13.05.1925
Neðri deild: 79. fundur, 37. löggjafarþing.
Sjá dálk 444 í D-deild Alþingistíðinda. (3273)
137. mál, vantraust á núverandi landsstjórn
Forsætisráðherra (JM):
Jeg hefi lítið eða ekki að athuga við inngangsræðu hv. flm. (JBald). Jeg er honum samdóma um það, að það er óheppilegt að þurfa að bera fram sjerstaka vantraustsyfirlýsingu, í stað þess að hafa þetta, svo sem víða á sjer stað erlendis, í sambandi við eitthvert sjerstakt mál, og lítt rætt um vantraustsyfirlýsinguna ahnent, enda umræðulítið yfirleitt. Þess vegna ætti því nú ekki að þurfa langar umræður um þessa till., og ekki síst þegar mál þau, sem hv. flm. till. notaði sem ástæðu fyrir vantrausti, eru þegar margrædd í þinginu. Jeg hefi einu sinni áður sýnt mitt álit um umræður um vantraust eða ekki, er jeg aflaði mjer yfirlýsingar Ed. mjög umsvifalítið. Jeg tek það því ekki til mín, sem hv. flm. talaði um þetta atriði, en hitt er í raun og veru rjett, að fljótt sje úr því skorið, hverjir það eru, sem vilja, að stjórn fari, eða fari áfram með völdin. Aftur á móti tel jeg það ekki rjett, að Nd. eigi að hafa meiri áhrif í því efni, hvort stjórn situr eða fer frá, en Ed. Það, að fjárlög eru fyrst lögð fram í Nd., sker ekki úr um þetta. Það er ekki heldur rjett ályktað, að stjórn geti ekki setið áfram við völd, þó að ekki hafi hún meiri hluta þingsins að baki sjer. Hv. flm. (JBald) veit það vel, að víða erlendis hafa stjórnir setið við völd án þess að hafa haft meiri hluta fylgi, jafnvel ekki einu sinni loforð um stuðning eða hlutleysi frá fullum meiri hluta. Það var ekki heldur alls kostar rjett, sem hv. flm. sagði um Krossanesmálið og afstöðu mína til þess. Jeg gerði það ekki að fráfararatriði í sjálfu sjer, þótt till. yrði samþ., en það var sú hótun um vantraustsyfirlýsingu, sem kom fram í sambandi við till., sem gerði það, að stjórnin gat ekki unað við. Háttv. flm. telur ófært, að ráðherrar greiði atkvæði um vantraustsyfirlýsingar, og hann segir jafnvel, að það sje ótækt vegna þess, að þeir eigi sumir fjárhag sinn undir því að sitja áfram í embætti. Þetta er hin mesta fjarstæða, og jeg get ekki ímyndað mjer annað en að hver og einn ráðherra hljóti að hafa talsverðan fjárhagslegan skaða af því að vera í embætti. Jeg get sagt það fyrir mitt leyti, að það hefir verið alt annað en gróðavegur fyrir mig að vera ráðherra. Þetta er yfir höfuð svo fjarri sanni, að það er undarlegt, að nokkur þingmaður geti látið sjer detta annað eins í hug og þetta. Hv. flm. veit vel, að á 10 sinnum fjölmennari þingum en okkar þingi stendur stundum svo á, að eins eða tveggja atkvæða munur er aðeins á milli stærstu flokkanna og að stjórnirnar hafa þar stundum ekki nema 1 eða 2 atkvæði fram yfir andstæðingaflokkana, en ráðherrar í slíkum stjórnum eru oft um og yfir 20 talsins. Vill nú hv. þm. halda því fram, að ráðherrarnir greiði ekki atkvæði í málum, sem varða tilveru ráðuneytisins, þegar þannig stendur á um flokkaskiftingu? þetta er svo fráleitt, að það er óhugsandi, að nokkrum manni geti dottið í hug að bera slíkt og þvílíkt fram, nema ef til vill hjer á Alþingi, en ber vott um afskaplegt skilningsleysi á því, hvað þingræði er, og yfir höfuð mjög bágborinn stjórnmálaþroska þeirra þm., sem slíkt getur komið til hugar. Að segja t. d., að ráðherrarnir hjer sitji í sjálfstrausti, en ekki samkvæmt þingræðisvenjum, eftir atkvæðagreiðsluna um Krossanestillöguna, er alls ekki frambærilegt.
Við skulum nú gera okkur ljóst, hvernig ástandið yrði, ef svo stæði á, að allir ráðherrarnir ættu sæti í þessari háttv. deild og hefðu þar alls 15 atkv. meiri hluta að sjálfum sjer meðtöldum. Hugsum okkur, að þeir mættu ekki greiða atkvæði um till. til vantraustsyfirlýsingar, sem þá yrði auðvitað samþ. með 13:12 atkv. þá ætti stjórnin að fara frá, en þessi 13 manna flokkur að taka við völdunum, og þegar 3 þeirra hafa sest í ráðherrasæti, eru aðeins 10 atkv. eftir til að greiða atkvæði um vantraustsyfirlýsing. Nú mætti búast við, að hún kæmi fram þegar er hið nýja ráðuneyti væri sest á laggirnar. Andstöðuflokkurinn hefði 15 atkvæði, og hin nýja vantraustsyfirlýsing yrði þá samþykt með 15 atkv. gegn 10. Þetta sýnir ljóslega, hversu mikil fásinna það er að halda því fram, að ráðherrar megi ekki hafa atkvæðisrjett um slíkt mál.
Að öðru leyti skildist mjer á ræðu hv. flm., að hann hefði í raun og veru mjög fáar og ekki stórvægilegar sakir fram að bera á hendur stjórninni. Þetta um stefnu stjórnarinnar í löggjöf er lítt frambærilegt sem ástæða til vantraustsyfirlýsingar. Fái stjórnin samþyktan meiri hluta sinna frv. og þau helst, sem máli skifta, og ef stefna stjórnarinnar fær yfir höfuð viðurkenningu í aðalatriðum í meðferð mála á Alþingi, situr stjórnin auðvitað áfram við völd, en fái stjórnin ekki þau stórmál samþ., sem hún vill gera að fráfararatriði að fram gangi, verður hún að fara. Hjer á Alþingi hefir ekki tíðkast sá siður, að stjórnir gerðu hvert smámál að fráfararatriði. Hitt er eðlilegt, að hv. flm. sje reiðubúinn við hvert tækifæri sem er að greiða atkvæði gegn stjórninni eða bera fram vantraustsyfirlýsingu á hana, þar sem hann er og hefir ávalt verið andstæðingur núverandi stjórnarflokks, og er ekkert við það að athuga. Þess vegna sje jeg ekki ástæðu til að tala mikið um ríkislögreglumálið, sem þó aldrei fjallaði um neina ríkislögreglu, enda fór hv. flm. sjálfur ekki mikið út í þá sálma, en það frv. hefir þegar mikið verið rætt, bæði hjer á þingi og í blöðunum, og þykir mjer ekki þörf að rökræða það frekara. Þó er eitt atriði í þessu máli, sem jeg get vikið lítið eitt að, enda þótt það sje smávægilegt í sjálfu sjer. Hv. flm. sagði, að jeg hefði verið neyddur til að bera þetta frv. fram, og vildi jafnvel svo sem segja mjer það til afsökunar. Jeg get ekki tekið mjer þetta til inntektar. Jeg er svo sannfærður um, að það sje sjálfsagt og nauðsynlegt að fá einhverja slíka eflingu á þeirri lögreglu, sem til er í landinu, og er það alveg hliðstætt við eflingu ríkisins á lögregluliði þess á sjó, sem enginn hefir fundið neitt að athuga við. Á þessu þingi hefir verið stigið stórkostlegt spor í áttina til að koma upp öflugri lögreglu á sjó en verið hefir, og hefir enginn dirfst að ámæla stjórninni fyrir það að hafa bundist fyrir þetta. En hvað sem um þetta frv. annars hefði mátt segja, átti stjórnin alls ekki ámæli skilið fyrir það, þó að hún vildi einnig koma betra skipulagi á löggæslu á landi. Þess vegna var það, að jeg talaði fyrir því máli af fullri sannfæringu, enda þótt jeg legði ekki svo mikla áherslu á form frv., ef stefna þess var viðurkend. Þá var mjer og ekki heldur neitt kappsmál að fá frv. samþ. á þessu þingi, því jeg hefi ekkert á móti því, að málið verði sem best rætt og athugað frá öllum hliðum. Dómar þeir, sem enn hafa fallið um það mál frá hálfu andstæðinga, hafa verið mjög einhliða og órökstuddir. Jeg sagði áður um það mál, að hv. flm. þessarar till. hefði talað mjög linlega gegn því máli, og lagði jeg honum það ekki út til lasts.
Þá kem jeg að þeirri einu sök, sem hv. þm. ber á mig og mína stjórn, sem ætla mætti að væri frambærileg í sambandi við vantraustsyfirlýsingu, en það er Krossanesmálið. Hv. flm. fór og mjög hóflega í það mál, enda var óþarfi að hefja langar umræður um það; málið er þegar kunnugt og hefir mikið verið rætt, og hefði það því aðeins orðið endurtekning ein og til að lengja þessa umræðu meir en þörf var á. Jeg kemst þó vart hjá því að rifja eins stuttlega upp og mjer er unt ofurlítið af sögu þessa máls, þar sem þetta er hið eina atriði af því, sem hv. flm. tíndi til, sem segja mætti að ástæða væri til að setja í samband við vantraustsyfirlýsingu á stjórnina. Málið var þannig vaxið, að yfirmaður mælitækja- og vogaráhaldastofu ríkisins eða umboðsmaður hans, sem átti að rannsaka mælitæki og vogaráhöld í þessum hluta landsins í sumar er leið, gaf stjórninni skýrslu um, að mæliker síldarverksmiðjunnar í Krossanesi mundu vera of stór. Þegar þessi skýrsla barst atvinnumálaráðuneytinu, fyrirskipaði atvrh. (MG) þegar í stað, að rannsókn skyldi fara fram á mælitækjum þessarar verksmiðju og málið alt ítarlega rannsakað. Ráðherrann átti þá einnig erindi til Norðurlands, og rannsakaði hann því að nokkru leyti málið sjálfur, með aðstoð sýslumannsins í Eyjafjarðarsýslu. Hann komst að þeirri niðurstöðu við nánari athugun, að forstjóri Krossanesverksmiðjunnar mundi ekki hafa gerst sekur um hegningarvert athæfi, og þar sem það er alkunna, að atvrh. er gamall og þaulvanur rannsóknardómari og mjög góður lögfræðingur, og að honum var treystandi bæði til vits og einurðar í þessu máli sem öðrum, þá er augsýnilegt, að það var ekki ástæða til fyrir dómsmálaráðuneytið, allra síst er engin kæra var komin fram, að fyrirskipa sakamálsrannsókn. Þegar viðskiftamenn verksmiðjunnar kærðu ekki eða komu fram með neinar umkvartanir til mín, var engin ástæða fyrir mig til að hefjast handa. Það er sá munur á brotum í viðskiftamálum og ýmsum öðrum brotum gegn hegningarlögunum, að það er varla gerlegt að hefjast handa í þeim málum, nema sá, sem tjón bíður, kæri málið til skaðabóta. Jeg skal nefna eitt dæmi, sem allir ættu að geta áttað sig á. Það er t. d. ekki ótítt, að víxlar eru falsaðir, og er lögð ströng hegning við því í hegningarlögunum, en jeg veit ekkert dæmi til, að sakamálsrannsókn hafi verið hafin út af slíku broti, nema sá, sem fyrir skaðanum varð, hafi kært, og þannig mætti telja mörg önnur brot í viðskiftamálum. Jeg fyrir mitt leyti verð að álíta, að viðskiftamennirnir hafi ekki álitið, að um sviksamlegt eða hegningarvert athæfi væri að ræða, er engin kæra kom fram, og jeg hafði þó lýst því yfir, að ef kæra kæmi fram, yrði hún tekin til greina. Jeg hygg því, að þessi áburður á forstjóra Krossanesverksmiðjunnar sje rangur. Þetta álít jeg vera nóg um Krossanesmálið að þessu sinni.
Hv. flm. talaði um þrekleysi mitt gagnvart erlendum mönnum, en þetta er misskilningur. Það kemur alls ekki málinu við, hverrar þjóðar sakborningur er, ef mál hans er rannsakað hjer á landi, fyrir brot, sem framið er hjer. Jeg veit ekki heldur til, að nein sjerstök ástæða sje til að koma fram með þessa ásökun í minn garð eða að jeg hafi gefið tilefni til þess.
Í sambandi við Krossanesmálið drap hv. flm. á annað mál, þar sem málssókn hafði verið fyrirskipuð gegn manni einum fyrir guðlast. Hann viðurkendi að vísu, að ógætilega hefði verið skrifað, en talaði um, að hjer væri verið að framfylgja úreltum lögum. Það er rjett, að allmikið er um það deilt, hvort hegning skuli lögð við slíku atferli eða ekki. Sú ástæða, sem færð er fram af hálfu þeirra, er nema vilja úr lögum ákvæðin um hegning fyrir guðlast, er sú aðallega, að almenningsálitið muni fella því þyngri dóm yfir sökudólgunum. Sú alda, er risið hefir hjer út af þessu máli, virðist ekki benda til þess, að svo yrði hjer. Auk þess er hjer farið eftir beinum fyrirskipunum laganna eins og þau eru. Þessi sök er alls ekki sambærileg við brot á viðskiftalögunum. Hjer eru meiddar tilfinningar þeirra manna, er ekki vilja láta fara óvirðingarorðum um heilög mál. Hjer var því lögunum aðeins fylgt og annað ekki gert. Og satt að segja sýnist mjer ótækt að sleppa slíku refsingarlausu, að notuð sjeu svívirðilegustu orð, sem tungan á til, um þann guð, sem kirkjan dýrkar. Fært hefir verið fram til afsökunar, að þvílík ummæli finnist í bókum, sem hafa bókmentalegt gildi. Þótt svo kunni að vera, horfir það nokkuð öðruvísi við en að setja skammaryrði um hinn æðsta guðdóm í víðlesið blað, og í grein, sem annars ekkert gildi hefir. Annars mun jeg ekki ræða frekara um þetta mál, enda er það ekki útkljáð.
Öðru tel jeg mig ekki þurfa að svara. En með þeim orðum vil jeg enda mál mitt, að þó að Krossanesmálið eigi að vera helsti ásteytingarsteinn stjórnarinnar, þá mundi slíkt hvergi vera talin frambærileg sök.