftingu verka milli ráðherra og veitir þeim lausn. Það þarf því ekki annað en ákveða, hver ráðherrann skuli fara, og svo sækir hann um lausn. Og jeg veit, að það stæði ekki á hæstv. atvrh. (MG) að gera þetta. Hann hefir lýst því yfir, að það sje meiri valdafíkn í mjer heldur en honum sjálfum, og getur hún því ekki verið mikil hjá honum, og jeg veit, að hæstv. atvrh. elskar flokkinn sinn svo mikið, að það stæði ekki á honum að draga sig til baka, ef flokkurinn óskaði þess.
Eitt er það sjerstaklega, sem sýnir, að stjórnarflokkurinn stendur höllum fæti í þessu máli og á erfitt með að verja afstöðu sína. Það eru tilraunir þær, sem gerðar hafa verið til þess að gera vantraust á stjórnina úr þessari till. minni. Að þetta sje firn og fjarstæða sjest af því, að jeg kom fram með till. mína 20. mars, en stjórnin var ekki mynduð fyr en 22. mars, en vantraust gat jeg ekkert komið fram með á stjórnina áður en hún fæddist. En það er langt frá því, að svo sje. Og jeg verð að segja, að það sýnir, að varnirnar eru fáar, sem þeir hafa fram að bera, þegar þeir grípa til þess neyðarárræðis að fara að gera vantraust úr þessari till.
En það sýnir líka fleira en varnaleysi þeirra.
Jeg sagði hæstv. atvrh. (MG) ekkert til hnjóðs, heldur fór jeg aðeins nokkrum sæmilegum orðum um hæstv. fjrh. (JÞ). Jeg unni honum sannmælis. En af þessu reiddist hæstv. atvrh. (MG). Það lítur út fyrir, að hann hafi ekki getað þolað, að jeg unni embættisbróður hans, hæstv. fjrh., sannmælis. Þetta virðist benda til þess, að það sje fremur grunt á því góða milli þeirra, enda lenti þeim illa saman fyrir ekki mjög löngu síðan, en það hefir nú máske lagast eitthvað aftur. (Atvrh. MG: Hvernig var það ósamkomulag?) Skrifaði ekki hæstv. fjrh. (JÞ) grein, þar sem hann fór allhörðum orðum um fjármálastjórn hæstv. atvrh. (MG), í fyrri ráðherratíð hans? En máske er þetta ekki sökum þess, að það sje nokkurt ósamkomulag á milli ráðherranna. Það er máske aðeins sökum þess, að hæstv. atvrh. (MG) er svo einstaklega afbrýðissamur. En vitanlega geta aðrar ástæður legið til þess, að hæstv. atvrh. (MG) þoldi ekki lofleg ummæli um hæstv. fjrh. (JÞ). Ef til vill hefir hann líka viljað snúa till. þessari í vantraust, til þess að útvega sjer traustsyfirlýsingu með því. Hann býst við því, að till. verði drepin, og ætlar svo að skoða það sem traustsyfirlýsingu til sín.
Eins og jeg hefi þegar tekið fram, liggur ekkert vantraust í þessari till. Og það getur ekki legið í henni. En að hæstv. atvrh. (MG) vill láta það heita svo, að jeg sje að víkja að sjer með þessu, sýnir, að hann hefir búist við, að jeg mundi hefja árás á sig, en það bendir aftur til, að samviskan er hálfmórauð, og með því hefir hann eiginlega borið á sig sök. En nú veit hæstv. atvrh. (MG), að jeg hefi oft komist í kallfæri við hann, eins og komist var að orði í hv. Ed., en jeg hefi ekki notað mjer það, og það ætti að vera nóg til þess að sýna, að jeg ætla mjer ekki að ráðast á hann á þessu þingi. En hæstv. atvrh. hefir altaf verið hræddur um, að jeg mundi veita sjer árás, og orsökin til þessa ótta mun vera sú, að blað það, sem hæstv. atvrh. hefir viðurkent sem sitt málgagn, hefir að ósekju lagst á mannorð mitt. Hæstv. atvrh. þóttist þurfa að fá sjer málgagn til þess að verja sjálfan sig og sækja á aðra. Og þetta málgagn hæstv. atvrh. hefir haft alveg sjerstök einkunnarorð. Það var einu sinni maður í Danmörku, sem var ráðherra í nokkra mánuði, og eftir það opnaði hann ekki munninn án þess að segja: „þegar jeg var ráðherra“. Alveg sömu einkunnarorð hefir málgagn hæstv. atvrh. (MG) haft. Hann tók aldrei svo til máls í blaði sínu, að hann byrjaði ekki á orðunum: „Þegar jeg var ráðherra“, þangað til hann varð ráðherra aftur, þá hætti hann auðvitað að nota þessi einkunnarorð. En þetta er auðvitað hlutur, sem aðeins er til þess að henda gaman að, en gerir engum mein. En það virðist vera óþarfi fyrir hæstv. atvrh. að halda úti blaði til þess að leggjast á mannorð annara manna, einkum eftir að kosningahríðin er um garð gengin. Það var ekkert tiltökumál, þótt slíkt hefði komið fyrir í kosningabaráttunni, á meðan hiti var í mönnum. En að gera slíkt eftir að kosningar voru afstaðnar, sýnist ekki aðeins vera óþarfi, heldur og mjög óviturlegt og ógætilegt. Og hvað mig snertir, veit jeg mig algerlega saklausan af því að hafa lagt nokkuð á móti hæstv. atvrh. við síðustu kosningar, og því síður lagst á mannorð hans. Má líka vel vera, að hæstv. atvrh. sje ágætis „mannkostur“, að minsta kosti þykir hann bestur þingkostur í Skagafirði. Þó hefir hæstv. atvrh. borið sjer vitni, sem ekki er gott að samrýma við það.
Meðal annars hefir hann lýst því yfir hjer á þingi, að hann hafi sýnt pólitískum andstæðing sínum ódrengskap. Þetta virðist ekki bera vott um sjerstaklega mikla mannkosti hjá hæstv. atvrh., og úr því hann hefir komið svoleiðis fram einu sinni, þá má búast við, að hann sje þess albúinn að gera slíkt aftur, hvenær sem færi gefst, og ætli hæstv. atvrh. sjer að hafa það fyrir reglu að breyta þannig við pólitíska andstæðinga sína, þá er von, að mjer og öðrum, sem erum í andstöðu við hæstv. atvrh., látum oss fátt um finnast.
Annað atriði er, sem jeg kemst ekki hjá að minnast á, sökum síðasta svars hæstv. atvrh., en það er sjálfstraust hans. Slíkt getur oft fylgt mannkostamönnum. Sjálfstraust manna fer oft mjög eftir því, hversu lagnir þeir eru á að skreyta sig með annara fjöðrum. Jeg minnist á þetta sökum þess, að hæstv. atvrh. var að skreyta sig með Flóaáveitunni. Þegar byrja átti á Flóaáveitunni, þá tók ríkissjóður 3 miljóna kr. lán hjá Landsbankanum, og lánið var veitt með því skilyrði, að a. m. k. 1 miljón af því skyldi varið til Flóaáveitunnar. Þetta var afráðið í tíð þáverandi fjrh. (SE). Hæstv. núv. atvrh. (MG) tók að vísu við því embætti litlu seinna, og það má vel vera, að hann hafi að einhverju leyti verið við þá ráðstöfun riðinn eftir á, en það mun þá aðeins hafa verið einhver formsatriði, sem komu til hans kasta. Og hvað upphaf þessa máls snertir, þá er mjer fullkunnugt um, að Pjetur sál. Jónsson barðist fyrir því með oddi og egg. Hann dó 20. janúar 1920, en þó held jeg, að mjer sje óhætt að fullyrða, að hann hafi verið búinn að ráða núverandi fjrh. (JÞ) fyrir Flóaáveituna, eða að minsta kosti var byrjað á að undirbúa hana 9. febrúar sama árs. Það getur verið, að hæstv. atvrh. hafi sett nafn sitt undir þær ráðstafanir, en mikið meiri þátt hefir hann ekki átt í þeim. Þar eð Landsbankinn setti það skilyrði fyrir lánveitingu þeirri, sem jeg hefi minst á, að 1 miljón skyldi notuð til Flóaáveitunnar, þá hefði auðvitað verið langeðlilegast, að það fje hefði verið geymt í bankanum þar til tekið var að nota það til þess fyrirtækis. En það var ekki því að heilsa; stjórnin tók fjeð í sínar hendur, og þegar hæstv. atvrh., sem þá var fjrh., fór frá stjórn, var hann búinn að eyða öllu fjenu, og meira til; í ríkissjóðinn vantaði 280000 kr. Hrós hæstv. atvrh. af Flóaáveitunni ætti þá að vera það, að hann eyddi fjenu, sem nota átti til hennar. Hitt er annað mál, að það raknaði úr þessu, svo að það þurfti ekki að hætta við fyrirtækið sökum þess ama, en það var alls ekki að neinu leyti hæstv. atvrh. að þakka.
Annað, sem hæstv. atvrh. hefir talið sjer mjög til gildis, er, að hann hafi komið á tóbakseinkasölunni. Það getur verið, að svo sje, en jeg vil þó benda á, að jeg kom með till. um slíka einkasölu á þingi 1917, en þá barðist hæstv. atvrh. (MG) á móti henni. Af því að hæstv. atvrh. hefir verið að reyna að skreyta sig með þessari fjöður. Þá verð jeg að taka það fram, að hún er alls ekki vel fengin. (Atvrh. MG: Er fjöðrin ekki góð, úr því hún er frá hv. þm. (MT) sjálfum?) Jú, en það hefir löngum þótt óviðkunnanlegt að skreyta sig með annara fjöðrum.
Hæstv. atvrh. (MG) fórust svo orð síðast í ræðu sinni, eins og hann væri að særa mig til þess, að jeg væri að hefna mín. Jeg skal í því sambandi taka það fram, að jeg ætla mjer að láta hann óáreittan að sinni, en jeg mun hinsvegar hafa auga á honum. En hvað bíður síns tíma, og hæstv. atvrh. þarf ekki að efast um, að við komum að heimsækja hann.
Þá þarf jeg að svara hv. 1. þm. S.-M. (SvÓ) nokkrum orðum. Hv. þm. bað mig um að taka till. aftur. Það geri jeg ekki, og jeg skal segja honum hversvegna. Það er sökum þess, að jeg hefi ekki jetið grásleppu með hæstv. atvrh. (MG).
Hv. 1. þm. S.-M. (SvÓ) vildi líka telja mig til stjórnarfjölskyldunnar. En jeg held nú, að það sje öllu meira samband milli hans og hæstv. stjórnar heldur en mín og hennar. Og jeg vildi óska, að hv. 1. þm. S.-M. (SvÓ) væri eins þur af stjórninni og jeg.
Af því að jeg er nú að deyja, þá skal jeg að endingu taka það fram, að það er alls ekki mjer að kenna, hvað umræður þessar hafa orðið langar. Ef hæstv. atvrh. hefði tekið minni fyrstu ræðu rólega og yfirleitt tekið till. skynsamlega. Þá hefðu umr. þessar átt að geta verið ósköp stuttar.