13.02.1925
Neðri deild: 6. fundur, 37. löggjafarþing.
Sjá dálk 59 í C-deild Alþingistíðinda. (2235)
15. mál, skipun barnakennara og laun þeirra
Ásgeir Ásgeirsson:
Jeg vona, eins og hæstv. forsrh. (JM) óskaði, í lok ræðu sinnar, að frv. þetta fái að ganga til mentamálanefndar. Og þó að jeg eigi sæti í nefndinni og geti þar athugað frv. og gert við það þær breytingartillögur, sem að mínu viti eru sjálfsagðar, vil jeg þó ekki sleppa því í gegnum 1. umr., án þess að minnast á þau tvö atriði, sem upp í það eru tekin, og mestu máli skifta. Fyrra atriðið er fjölgun kenslustundanna úr 30 upp í 36 stundir á viku, og hið síðara er ákvæðið um að velta yfir á sveitar- og bæjarfjelögin að greiða að helmingi aldurs- og dýrtíðaruppbótina. Báðar þessar breytingar eru sama eðlis og miða til ills eins.
Hæstv. forsrh. (JM) fullyrti, að 36 stunda kensla á viku tíðkaðist í flestum eða öllum barnaskólum á Norðurlöndum, og nefndi sjerstaklega Danmörk í þessu efni. Nú get jeg frætt hæstv. forsrh. á því, að þó að Danir reikni 6 tíma kenslu á dag, þá er hver kenslustund víða aðeins 40–45 mínútur, og er það talsverður munur eða að kenna 50–55 mínútur. Í Svíþjóð er hver kenslustund talin 40 mín., og í Finnlandi eins, og þó er ekki krafist nema 30 stunda kenslu á viku, af þeim kennurum, sem eru á föstum launum hjá ríkinu. í Noregi er mjer ekki kunnugt um, hvað langar kenslustundirnar eru, en hitt veit jeg, að Norðmenn hafa það hámark, að enginn kennari skuli kenna meir en 36 stundir á viku, og er það dálítið annað en lögleiða á með þessu frv., því hjer eiga 36 klst. að vera lágmark. Því þeir einir, sem „kenna 36 stundir á viku, skulu hafa í árslaun sem hjer segir“, stendur í 3. gr. frv. Þessvegna er það algerlega rangt, sem segir í athugasemdum stjórnarinnar við frv., að þessi 36 stunda kensla á viku sje „í samræmi við þær kröfur, sem gerðar eru í þessu efni til barnakennara annarsstaðar á Norðurlöndum“. Það er líka mjög villandi, að segja, að hitt og þetta tíðkist í öðrum löndum, en minnast svo ekki á hin ólíku launakjör, sem innlendir og erlendir kennarar eiga við að búa. Ef erlendir kennarar hafa lengri kensluskyldu á hverri viku og færa skal kensluskyldu íslenskra kennara í sama horf, verður ekki hjá því komist, að hækka um leið laun þeirra á borð við þá erlenda kennara, sem miðað er við. Með þessu er jeg þó ekki að gera neinar kröfur um launahækkun kennurum til handa, en vildi aðeins benda á, samræmisins vegna, að eigi að hækka vinnukröfurnar, verður ekki hjá því komist, að hækka kaupið líka, og eigi kröfurnar að setjast samkvæmt erlendri fyrirmynd, leiðir af sjálfu sjer, að sama fyrirmyndin gildi, þegar um launin er að ræða. Hæstv. forsrh. vili miða kröfurnar við Dani. Hann um það. En laun danskra barnakennara eru 2000 krónum hærri að meðaltali en hjer, og eru þó ekki talin með ýms fríðindi, er dönsku barnakennararnir hafa. í Noregi er mjer kunnugt um, að barnakennarar, t. d. í Osló og Björgvin, hafa í laun frá 5400 krónum og upp í 8000 kr., og auk þess allríflegan húsaleigustyrk, en til sveita eru launin lægri, en þar hafa kennarar leigulausan bústað. Við, sem höfum gist erlenda barnakennara, höfum fljótlega sjeð og sannfærst um, af góðum híbýlum þeirra, að þar er um frjálsa stjett að ræða, sem ríkið skamtar ekki úr hnefa, heldur skilja menn þar fremur en hjer, að þá sje starfi kennaranna best borgið, að laun þeirra sjeu ekki skorin við nögl, nje eftir talin. En hjer á landi er hvorttveggja, að dýrtíðin er meiri en í flestum nágrannalöndum og launin mun lægri og hrökkva hvergi nærri handa þeim, sem fyrir nokkurri fjölskyldu hafa að sjá. Það er ekki hægt að segja, að íslensku kennararnir lifi í óhófi eða berist á. Þeir hafa sig alla við að klóra í bakkann og vinna allskonar aukavinnu, ef hún þá gefst, til þess að sjá sjer og sínum farborða. Það skýtur því óneitanlega dálítið skökku við, þegar á að fara að spara á launum starfsmanna ríkisins, að byrja á þeirri stjettinni, sem að dómi allra sanngjarnra manna er verst launuð. Þegar spara skal, á ekki að ráðast á garðinn þar sem hann er lægstur. Svo er á hverju heimili, að sparnaðurinn byrjar á því, sem helst má án vera, og svo á einnig að vera um þjóðarbúskapinn. Það lá nær að sýna manndóm sinn á því, að taka af þeim, sem meira höfðu, byrja t. d. á læknunum. Jeg nefni læknastjettina í þessu sambandi, af því jeg veit ekki betur en að heilbrigðismálin falli undir dómsmálaráðuneytið, þar sem hæstv. forsrh. (JM) fer með húsbóndavaldið. Þarna var til frægðar að vinna, að spara eitthvað á þeim hæst launuðu, en ónærgætni að byrja á neðri endanum, eða taka af þeim, er skortir alt nema allra brýnustu lífsnauðsynjar.
Þá er hitt atriðið, hverjir skulu greiða aldurs- og dýrtíðaruppbót. Það var rjettilega tekið fram af hæstv. forsrh., að það mál er honum óviðkomandi. En þar sem mjer virtist, að skilja mætti á orðum hæstv. forsrh., að sú breyting, sem frv. fer fram á í þessu efni, væri kennurum ekki einasta skaðlaus, heldur jafnvel til hagsbóta, þá mótmæli jeg því. Breytingin verður kennurum til tjóns, eins og lesa má á milli línanna í hinni merkilegu greinargerð sparnaðarnefndarinnar. Þessi tillaga, að velta yfir á sveitar- og bæjarfjelögin dýrtíðaruppbótinni og launaviðbótum, svo greiðsla þeirra verði í sömu hlutföllum og launin, var hjer á ferðinni í fyrravetur, kom frá fjvn., flaut upp úr þessari hv. deild, en var svo feld í hv. Ed. Þess vegna er jeg hissa á, að þetta skuli vakið upp að nýju og borið fram fyrir sömu þm., er feldu það í fyrra. Jeg trúi því vart, að hv. þm., sem voru á móti þessu í fyrra, hafi nú snúist til fylgis við tillöguna, og er þá auðsætt, að hún á ekki annað erindi inn í þingið en að þvælast fyrir og tefja tímann frá öðrum nytsamari störfum.
En nú er farið ennþá lengra en í fyrra, þar sem ekki er talin nægja dýrtíðaruppbótin, heldur á einnig að velta aldursuppbótinni yfir á sveitar- og bæjarfjelögin. Jeg veit ekki, hver venjan er um þetta alstaðar á Norðurlöndum, en það veit jeg, að þetta á sjer ekki stað í Svíþjóð nje Noregi. Þar er það ríkið eða fylkin, sem greiða aldursuppbótina, og í Noregi eru fylkin svo stór, að kennarar flytjast sjaldan á milli. Verði þetta ákvæði að lögum, standa þeir kennarar ver að vígi, sem eldri eru í starfinu, gagnvart hinum yngri, þegar ungir og gamlir kennarar sækja um sömu stöðu. Hv. fjvn. sá sjer ekki fært að bera þessa tillögu fram í fyrra, svo jeg tel víst, að hv. þingdeild fallist aldrei á hana.
Annars er jeg ekki jafnhrifin af röksemdafærslu sparnaðarnefndarinnar, eins og hæstv. forsrh. virðist vera, enda játar nefndin, að eiginlega sje ekki um neinn sparnað að ræða fyrir þjóðina í heild sinni, þar sem útgjöldin aðeins flytjast frá ríkissjóði á sveitasjóðina. Nefndin segir þó, að ekki sje „loku skotið fyrir, að breytingin kunni óbeinlínis að leiða til nokkurs sparnaðar. Þegar lögboðin útgjöld sveitarfjelaganna til kennaralauna aukast, er ekki ósennilegt, að þau reyni meira til að draga úr kostnaðinum við barnafræðsluna“. Þannig gerir nefndin ráð fyrir, í öðru orðinu, að í raun og veru muni alt standa við sama og áður, en þó sje tilgangurinn, svona undir niðri, að fækka kennurunum, eins og beinlínis má lesa út úr þessum línum greinargerðarinnar: „Gæti það jafnvel leitt til nokkurrar lækkunar á launaliðnum við það, að menn sæju sjer fært að komast af með færri kennara, heldur en ef meirihluti launanna væri greiddur úr ríkissjóði.“ Þetta er tilgangur frv., að fækka kennurum, þó að sparnaðarnefnd hafi ekki hreinlyndi til að segja það berum orðum.
En hefir þá nefndin, sem greinargerðina samdi, rannsakað, hvar fækka megi kennurum? Mjer er kunnugt um, að barnakennararnir eru síst of margir. Sveitafjelögin hafa ekki sóst svo mjög eftir þeim, enda veit jeg ekki til, að hægt sje að benda á einn einasta stað, þar sem fækka mætti kennurum, kenslunni að skaðlausu. Hefði nefndin komist að þessari niðurstöðu, að um fækkun geti hvergi verið að ræða, þá hefði hún getað sparað sjer þá óhreinskilni, að hjer væri um sparnað að ræða, og notfært sjer þá heilræði sitt sjálf, í staðinn fyrir að velta öllu yfir á sveita- og bæjarfjelögin.