26.04.1924
Neðri deild: 56. fundur, 36. löggjafarþing.
Sjá dálk 1381 í B-deild Alþingistíðinda. (670)
5. mál, vegalög
Fjármálaráðherra (JÞ):
Háttv. frsm. hefir nú gefið nokkrar upplýsingar viðvíkjandi þeim atriðum, sem jeg benti á við 2. umr., að áfátt væri að því er snertir undirbúning þessa máls. Jeg vildi gera ofurlítið frekar grein fyrir því, hverjar ástæður eru til þess að flytja allan viðhaldskostnað af sýslufjelögunum yfir á ríkissjóðinn, eins og sakir standa nú. Og styðst jeg þá við sömu tölur um áætlaðan kostnað frá vegamálastjóra eins og hv. frsm.
Jeg tek flutningabrautirnar út úr, því ákvæði vegalaganna um þær eru þegar komin til framkvæmda. En jeg tek ekki þjóðvegakafla, því að þó að heimild sje fyrir hendi um að afhenda sýslusjóðum viðhaldsskyldu þeirra, þá hefir það aldrei verið gert, og jeg býst ekki við, að svo verði heldur í framtíðinni.
Það er nú svo, að viðhaldskostnaður þeirra flutningabrauta, sem flytja á yfir á ríkissjóð, nemur 31500 kr. á ári, og þennan kostnað áttu sýslusjóðirnir að bera, þangað til breyting var á þessu gerð með lögum frá 1923 um sýsluvegasjóði, en samkv. þeim lögum var opnuð leið fyrir sýslusjóðina til að ljetta af sjer 19150 kr., sem færast yfir á ríkissjóð. Þá eru eftir 12350 kr. og verða 11 sýslufjelög að bera þann viðhaldskostnað; nemur hann ekki meiru en 1200 kr. hjá neinu sýslufjelagi, nema ef Holtavegurinn, sem hv. frsm. nefndi, er tekinn með. En þar er ekki um viðhald að ræða, heldur endurbygging samkv. sjerstakri fjárveiting, og hefir fjárveitingavaldið í hendi sjer að ákveða, að sýslufjelagið leggi ekki meira til en sanngjarnt þykir.
Jeg verð því að líta svo á, að með þessum lögum um samþyktir um sýsluvegasjóði hafi verið gerðar nægar ráðstafanir til að ljetta viðhaldinu af sýslusjóðunum, að minsta kosti þangað til reynsla er fengin um þá tilhögun. Og jeg get engan veginn talið það þýðingarlaust, hvort sýslufjelögin eiga einhverra hagsmuna að gæta í þessu efni eða ekki. Jeg veit það af eigin reynslu, að kostnaðurinn verður minni, ef þeir, sem á svæðinu búa, eiga að leggja sinn hluta af mörkum; þá er ekki meiru eytt en þarf, en sje aðeins um landsfje að ræða, þá er ekki sýnd nein hlífð í kröfunum. Jeg held því, að heppilegra sje, að sýslusjóðirnir beri eitthvað af viðhaldskostnaðinum.
Hinsvegar býst jeg við, að byrði ríkissjóðs aukist miklu meira en um þessar 12350 kr., sem enn hvíla á herðum sýslufjelaganna, því að eftir stendur heimildin frá 1923, sem veitir sýslufjelögunum rjett til að leggja fje til annara vega í sýslunni og fá um leið fjárframlög úr ríkissjóði. Og jeg verð að gera ráð fyrir, að sýslufjelögin noti þessa heimild ekki til að ljetta undir viðhaldið, heldur til þess að hraða vegalagningu innan hjeraðs að öðru leyti, og myndi þá fljótt fara svo, að upphæð sú, sem ríkissjóður yrði að greiða þannig aukreitis, færi að nálgast viðhaldskostnaðinn.
Þetta er í sjálfu sjer ekki nema gott, að vegagerðinni miðaði hraðar áfram, ef svo stæði á, að fært þætti að auka álögur á mönnum og gjöld til opinberra þarfa. En á þessum tímum þykir slíkt ekki fart, hvorki til annars nje heldur á þessu sviði. Leyfi jeg mjer því að leggja til, að málið verði afgreitt með rökstuddri dagskrá, sem jeg leyfi mjer hjer með að lesa upp:
Með því að sýslufjelögin hafa með lögum nr. 10, frá 20. júní 1923, um samþyktir um sýsluvegasjóði, fengið tækifæri til þess að færa vegakostnað sinn að talsvert miklu leyti yfir á ríkissjóð, ef hann verður hærri en svo, að hæfilegt megi telja, þykir deildinni ekki rjett að samþykkja að svo stöddu það höfuðákvæði frumvarpsins, að færa allan viðhaldskostnað flestra flutningabrautanna yfir á ríkissjóð, og tekur því fyrir næsta mál á dagskrá.
Jeg tel, að þessi afgreiðsla frv. sje í samræmi við þá stefnu, sem að öðru leyti þykir nauðsynlegt að fylgja á þessu þingi að því er snertir fjárframlög ríkissjóðs. Og jeg get ekki sagt annað en að það væri lítt verjandi hringl, að gera í öðru lagi ráðstafanir, sem ljetta um 2/3 af viðhaldskostnaðinum af hjeruðunum, en gefa sjer svo ekki tíma til að sjá, hvernig þær ráðstafanir reynast, heldur rjúka til á næsta þingi og gera þá gagngerðu breytingu að færa viðhaldið alveg yfir á ríkissjóð.
Jeg á eina brtt. við frv., þá þriðju á þskj. 392, og af því að jeg geri ekki ráð fyrir, að dagskráin komi til atkvæða fyr en umr. er lokið, vil jeg nú gera grein fyrir þeirri brtt., ef svo færi, að dagskráin yrði feld.
Brtt. felur ekki annað í sjer en það, að því sje ekki slegið föstu, hvar brúa á Víðidalsá í Vestur-Húnavatnssýslu. Eins og hv. þm. vita, er vegarstæðinu breytt í þessu atriði í stjfrv. Það stendur svo á um þetta hjerað, að verslunarstaðurinn er þar Hvammstangi, og vegakerfið verður því að vera þannig, að sveitirnar fái þangað akveg. Nú er enginn ágreiningur um vesturhluta vegarins, sem liggur um Línakradal, en þegar því dalverpi sleppir, skiftist leiðin, því þá koma tvær sveitir, sem báðar verða að fá veg til sín. Önnur er Vesturhópið, sem liggur til norðurs og verður að fá veg í norður, og hin er Víðidalurinn, sem liggur frá norðri til suðurs nokkru austar, og verður að fá veg þvert yfir ása, sem þar liggja, og yfir til sín. Nú er gert ráð fyrir því í stjfrv., að vegarálman að Vesturhópi verði tekin í tölu þjóðvega. Um þetta hefir þó ekki orðið samkomulag innanhjeraðs. Núverandi þjóðvegur liggur mitt í milli þessara tveggja vega. Í frv. er líka gert ráð fyrir, að Víðidalsá verði brúuð á Steinsvaði. Þetta er að mínu áliti alveg rangt. Ef áin verður ekki brúuð á Vesturhópsveginum, þá ætti að brúa hana svo nálægt hinum veginum, að allur Víðidalur austan ár geti notið brúarinnar á kaupstaðarleið sinni, svo að vegirnir verði aðeins tveir eftir að Línakradal sleppir, en ekki þrír. Brtt. mín gengur því út á það að fastákveða ekki þjóðveginn þar, sem hann mun verða óþarfur þegar báðar hinar leiðirnar eru orðnar vegaðar. Jeg hefi borið mig saman við hv. þm. V.-Húnv. (ÞórJ), sem er andstæður þeirri breytingu, er felst í stjfrv., og er hann sammála mjer um þetta atriði. Veginn þarf að leggja svo sunnarlega yfir Víðidal, að hann geti orðið kaupstaðarvegur fyrir allan Víðidal, en ekki aðeins nyrstu bæina. Jeg vona, að deildin fallist á þetta, enda þótt menn sjeu ekki sammála um það innanhjeraðs, hvor leiðin eigi að vera þjóðvegur. Jeg býst heldur ekki við, að vegamálastjóri muni setja sig á móti þessu.