17.04.1925
Neðri deild: 58. fundur, 37. löggjafarþing.
Sjá dálk 727 í D-deild Alþingistíðinda. (3417)
53. mál, utanríkismál
Fyrirspyrjandi (Bjarni Jónsson):
Viðskifti þjóðríkis við önnur þjóðríki eru vandasömustu málin, sem það á úr að ráða. Undir þessum málum er hagur hvers ríkis kominn fremur öllum öðrum málum. Má þar minna á samninga um verslun og siglingar, tollsamninga og fjármálaviðskifti allskonar, er snerta fjárhag ríkisins og atvinnuvegi þjóðarinnar, beint og óbeint.
Undir meðferð utanríkismálanna er og kominn heiður þjóðarinnar og virðing annara þjóða fyrir ríkinu. Jeg er ekki mikill sagnfræðingur, en jeg vil minna á það til dæmis, hvern heiður Vesturheimsmenn höfðu af sendiför Franklins til Frakklands og hve mikla þýðingu það hafði fyrir það ríki, sem þá var að verða til. Eins vil jeg minna á það, er Rómverjar hinir fornu áttu í höggi við Pyrrhos og sendu á fund hans sendimann sinn Fabricius. Ljet Pyrrhos reyna alt til þess að freista hans, bæði gull og gersemar, og síðasta daginn ljet hann svifta tjaldinu að baki Fabriciusi, og stóð þar þá fíll og teygði að honum ranann. Það dýr hafði Fabricius aldrei fyr sjeð, en brá sjer þó hvergi og ljet ekkert á sjer finna. Um þennan mann sagði ráðgjafi Pyrrhosar konungs: Ille est Fabricius, qui difficilius ab honestate quam sol a suo cursu potest averti. (BSv: Hjer veitti ekki af versio!). Þetta er latína, og þeir menn, sem ekki finna þörf á latínuskóla, verða ekki í vandræðum að skilja þetta og þurfa því enga versio. Þeir eru þá búnir að læra nóg. Hv. deild vildi nýlega engan latínuskóla, og því legg jeg þetta ekki út. Það er gefinn hlutur, að sú þjóð, er rækir ekki utanríkismál sín, sendir engan Fabricius og fer á mis við heiðurinn af því að eiga sendimann, sem slíkur orðrómur vex af. Og undir meðferð utanríkismálanna er beinlínis komið frelsi þjóðarinnar og sjálfstæði. Skal jeg þessu til sönnunar benda á dæmi, er liggur ekki eins langt aftur í tímanum og það, er jeg nefndi síðast. Það er frá Þjóðverjum. Bismarck lagði jafnan áherslu á það, að Þjóðverjar hjeldu vináttu við Rússa. Og hefði þeirri stefnu verið fylgt, þá væri ekki komið svo fyrir Þjóðverjum sem nú er. Þá hefðu þeir aldrei einangrast og aldrei bugast. Þetta getur skynsamleg og góð meðferð utanríkismálanna þýtt.
En í þessu liggur það, að viðskifti vor við önnur þjóðríki eru hættulegustu málin, sem vjer höfum með höndum. Hjer á við undirstaðan: do ut des. En þá er þess gætanda, að vjer gefum ekki of mikið fyrir pípuna, eins og Franklín mundi sagt hafa, og hins, að skera ekki of mjög við neglur sjer, svo ekkert vit geti orðið úr samningum, sem vjer verðum að gera við aðrar þjóðir. Það er til dæmis að taka, þegar gerðir eru slíkir samningar sem Spánarsamningurinn. Þá er ekkert vit að spara þær sendifarir, sem þá voru um hönd hafðar, bæði ferð sendiræðismanns, sem þá var í Miðjarðarhafslöndunum, 1921, og sendiherrans 1922. Það er þeim að þakka, að samningurinn tókst svo vel, sem raun varð á. Hitt er sjálfsagt um þessi mál, sem öll önnur, að ausa ekki fje út til þeirra að óþörfu. Og í þessu máli var hreinn óþarfi að senda bindindismenn suður á Spán til þess reyna vínin. Og það var líka óþarfi að senda menn til Noregs, sem ekkert gátu gert. Í þessum málum sannast það, að þar geldur hagar þjóðarinnar allra afglapa. Þar á við hið fornkveðna: Quia quid delirant reges, plectuntur Achivi.
Heiður þjóðarinnar er líka í veði, ef utanríkismálum hennar er ekki sint á ljettan hátt. Menn mega ekki vera hjer of þröngsýnir, eins og t. d. að láta það viðgangast að kalla sendiherra heim úr öðrum ríkjum, svo sem þegar Björn Sigurðsson var kallaður heim úr Lundúnum, í stað þess að hann hefði átt að vera þar alt til þessa dags, og fleira af líku tæi, sem jeg nefni ekki.
Vjer megum ekki heldur vera heimskir, svo sem til dæmis að láta það undir höfuð leggjast að nota rjett 7. greinar sambandslaganna, sem veitir Íslandi rjett til þess að láta sína eigin menn fara með utanríkismál landsins. Kem jeg seinna að þessu, í sambandi við spurningar þær, er jeg ber hjer upp, þegar jeg hefi lokið þessum stutta inngangi.
Vjer megum ekki heldur vera hvefsnir eða áreitnir við önnur ríki, með því t. d. að hafa minni háttar sendimann hjá þeim en þau hafa hjá oss. Á jeg hjer sjerstaklega við Danmörku. Það lá við borð, að við færum líkt að við Noreg í sambandi við samningana um kjöttollinn. En sem betur fór, sýndu Íslendingar ekki hvefsni eða áreitni í því máli.
Vjer megum ekki heldur vera reikulir eða huglausir. En það er hreint og beint hugleysi, þegar stjórnin og þingið hugsar fyrst og fremst um þetta: Hvað skyldi sambandsþjóðin segja? Hvað koma henni við vor efni, ef vjer gerum það, sem rjett er, og göngum ekki á hluta annara. Hugleysið býður heim annara yfirráðum. Þegar hver og einn finnur, að vjer erum ekki á verði og gætum ekki rjettarins, þá er ásælnin ætíð vakandi. Vjer megum auðvitað ekki svíkja aðra eða vera óhreinlyndir nje ógætnir. En allra síst megum vjer vera lítilsigldir. Ef vjer gætum eigi allra þessara hluta, þá er frelsi vort í veði. Og ef vjer köstum allri vorri áhyggju upp á umboðsmenn vora og göngum í þeirra bandi, þá venst þetta þjóðarlamb svo trúlega undir, að engin von er til, að sambandslögin fáist leiðrjett eða samningunum sagt upp eftir 1940. Þá glötum vjer frelsi voru og sjálfstæði og heiðri vorum, sakir svefns og gáleysis.
En ef vjer förum rjett með þessi mál, þá verður ekkert þessari þjóð til jafnmikillar blessunar. Verslun og siglingar blómgast, álit og traust þjóðarinnar vex, fjárviðskifti auðveldast og hagurinn batnar. Þá hlöðum vjer þessari þjóð lofköst þann, er lengi stendur. Þá er borgið því, sem dýrmætast er, frelsinu. Þá erum vjer í sannleika sjálfstæð þjóð, og ekki fyr.
Nú verður því ekki neitað, að í utanríkismálunum hefir þjóð, þing og stjórn verið sinnulaust. Jeg hefi spurt sjálfan mig, af hverju það kæmi. Hvort það kæmi af skilningsleysi. En þó hefi jeg ekki getað sannfært mig um, að svo væri, sökum þess, að frá gáfnahliðinni eru Íslendingar nægilega vel gefnir til þess að skilja þetta.
Jeg hefi bæði í ræðu og riti reynt að skýra fyrir Íslendingum, hversu mikilvæg þessi mál eru, en þeir hafa jafnan skelt við skolleyrunum. En það getur samt varla verið skilningsleysi á svo augljósri skoðun að kenna, þetta andvaraleysi þeirra. Jeg hefi þá næst spurt sjálfan mig, hvort oftraust á skriflegum samningi muni geta valdið þessu. En það væri harla einkennilegt um oss, sem ættum að muna, hversu ónógur gamli sáttmáli reyndist oss til verndar sjálfstæði voru og hversu erfitt oss reyndist að verða frjáls þjóð og fá þau rjettindi viðurkend, er skriflegt og ágætt skjal heimilaði oss, ef vjer nú vildum lifa upp óglæsilegan þátt sögu vorrar og ljetum hinn nýja sáttmála vorn grotna niður. En vera má, að stærsta orsökin sje raunar sú, að þrátt fyrir vora löngu og torsóttu frelsisbaráttu, þá hefir sigur sá, er vanst 1918, verið sofandans sigur. Og þótt einstakir menn kynnu að nota sjer þá aðstöðu, sem heimsstyrjöldin skapaði, þá var langur vegur frá, að þjóðin sjálf kynni að meta það, því hún var þá þegar sofnuð vært og sefur enn. Þetta hefir mjer verið deginum ljósara alla tíð, enda ekki legið á liði mínu að vekja þjóðina til umhugsunar um þetta mál, og mun jeg ekki hætta að tala um það, meðan nokkur neyðist til að hlusta á það. Menn muna, að jeg hefi oft hjer á hinu háa Alþingi rætt þessi mál, og fyrir 2 þingum út af 1. fyrirspurninni hótað hæstv. stjórn vantrausti, ef hún leti eigi til sín taka. Varð jeg víst minni maður að, því að jeg sá í hendi mjer, að vantraustið myndi verða felt, og var þá spilt fyrir góðu máli og ver farið en heima setið. Jeg gerði því eigi það, sem jeg hafði heitið hæstv. stjórn. — Sá vægir, sem vitið hefir meira.
Fyrsta spurning mín er sú, hvort nokkur ráðherra hafi verið skipaður af konungi til að vera utanríkismálaráðherra Íslands. Því spyr jeg þessa, að í 7. gr. sambandslaganna frá 1918 er svo fyrir mælt, að ríkjasamningar, sem Danmörk gerir eftir að lögin eru komin í gildi, skuldbindi ekki Ísland, nema samþykki rjettra íslenskra stjórnarvalda komi til. En hver eru þessi rjettu íslensku stjórnarvöld? Því svarar stjórnarskráin, og auðvitað eru þau: Alþingi, konungur Íslands og utanríkismálaráðherra Íslands. En hví er það, að hjer vantar þann ráðherra, sem getur borið ábyrgð á þessum málum og á að fara með þau?
Mjer hefir altaf verið óskiljanlegt, hvers vegna stjórnin hefir ekki gert annað eins og það að útnefna þennan ráðherra. Það þarf enga mótspyrnu að óttast, t. d. frá Danmörku, enda kemur Dönum ekki meira við, hvað vjer nefnum vora ráðherra en oss kemur við, hvað þeir kalla sína. Rjettur beggja ríkjanna er gagnkvæmur. Jeg skal játa, að stjórnarskránni mun raunar fullnægt, ef einhver íslenskur ráðherra ber ábyrgð á þessum málum. En mjer er samt jafnóskiljanlegt, að þessi mál skuli ekki vera falin sama ráðherra hjer sem öll önnur ríki fela þau. Er það vegna þess, að oss sje svo hugleikið að fara í felur með sjálfstæði vort?
Jeg hefi spurt, hvort skilja ætti kgúrsk. 30. des. 1924 svo, að þar með sje stofnað sjerstakt ráðuneyti í utanríkismálum vorum. Sje það, ættu öll brjef, sem frá því ráðuneyti koma, að bera það með sjer, að þau væru frá utanríkisráðuneyti Íslands, til þess að önnur ríki mættu sjá, að vjer erum sjálfstætt viðskiftaríki með fullum rjetti til að fara með utanríkismál vor. Sje þetta ekki gert, þá vekur það þann grun hjá erlendum þjóðum, að vjer höfum ekki slíkan rjett. Heimurinn hefir annað að gera en að standa með sambandslögin í hendinni og reyna að skýra þau og skilja. Íslendingar verða sjálfir að sýna heiminum fram á rjett sinn og skýra sjálfir og skilja sín lög.
Þá hefi jeg ennfremur spurt, hvort utanríkismál Íslands verði látin hafa sína eigin skrifstofu. Stendur ekki á sama, hvort utanríkismálin verða látin rekast eins og hornaskellur úr einni skrifstofunni í aðra og eiga engan samastað. Hvernig á dómsmálaráðherrann að smala öllu því saman, er snertir utanríkismál landsins, meðan svo er? það tekur enginn ráðherra slíkar snattferðir að sjer. Utanríkismálaráðherrann verður að hafa undir sjer mann, er sjerþekkingu hafi á þessum málum og skilyrði til að geta afgreitt þau fljótt og vel. Þeirra eiginda verður ekki með sanngirni krafist af mönnum í hinum skrifstofunum, sem hafa ólík mál til meðferðar. — Jeg býst við, að hæstv. stjórn láti sjer segjast og setji bráðlega upp sjerstaka skrifstofu fyrir utanríkismálin, enda myndu hv. þm. eigi láta þá stjórn sitja við völd, sem það gerði ekki, og sá þm. á ekki að eiga hjer sæti, sem ekki gengur ríkt eftir, að þetta verði gert.
Þá hefi jeg spurt, hvort danskir umboðsmenn Íslands sjeu handfólgnir þjóðhöfðingjum. Veit jeg ekki til, að svo hafi verið gert, og er nauðsyn þess þó auðsæ. Ef Danir eiga að fara með þessi mál um ákveðinn tíma, verður að krefjast þess, að stjórnir þeirra ríkja, er þessir umboðsmenn eiga mök við, sjeu látnir vita, að þeir hafa umboð frá konungi Íslands. En konungur Danmerkur og Íslands er annar konungur en sá, er nefnist konungur Íslands og Danmerkur, því að á störfum hans bera vorir ráðherrar einir ábyrgð, en þeir bera ekki ábyrgð á því, sem konungur Danmerkur og Íslands gerir. Hjer er um tvö konungsembætti að ræða, þótt sami maður gegni þeim báðum. Þessa verður að gæta, er danskir umboðsmenn eru látnir fara með mál vor.
Næsta spurningin er, hvort þessir umboðsmenn hafi fengið fyrirsögn um verk sín frá utanríkisráðherra Íslands. Slíka fyrirsögn um, hvernig þeir eigi að haga sjer í hvert skifti, fá þeir jafnan mjög nákvæma frá sinni stjórn, og ættu þá líka að fá það hjá stjórn Íslands, í málum þessa ríkis. En því spyr jeg þessa, að jeg hefi sjeð skjöl frá dönskum utanríkisþjónustumönnum, sem voru undirskrifuð svo sem vjer værum hluti af danska ríkinu, og benti ekkert á, að neitt umboð frá Íslandi ætti sjer stað. Þeir hafa líka ýms dönsk merki, svo sem stimpla, svo að engum dettur í hug, að það, sem þeir vinna, sje gert fyrir aðra en Dani. Þess skal getið, að hæstv. stjórn mun hafa gert nokkuð til að ráða bót á þessu, með því að senda íslenska fána og ríkismerki, en það þarf árlega að líta eftir því, hvort þetta sje alstaðar eins og það á að vera.
Í 7. lagi hefi jeg spurt, hvort stjórnin hafi þann sið að nota þessa umboðsmenn sem oftast eða sem sjaldnast. Þess ber að gæta, að Danmörk tók að sjer af velvild til Íslands að fara með þessi mál og ber ekkert úr býtum fyrir, svo að ekki er rjett að ómaka þessa umboðsmenn að óþörfu. Tilefni til að spyrja þessa gafst, er þrír þýskir menn fengu heiðurskrossa frá Íslandi ekki fyrir alls löngu. Þeir skrifuðu mjer og ljetu auðvitað í ljós mikla gleði yfir þessum heiðursmerkjum og lýstu því, hve hissa þeir hefðu orðið, er þeir fundu brjefin með þeim á borðinu hjá sjer. En brjefin voru frá der dänischen Legation in Berlin. Hjer var alveg óþarft að fara þessa krókaleið. Það mátti alveg eins afhenda þýsku sendisveitinni í Kaupmannahöfn þessa krossa. Hitt breiðir aðeins út þá skoðun, að Ísland sje dönsk nýlenda.
Jeg get látið fá orð nægja um 8. spurninguna, því að jeg hefi minst efnis hennar í öðru sambandi. Aðeins vil jeg árjetta það við stjórnina, að hún láti ekki undir höfuð leggjast að senda dönskum umboðsmönnum Íslands öll merki, svo sem fána, skjaldarmerki og stimpilmerki, svo að það sjáist, að það sje gert fyrir hönd Íslands, sem þeir vinna í okkar þágu. Má ekki til minna ætlast en að við gerum þetta. Vildi jeg þá um leið benda á, að vöntun slíkra tákna gæti valdið misskilningi og jafnvel óþægindum fyrir Danmörku, ef hún væri kvödd til ábyrgðar fyrir eitthvað, sem Ísland ætti að svara til saka fyrir.
Þá kem jeg að 9. spurningunni, þeirri, er jeg legg mesta áherslu á. Svo stendur í 7. grein sbl., 4. liði, að engir ríkjasamningar, sem Danmörk geri, skuli skuldbinda Ísland nema samþykki rjettra íslenskra stjórnarvalda komi til. Þannig er enginn milliríkjasamningur gildur fyr en hann hefir hlotið undirskrift konungs og viðkomandi utanríkisráðherra. — Annars er það oft svo, að menn eru valdir af báðum samningsríkjum til þess að gera samninga. En þeir samningar ganga eigi fyr í gildi en þeir hafa verið staðfestir með undirskrift þjóðhöfðingjanna og utanríkisráðherranna.
Jeg þekki líka annað samningsform, skeytaformið. En skv. stjskr. og sbl. getur Ísland ekki gert neina samninga á þennan hátt. En hefir nú hæstv. stjórn gætt þessa? Og hverri venju hefir hún fylgt? Samningur, sem danskur ráðherra undirskrifar með konungi Íslands, er brot á móti stjórnarskrá Íslands og grundvallarlögunum dönsku og samningurinn ógildur og hinn samningsaðilinn gabbaður. Og ef konungur Danmerkur staðfestir íslenskan samning með undirskrift dansks ráðherra, þá er þar með rofin stjórnarskrá vor og rofinn sambandssamningurinn og hinn samningsaðilinn gabbaður með ógildum samningi.
Þetta skildi Alþingi og undirstrikaði með 17. gr. stjskr. Framvegis verður því að gæta þess, að allir utanríkissamningar snertandi Ísland verði staðfestir af konungi Íslands og Danmerkur og utanríkisráðherra Íslands, en svo hefir ekki verið gert hingað til. Önnur meðferð þeirra mála er misbrúkun samningsins 1918, og fer í bága við okkar hagsmuni. Jeg man, að þegar þessi samningur var á ferðinni, þá töldu ýmsir óhætt að samþykkja hann vegna þess, að jeg var honum fylgjandi. Jeg ber því mikla ábyrgð á þessu máli og get eigi látið mjer lynda, að framkvæmdin dragi úr þeim rjetti, er vjer sömdum um oss til handa. Jeg krefst þess, að reynt sje að halda samningsrjetti vorum hátt, og fremur að auka en minka þann rjett, sem í samningunum fólst.
10. spurningin er á þá leið, hvort stjórnin telji það sæma Íslandi að fela þegnum annara ríkja sendiherrastöður fyrir okkur. Þykist jeg raunar vita, að hæstv. stjórn telji það ekki mega eiga sjer stað, enda mun ekkert ríki hafa leyft sjer slíkt, nema Svertingjaríki eitt suður í Afríku, en það er víst ekki svo langt komið á menningarbrautinni, að það megi verða til fyrirmyndar.
Tek jeg það fram, að það er ekki af óvináttu við þann, sem nú hefir á hendi sendiherrastöðu fyrir oss í Kaupmannahöfn. Þessi danski ríkisborgari hefir víst reynst vel í sínu starfi, og hefði hann kosið sjer eða fengið íslenskan þegnrjett með lögum, þá myndi jeg ekki hafa amast við þessu.
Jeg tala um þetta vegna þess, að jeg hefi áður reynt að leiða rök að því hjer á þingi, að nauðsynlegt væri að hafa sendiherra í Danmörku, og nú, þar sem jeg hefi talað um þjóðerni mannsins, hefi jeg gleymt einu atriði, sem sje því, að þessi sami maður er undirmaður danska utanríkisráðherrans. Hann er fulltrúi Íslands í utanríkisráðuneytinu, en talinn danskur embættismaður, og getur því ekki um leið verið samningamaður við þennan sama yfirmann sinn. Manninum er þannig sköpuð staða, er enginn ætti að taka að sjer. Það er ekki nema sjálfsögð hæverskuskylda við Dani, sem hafa hjer sendiherra, að stjórnin sendi sem fyrst sendiherra til Danmerkur.
Þó að jeg spyrji, hvort stjórnin telji Dani hafa sendiherra hjer, er það ekki, eins og sagt var í dönsku blaði fyrir skömmu, af því, að jeg sje óánægður með þann sendiherra, sem nú er hjer, heldur af því, að jeg veit, að svo hagar til, að danski sendiherrann heyrir undir forsætisráðuneytið danska, en ekki utanríkisráðuneytið. Meðan utanríkismál heyra ekki undir forsætisráðuneytið, er sá sendiherra ófullnægjandi. Það er ekki hægt að heimta af Dönum, að öðruvísi sje til hagað gagnvart okkur eða á neinn sjerstakan hátt, því að það stendur í samningnum frá 1918, að hvort ríkið fyrir sig ráði þessu; en jeg vil spyrja, hvort stjórnin telji ekki ástæðu til að tala sig saman við dönsku stjórnina um að hafa reglulegan sendiherra.
Mjer kom það undarlega fyrir sjónir, þegar fyrv. sendiherra Dana hjer var gerður að konsúl vestur í Ameríku. Aðeins París eða London hefði átt að geta komið til mála, eftir að hann hafði verið hjer.
Þá hefi jeg gert grein fyrir 11. og 12. spurningunum. Jeg hefi hjer komið inn á, hvernig stjórnin eigi að senda sendiherra til Danmerkur. Íslenski sendiherrann verður sendur af konungi Íslands og Danmerkur til Danakonungs. Hann á að hafa meðmælaskjal frá honum og vera handfólginn konungi Dana af konungi Íslands og hans stjórn. Konungarnir eru tveir, þó að þeir sjeu sami maðurinn.
Jeg hefi spurt, hvers eðlis staða fyrirhugaðs sendimanns í Miðjarðarhafslöndunum sje, af því að, eins og jeg sagði í gær, mjer þykir óhæfilegt, að ríkið láti einstakar stofnanir borga hluta af kaupi manns, sem á að vera embættismaður ríkisins. Það eru ekki frekar bankarnir en landslýður yfirleitt, sem gagn hafa af sendimanninum. Þeir eru aðeins milligöngustofnanir milli landslýðs og ríkis, og um leið og þeir hafa hag af þessu, hefir og alþjóð manna hag af því.
En hjer er tækifæri til að nota ákvæði 7. gr. sambandslaganna, 3. lið, sem sje að senda sjerstakan sendiherra, sem á að vera handfólginn þjóðhöfðingja þess lands, sem sent er til. Ef jeg ætti við hrekkjótta menn, mundi jeg halda, að þeir hefðu gert sig svo hlægilega að láta þankana borga, til þess að útiloka sig frá að þurfa að fara eftir 7. gr. sambandslaganna, 3. lið.
14. spurningin hjer kom fram af því, að í greinargerð fyrir fjárlagafrv. stóð athugasemd, er gefur í skyn, að breyting á meðferð utanríkismálanna hafi valdið till. um, að ríkisráðskostnaðurinn yrði hækkaður. Jeg hefi sjálfur fengið vitneskju um, hvernig á þessu stendur, en bið hæstv. ráðh. að segja hið sama opinberlega.
Þá er síðasta spurn. Hvað hefir stjórnin gert til þess að fá viðurkenningu annara þjóða en Danmerkur á fullveldi Íslands, með þeim hætti, sem tíðkast í heiminum, að senda sendiherra sína til þeirrar þjóðar, sem hefja á ríkjaviðskifti við? Hvað hefir hún gert?
Jeg veit það ekki. Undanfarandi stjórnir hafa ef til vill gert mikið. En jeg veit, að þetta er nauðsynlegt. Það er varla talandi um, að sjálfstði landsins sje viðurkent, fyr en önnur ríki taka upp ríkjaviðskifti við það, vegna þess, að umboðsmenn, sem fara með utanríkismál Íslendinga, eru ekki handfólgnir þjóðhöfðingjunum. Það duga ekki konsúlar eða ræðismenn, heldur eiga að vera ríkissendimenn eða diplomatar.
Það er rjett, að það sje venja að senda slíka menn til konungs í því landi, sem þeir eiga að vinna í, en hjer er um undantekning að ræða, þar sem konungurinn situr ekki í landinu, en sú ábyrga stjórn er í landinu, og því eiga sendimenn ríkja að koma við hjá konungi Íslands í Kaupmannahöfn, til þess að sýna honum þar brjef sín, en búa síðan á Íslandi. Það er enginn annar vegur til framkvæmda, og ástandið bendir á, að enginn, sem hugsar rjett, geti neitað, að svo eigi það að vera. Stundum vill svo til, að konungur er hjer sjálfur. Þá má fara til hans; en þegar hann er ekki hjer, á að eiga viðtal við hans ábyrgu stjórn. Konungur ræður einn engu, en verður að hafa utanríkisráðherra Íslands til að skrifa undir með sjer.
Það væri gaman að heyra, hversu mikla áherslu landsstjórnin hefir lagt á þetta, og hver svör aðrar þjóðir hafa gefið. Að því er jeg veit best, hafa sumar þjóðir svarað því, að við hefðum engan sendimann hjá þeim. Það hefir verið sagt, að við hefðum umboðsmann. Þá segja þær nei, og mjer hefir skilist, að þessir umboðsmenn væru ekki handfólgnir þjóðhöfðingjum.
Jeg býst við, að margt af því, sem jeg vildi vera láta, sje ógert enn. En jeg hefi ekki borið fram spurningarnar til þess að sakast um orðinn hlut, heldur til þess að fá að heyra, hvernig stjórnin lítur á málið. Jeg vil, að alt kapp sje lagt á að lagfæra sem fyrst það, sem er ekki þegar búið að lagfæra. 1. des. 1918 átti að vera nákvæmlega hugsað fyrirkomulagið á öllu þessu, og þá hefði engin mótstaða komið fram. En þessi margra ára svefn hefir ef til vill vakið vonir hjá hinni þjóðinni, svo að hún verði óánægð með framkvæmdirnar. En það verður að gera það, sem gera ber í þessu máli. Eins og jeg hefi tekið fram, að þegar það er farið að koma í ljós, að stjórn landsins hefir ekki viljað leggja fulla alúð við meðferðina á utanríkismálunum, er jeg þess fullviss, að þingmenn segja við hana: „Far þú, við viljum aðra betri stjórn“. Segi þeir það ekki, munu kjósendur þeirra segja við þá: „Far þú, við viljum aðra betri þingmenn“.