24.04.1925
Neðri deild: 63. fundur, 37. löggjafarþing.
Sjá dálk 1850 í B-deild Alþingistíðinda. (1011)
27. mál, Ræktunarsjóður Íslands
Frsm. (Árni Jónsson):
Það er auðsjeð, að þetta mál hefir vakið meiri athygli og verður rætt meira en önnur mál í þessari háttv. deild; það sýnir ljósast allur sá sægur af brtt., sem fram hefir komið við frv. Að menn hafa svo mikið hugsað um þetta mál og gert brtt. við frv., stafar ekki af því, að málið hafi verið svo illa undirbúið. Í fyrsta lagi hefir Búnaðarfjelagsnefndin undirbúið þetta frumvarp mjög vel; þá hefir það gengið í gegnum hendur hæstv. stjórnar, og svo hefir landbn. þessarar hv. deildar sint málinu með mestu alúð og gaumgæfni. Þetta stafar alt af því, að áhugi er vaknaður á þessum málum og öllum er augljós orðin þýðing þess. En að öðru leyti ætla jeg mjer ekki að fjölyrða um þetta, og sný mjer því að þeim brtt., sem fyrir liggja, og tek þær til athugunar. Skal jeg leitast við að vera stuttorður og ætla jeg að taka brtt. eftir röð.
Þá er fyrst brtt. á þskj. 307, frá hæstv. atvrh. (MG), þess efnis, að gjald það, er lántakendur eiga að greiða í ræktunarsjóðinn, falli niður meðan ekki er lokið útgáfu 1. flokks vaxtabrjefanna. Þetta ljettir undir með lánþegum, því menn vonast eftir því, að vextir af næstu flokkum vaxtabrjefanna verði lægri, og hefir því nefndin óskað eftir, að þessi brtt. verði samþykt.
Þá eru 11 brtt. á þskj. 309 frá hæstv. fjrh. (JÞ), og er yfirleitt meiri hluti þeirra til bóta á frv., enda þótt nefndin hafi ekki getað fallist á þær allar.
Fyrsta brtt. er við 2. gr. og fer í þá átt að fella niður ákvæðið um það, að tekjur af þjóðjörðum skuli árlega renna til sjóðsins. Nefndin hefir sömu afstöðu til þessarar till. nú sem við 2. umr. Fjórir nefndarmenn eru henni andvígir, en einn hefir áskilið sjer óbundið atkvæði um hana.
Þá er næsta brtt. hæstv. fjrh. (JÞ) um, að fyrir 30 ár í síðustu málsgr. 3. gr. komi 35 ár. Þessi till. stendur í beinu sambandi við aðra brtt., sem hann flytur við 13. gr. d., þar sem lagt er til, að lánstíminn til húsabóta sje hækkaður úr 20 upp í 25 ár. Þess vegna er einnig nauðsynlegt að hækka þetta tímatakmark, og mælir nefndin öll með þessari brtt.
Næsta brtt. er við 4. gr. og fer fram á, að felt verði burt ákvæðið um, að Landsbankinn skuli láta ræktunarsjóði í tje ókeypis húsnæði til starfrækslu og trygga geymslu fyrir skjöl og fje. Hæstv. fjrh. gat þess, að þetta væri ekki svo stórvægilegt fyrir sjóðinn úr því sem komið er, og er það að vissu leyti rjett, enda hefir nefndin óbundin atkv. um þessa till. Jeg fyrir mitt leyti get gjarnan gengið að henni nú, eftir að samkomulag hefir náðst við bankastjórnina um ýms mikilvægari atriði.
Þá koma 2 brtt. við 6. gr. Önnur á þá leið, að í stað 4% komi 31/2%, en hin, að fyrir 10% á tveim stöðum í greininni komi 15%. Um þessar brtt. hefi jeg það eitt að segja, að nefndin er þeim samþykk. Og sama er að segja um brtt, hæstv. fjrh. við 8. gr. Nefndin vill samþykkja hana.
Næsta brtt. er við 13. gr., og fer hún í þá átt að taka út úr frv. hámarksákvæðið um lánsupphæð út á einstaka fasteign, en í þess stað ákveða það í reglugerð. Nefndin hefir getað fallist á þessa tilhögun, og leggur því til, að brtt. nái fram að ganga.
Þá er næsta brtt. um lánstímann til húsabóta. Þetta atriði var talsvert rætt við 2. umr., og kom mönnum yfirleitt saman um, að 20 ár væru of skammur tími. Nefndin var og á þessari skoðun, og hefir því borið fram brtt. á þskj. 339, um að lengja tímann upp í 30 ár; en þá brtt. mun hún taka aftur og mæla með brtt. hæstv. fjrh. um að ákveða tímann 25 ár.
Aftur er öðru máli að gegna um c,- og d.-liði 6. brtt. hæstv. fjrh., sem stefna að því að skylda menn til að greiða afborganir þegar frá upphafi af lánum, sem veitt eru samkv. d.-lið greinarinnar til íbúðarhúsa, peningshúsa og hlöðubygginga. Nefndin vill ekki ganga inn á, að um þessi lán gildi önnur fyrirmæli að þessu leyti en um lánin samkv. c.-lið 13. gr., sem mega vera afborgunarlaus 4 fyrstu árin.
Þá er næsta brtt. við 14. gr., um að fjrh. skuli ákveða upphæð brjefa þeirra, sem stjórn sjóðsins sje heimilt að selja fyrirfram. Þetta ákvæði er til framhalds því, sem nú segir í greininni, að stjórn sjóðsins megi semja um sölu vaxtabrjefa fyrirfram, enda samþykki ráðherra söluverðið, og er til bóta, að áliti nefndarinnar.
Sama máli gegnir um brtt. hæstv. fjrh. við 18. gr., um að bæta þar við orðinu „veðkröfur“.
Þá kem jeg að brtt. hæstv. fjrh. við 27. gr., um að í stað þess, að svo sje kveðið á, að Landsbankinn skuli greiða með nafnverði þau vaxtabrjef ræktunarsjóðs, sem honum er gert að skyldu að kaupa, komi „með gangverði, er ráðherra samþykkir.“ Nefndin getur ekki sætt sig við þessa brtt., en lítur hinsvegar svo á, að þessu atriði beri að skipa með sjerstökum samningi milli Landsbankans og landsstjórnarinnar.
Við 2. umr. gat jeg þess, í sambandi við viðbótartill. landbúnaðarnefndar við þessa grein, þar sem Landsbankanum var gert að skyldu að kaupa vaxtabrjef ræktunarsjóðs fyrir jafnháa upphæð sem hann skyldi leggja búnaðarlánadeildinni samkvæmt lögum frá síðasta þingi, að samningatilraunir um þetta atriði væru ekki um garð gengnar við Landsbankastjórnina, en þó hefðu undirtektir hennar ekki verið viðunandi, að dómi nefndarinnar. Nú má telja víst, að þessu máli verði ráðið til lykta með samningi milli bankans og hæstv. stjórnar, og hefir þegar verið samið uppkast að þeim samningi; uppkast, sem báðir aðiljar hafa gengið að, og er málinu því sama sem til lykta ráðið nú þegar. Jeg tel rjett að lesa þetta uppkast fyrir háttv. deild, en það hljóðar þannig (með leyfi hæstv. forseta):
„Það hefir orðið að samkomulagi milli fjármálaráðherra Íslands annarsvegar og stjórnar Landsbanka Íslands hinsvegar, að Landsbankinn lofar að kaupa af Ræktunarsjóði Íslands vaxtabrjef hans fyrir 100000 — eitt hundrað þúsund — krónur á ári í næstu 14 ár. Telji bankastjórnin fært að kaupa frekara af brjefum þessum, mun hún gera það, og ennfremur lofar hún, eftir því sem ástæður leyfa, að greiða að öðru leyti fyrir sölu tjeðra vaxtabrjefa.
Kaupverð brjefanna skal vera nafnverð, þegar vextir þeirra eru 1% hærri en sparisjóðsvextir Landsbankans, ella miðast kaupverðið við vaxtahæð brjefanna eftir sama hlutfalli.“
Jeg skal svo ekki fjölyrða frekar um þetta atriði, enda er það best skýrt með samningsuppkastinu.
Loks eru eftir 2 brtt. frá hæstv. fjrh., sem nefndin getur fallist á. Önnur þeirra er við 29. gr., þar sem ákveðið er, að auk þess, sem Landsbankinn skuli fyrst um sinn annast afgreiðslu ræktunarsjóðs og hafa bókfærslu hans á hendi, þá skuli bankinn einnig leggja sjóðnum til trygga skjalavörslu. Hin brtt. er við 32. gr. og kveður svo á, að lán til húsabóta, sem framkvæmdar hafa verið árið 1924 eða síðar, skuli gerð jafnrjetthá lánum til jarðabóta, sem framkvæmdar hafa verið á sama tíma. Þetta er í fullu samræmi við það, að nú er lögð meiri áhersla á húsabætur en upphaflega var gert í frv., og er nefndin því fylgjandi, að hvorumtveggja slíkum lánum sje gert jafnhátt undir höfði að þessu leyti.
Þá hefi jeg ekki meira að segja um brtt. hæstv. fjrh., en næst verða fyrir mjer brtt. frá hv. 4. þm. Reykv. (MJ) á þskj. 316.
Fyrsta brtt. hans er við 9. gr. og fer í þá átt, að í stað virðingarverðs veðsins, sem sett er fyrir lánum úr sjóðnum, komi fasteignamatsverð.
Í raun og veru getur nefndin fallist á, að skynsamlegra sje að fara eftir fasteignamati veðsins, því að gera má ráð fyrir, að til þess sje betur vandað og síður hætta á, að það sje óhæfilega hátt. Samt getur nefndin ekki mælt með þessari brtt., vegna þess, að þá verða látnar gilda aðrar reglur um þessa lánsstofnun en þær, sem fyrir eru, því þar er venjan, að farið er eftir sjerstöku virðingarverði. Annars er svo ákveðið í 11. gr., að í reglugerð megi heimila, að gildandi fasteignamat komi í stað sjerstakrar virðingar á fasteigninni, og er brtt. að því leyti óþörf. Sama er að segja um brtt. hv. þm. (MJ) við 11. gr. Efni hennar er hreint reglugerðaratriði, og þarf því ekki að lögfesta það sjerstaklega. Síðasta brtt. háttv. þm. (MJ) er við 14. gr. og fer í sömu átt og brtt. hæstv. fjrh. (JÞ) við þá grein, og hefi jeg áður drepið á hana. Fjalla þær báðar um fyrirframsölu vaxtabrjefa sjóðsins, en það eitt ber á milli, að í brtt. hv.
4. þm. Reykv. er upphæðin ákveðin 500 þús. kr., en í till. hæstv. ráðherra er ekkert um hámark ákveðið. Jeg hefi áður lýst afstöðu nefndarinnar til þessa atriðis. Hún mun leggjast á sveif með hæstv. ráðh. (JÞ) og aðhyllast till. hans. Annars er það svo með þessar brtt. hv. 4. þm. Reykv. (MJ), að þeirra er engin sjerstök þörf, enda þótt þær stefni í rjetta átt.
Þá kem jeg að brtt. hv. 2. þm. Reykv. (JBald), um að heimila stjórn ræktunarsjóðsins að lána Búnaðarfjelaginu alt að 400 þús. kr. til þess að koma upp 4 tilraunabúum, einu í hverjum landsfjórðungi. Nefndin getur fallist á, að í tillögu þessari sje talsvert heilbrigð hugsun og að til bóta gæti horft, ef henni yrði komið í framkvæmd. Einnig fæ jeg ekki sjeð, að það komi í bág við stefnu sjóðsins, þó að úr honum sje lánað í þessu skyni. En málið er algerlega óundirbúið, og er því ógerningur að ganga frá þessu atriði nú.
Áður en ræktunarsjóði verða lagðar slíkar byrðar á herðar, þyrfti að fá ákveðnar till. sjerfræðinga um málið, en þær eru ekki fyrir hendi nú, og getur nefndin því ekki mælt með till. að svo stöddu.
Næst koma 3 brtt. frá háttv. þm. Str. (TrÞ), á þskj. 338. Hin fyrsta þeirra gengur í þá átt, að vaxtabrjef ræktunarsjóðsins skuli gerð skattfrjáls og auk þess veitt ýmiskonar hlunnindi önnur. Mjer kom ekki á óvart, þó slík till. kæmi frá hv. þm. (TrÞ), vegna þess að við 2. umr. bar hann fram enn víðtækari till. í sömu átt. Nú gerir hann aðeins ráð fyrir, að vaxtabrjef 1. flokks skuli vera skattfrjáls, en við 2. umr. vildi hann hafa öll brjefin skattfrjáls. Þá var bent á, hversu þetta væri hál braut. Því það leiðir af sjálfu sjer, að ef farið verður inn á þessa braut, þá verða sömu ákvæði að gilda um aðrar svipaðar stofnanir, t. d. ríkisveðbankann, þegar hann tekur til starfa, og einnig um aðra vaxtabrjefaflokka ræktunarsjóðsins, þó að þetta sje aðeins ákveðið um 1. flokk í byrjun.
Þá var það og tekið fram við 2. umr., að þar, sem slík ákvæði um skattfrelsi vaxtabrjefa hafi verið í gildi, til dæmis í Frakklandi, hafi þau leitt til þess, að margir stóreignamenn hafi algerlega sloppið við skattgreiðslu af eignum sínum. Jeg hefði nú búist við, að einhver annar en hv. þm. Str. (TrÞ) hefði flutt svo „stórkapitalistiska“ till. Í dag var einn háttv. þm. að tala um eitthvað, sem hann kallaði fjepúka Íhaldsins. Ef einhverjir græða á þessari till. hv. þm. (TrÞ), þá verða það einmitt þessir svokölluðu fjepúkar íhaldanna, og hafði jeg ekki búist við því, að hann bæri þá svo mjög fyrir brjósti. (TrÞ: Það er ræktunarsjóðurinn, sem jeg ber fyrir brjósti). Þetta ákvæði verður miklu fremur í þágu eigenda vaxtabrjefanna en sjóðsins sjálfs, og jeg fyrir mitt leyti get ekki borið hag þeirra svo mjög fyrir brjósti, að jeg geti gengið að þessari brtt. Annars hefir nefndin óbundin atkv. um þessa brtt., og sama er að segja um hinar brtt. hv. þm. (TrÞ).
Þá verður fyrir mjer brtt. á þskj. 375, frá hv. 1. þm. S.-M. (SvÓ), um að fyrst um sinn skuli ekki skipaður sjerstakur framkvæmdarstjóri fyrir ræktunarsjóðinn, heldur skuli forstaða hans falin stjórn Landsbankans, þar til öðruvísi verði ákveðið.
Þetta finst mjer dálítið varhugavert ákvæði, og hefði verið frekari ástæða til að aðhyllast slíkt skipulag, eftir því sem frá stjfrv. var gengið, heldur en nú, því þeim mun meira sem fje sjóðsins er og starfssvið hans alt víðtækara, þeim mun meiri er ástæða til að skipa honum sjerstaka stjórn.
Jeg fyrir mitt leyti álít mjög ákjósanlegt, að þegar í upphafi sje sjóðnum skipaður forstjóri, sem vill gera það starf að lífsstarfi sínu. Það verður sjóðnum áreiðanlega fyrir bestu.
Jeg hefi áður drepið á brtt. nefndarinnar við 27. gr. Í stað þess að skylda Landsbankann til vaxtabrjefakaupa, vill nefndin nú útkljá það mál með sjerstökum samningi milli bankans og landsstjórnarinnar, og hefi jeg þegar skýrt frá því, að þeim samningi er nú langt komið.
Að lokum get jeg lýst yfir því, að nefndin er frekar hlynt brtt. hv. 3. þm. Reykv. (JakM) á þskj. 326, þó að hún hafi ekki tekið ákveðna afstöðu til hennar.