20.04.1925
Neðri deild: 60. fundur, 37. löggjafarþing.
Sjá dálk 1114 í C-deild Alþingistíðinda. (2974)
114. mál, ríkishappdrætti
Flm. (Magnús Jónsson):
Jeg spáði nokkurnvegin í eyðurnar, er jeg gerði hv. andstæðingum mínum upp orðin. Jeg benti einmitt á, að margir væru þeirrar skoðunar, að ríkið ætti ekki að hafa slíka starfsemi með höndum, nje afla tekna á þennan hátt, vegna þess, að happdrætti sje spillandi, en það væru líka aðrir, sem væru því mjög fylgjandi, að ríkið sjálft kæmi happdrætti á stofn, til þess að draga eitthvað úr þeim peningastraum, sem rennur úr landi og til erlendra happdrætisfjelaga.
Í sjálfu sjer er ekkert athugavert við það, þó að frv. þetta hafi komið fram, og það er langt frá því, að neinar illar hvatir sjeu á bak við það, eða að happdrætti þetta sje ekki heiðarlegt í alla staði. Það vita allir, að hverju þeir hafa að ganga um hina stóru drætti. Að vísu vita þeir ekki með neinni vissu, hvað þeir muni græða, en vita aftur á móti upp á hár, hverju þeir muni geta tapað. Hjer er því hvorki um fals nje vísvitandi sviksemi að ræða.
Þeir hafa heldur ekki hreyft því, þessir þrír hv. andmælendur, að útreikningar þeir, sem frv. sýnir, væru rangir, svo rök þeirra eru fremur veigalítil.
Annars get jeg ekki neitað því, að mjer finst það koma úr hörðustu átt, að hv. 2. þm. Reykv. (JBald) hrópi nú, að hjer eigi að fremja hið mesta ódæði, að þjóðnýta fyrirtæki eins og happdrætti. Jeg hefi sannarlega ekki átt slíku að venjast úr horninu því. Mjer kom líka dálítið á óvart að setja frv. þetta í samband við afnám tóbakseinkasölunnar, og þó að svo undarlega vildi til, að bæði þessi frv. væru á dagskrá hjer í dag, þá sannfærði það mig alls ekki um, að nokkurt samband væri þeirra á milli. Eins og kunnugt er, er langt síðan frv. þessu var útbýtt, þótt ekki hafi það verið tekið til 1. umr. fyr en nú. Við flm. gátum ekkert um það vitað, er við bárum frv. fram, að svo mundi hittast á, að það yrði á dagskrá sama daginn og sjeð yrði fyrir um afnám tóbakseinkasölunnar hjer í hv. deild. Annars gæti þessi 1. umr. tekið alllangan tíma, ef enn á að fara að taka upp umr. um miljónarfjórðungstapið, sem hv. 2. þm. Reykv. (JBald) og fleiri telja, að afnám tóbakseinkasölunnar hafi í för með sjer. Að minsta kosti neita jeg því, að hafa gefið nokkurt tilefni til þess, að draga þurfi það inn í þessar umr.
Þá þótti honum (JBald) launin of há, en gætti þess ekki, að þau eru sett aðeins 8 þús. kr. og ágóðahluti, sem ekkert er hægt um að segja, hvað miklu nemi, en má ekki fara fram úr 4 þús. kr. á ári. Auk þess er alt slíkt fullkomlega á valdi þingsins.
Við höfum áætlað kostnaðinn við happdrættið 58 þús. kr., en til þess að gera sjer sem minstar tyllivonir af fyrirtækinu, er þessi kostnaður áætlaður 75 þús. kr. í reikningnum. Þeir, sem frv. sömdu í Kaupmannahöfn, áætluðu um 50 þús. kr. í stjórnarkostnað, en okkur þótti vissara, að vera nokkru hærri, og má hver lasta það sem vill, að við höfum viljað fara sem varlegast í öllum áætlunum.
Þá sagði hv. 2. þm. Reykv. (JBald), að allir þeir, sem happdrættismiða keyptu, yrðu flegnir. Það er nú vitanlegt, að þegar lagt er saman það, sem menn láta af höndum og það, sem menn fá inn, að það verður minna. Annars væri ekki um neinar tekjur að ræða fyrir ríkissjóð.
Mjer var ekki ókunnugt um þá skoðun hv. 3. þm. Reykv. (JakM), að hjer mundi vera um svikastofnun og fjárglæfra að ræða. En hitt kom mjer dálítið á óvart, að hann taldi falsið aðallega fólgið í því, ef lítið seldist af hlutamiðum; þá væri engra vinninga að vænta. En þetta er rangt, því að vinningarnir koma ávalt hlutfallslega niður, eftir sölunni. Ef t. d. helmingur seðlanna selst, þá kemur helmingur vinninganna til greina, og svo koll af kolli, eða 5. hver seðill, sem seldur er, fær vinning. (JakM: Hvað vita menn um, hvað selst?) Þetta er alt undir svo ströngu eftirliti, að altaf er vitað, hvað mikið er selt, svo engin ástæða er til, að um fals eða nokkura sviksemi verði að ræða. Sem sagt, ef helmingur seðlanna selst, þá er víst, að helmingur hinna áætluðu vinninga kemur út. En það er vitanlegt, að ef einhver telur sig vissan að fá vinning, þá getur sá hinn sami orðið fyrir vonbrigðum og talið sig gabbaðan. Það má vel vera, að segja megi sem svo, að ekki sje heilbrigt að lifa í voninni um einhver óvænt höpp, en flestir munu nú samt svo gerðir, enda annar aðalatvinnuvegur okkar með því markinu brendur. Um landbúnaðinn hefir einn maður sagt, að þar sje altaf von á einhverjum óhöppum, en aldrei neinum höppum, og þetta er satt. Í vissu falli hefir þetta heilbrigð áhrif til þrautseigju og þols, en þreytandi er það, og margur þráir meiri „pipar á lífsins plokkfisk“. En um sjávarútveginn má og með sanni segja, að hann sje einskonar happdrætti, því svo margir hafa þar orðið fyrir vonbrigðum og margskonar tjóni. En hins ber líka að geta, að um stóra vinninga hefir þar verið að ræða á stundum, sem betur fer, og það eru þeir, sem draga fólkið að sjer. Það er ekki til neins að ætla að prjedika eðli manna í rot með neinum skynsemisrökum í þessu nje öðru. „Naturam furca pellas ex etc.“ Og loks furðar mig á því, að annar eins andstæðingur hverskyns happdrættis skuli sjálfur hafa barist fyrir happdrætti í sambandi við ríkisveðbankann.
Þá kem jeg að þriðja andmælandanum, hv. þm. Str. (TrÞ). Mjer kom heldur ekki á óvart, þó að hann væri á móti frv. þessu. Hann hefir áður sýnt sig fjandsamlegan þessu máli. Hann sagði, að minni vonir væru um gróða ríkissjóði til handa eftir þessu frv. en hinu. En þetta er ekki rjett. Hitt hefði hann getað sagt, að eftir fyrra frv. var um meiri stórgróða að ræða, ef alt hefði gengið eins og til var ætlast. En þær áætlanir þóttu ekki eins ábyggilegar.
Hann talaði líka um, að frv. þetta gerði ekki annað en að tefja þingið. Jeg veit ekki til, að við flm. höfum neitt tafið þingið ennþá, og sje ekki heldur, að frv. þurfi að tefja til neinna muna, þó að það fái að ganga til nefndar. (TrÞ: Er þetta þá nefndarfundur?) Nei, en málið hefir ekki tafið nema rúma hálfa stund, og hefði ekki þurft að taka nema helming þess tíma, ef þessi andmæli hefðu ekki komið fram. En vilji hv. andmælendur þrautræða málið, þá getur það vitanlega tafið.
Annars er misskilningur, að happdrætti þurfi að vera rekin með sviksemi, og t. d. dettur engum manni í hug að segja um dönsku happdrættin, að þau sjeu glæfrafyrirtæki.
Jeg vil einnig minna á eitt í þessu sambandi, að talsvert af tekjum happdrættisins kemur frá mönnum, sem annars er erfitt að ná í gjöld af, t. d. lausafólki, sem oftast hefir handbæra peninga og kaupir seðla sjer til gamans. En hitt mun sjaldgæfara, að fátækir barnamenn taki brauðið frá börnunum, til þess að kaupa seðla fyrir, eins og hv.
3. þm. Reykv. (JakM) sagði.
Og loks má minna á það, sem þó var áður nefnt, að nú þegar fara margar þúsundir hjer á landi fyrir happdrættismiða, og þær fara allar út úr landinu og sjest ekkert af, nema þegar vinningur fæst. Eini vegurinn til að koma í veg fyrir þetta er að setja hjer á innlent, sæmilegt happdrætti, um leið og sala erlendu miðanna væri bönnuð.
En jeg skal nú ekki telja fleira. Það er með þessa háttv. þrjá þingmenn eins og aðra meginregluriddara, að þeir líta hvorki til hægri nje vinstri og taka engum rökum.